YEMEN MERKEZLİ BÂ ALEVÎ TARİKATININ ENDONEZYA’DA DİNÎ VE SİYASİ ETKİLERİ

Yıl 2020, Cilt: 10 Sayı: 20, 379 - 400, 30.12.2020

Semih Bekçi

Öz

En az insanlık tarihi kadar uzun bir geçmişe sahip olan göç olgusu insan fıtratının ayrılmaz bir parçası olmuştur. Daha çok dinî, ekonomik ve siyasi sebeplere dayanmış, olumlu veya olumsuz etkiler bırakmıştır. Yemen Araplarının dinî nedenlere bağlı göçlerinin Mısır, Basra, Bağdat ve Endülüs’e, ticari göçlerinin de daha çok Güney Doğu Asya, Güney Hindistan sahilleri ile Afrika sahilleri taraflarına olduğu kaydedilmiştir. Bununla beraber ticari amaçla yapılan göç ve seferlerin maddi alanla sınırlı kalmadığı, tüccarların dinî saiklerle de hareket ettiği, seferlerinde sûfîlerin de onlara eşlik ettikleri böylece İslamiyet’in daha uzak diyarlara yayıldığı tespit edilmiştir. Tüccarlara eşlik eden sûfîlerin başında Bâ Alevî tarikatı şeyhleri ve müntesipleri gelmektedir. Bâ Alevî tarikatı hicri VI. Asırda Yemen’de Muhammed b. Ali Bâ Alevî tarafından kurulmuş Sünni bir tarikattır. Ayderûsiyye, Haddâdiyye ve Attâsiyye gibi kollara ayrılan tarikat, zaman içerisinde Endonezya başta olmak üzere, Hindistan, Doğu Afrika ve Uzak Doğu ülkeleri gibi dünyanın pek çok ülkesine yayılma imkânı bulmuştur. Müslüman nüfusun en yoğun şekilde görüldüğü Endonezya’da İslamiyet’in yayılması ve tasavvuf kültürünün benimsenmesine dair Bâ Alevî tarikatı müntesiplerinin rolünü ortaya koyan bir çalışma bulunmamaktadır. Bu nedenle çalışmamız Arap toplumunun göç tarihine değindikten sonra, Bâ Alevî tarikatı üyelerinin İslâm dinîni yaymak adına Endonezya’ya gerçekleştirdikleri göçün tarihsel serüvenini, Endonezya’nın İslamlaşmasındaki rollerini, irşat ve tebliğ metotlarını ortaya koymuştur. Ayrıca devlet yöneticileri ile oluşturdukları ikili ilişkiler neticesinde, kurdukları veya kurulmasında öncülük ettikleri beylikler ele alınmış, bölgedeki dinî ve siyasi etkileri irdelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Tarikat, Yemen, Endonezya, Bâ Alevi, Aleviyye

Kaynakça

• Abdullah b. Seyyid Alevî b. Hasan Attâs, Zuhûru’l-hakâik fî beyâni’t-tarâik, y.y.y. t.s.
• Abdurrahman b. Muhammed b. Hüseyin el-Meşhur, Şemsu’z-Zahîra fî Nesebi Ehli’l-Beyt Min Benî Alevî, I. Baskı, Âlemu’l-Ma’rife, Cidde, 1984.
• Abdurrahman b. Ubeydullah es-Sakkâf, İdâmu’l-kût fî zikri buldâni Hadramevt, Dâru’l-minhâc, Beyrut, 2005.
• Alevî b. Tahir b. Abdullah el-Haddâd el-Hadramî, ‘Ukûdu’l-elmâs bi menâkibi’l-imâm el-habîb Ahmed bin Hasan el-Attâs, Matbaatu’l-medenî, 1968.
• Alevî b. Tahir Haddâd, el-Medhal İlâ Târîhi’l-İslâm fi’ş-Şarki’l-Aksâ, thk. Seyyid Muhammed Diyâ Şihâb, ‘Alemu’l-Ma’rifeti, Cidde, 1985.
• Ali b.Hüseyin b. Muhammed b. Hüseyn b. Cafer el-Attâs, Tâcu’l-a’râs ‘Alâ Menâkibi’l-Habîbi’l-Kutbi Salih b. Abdullah Attâs, Matbaatu Minâratu Kuds, Câkârtâ-Endonezya, t.s.
• Ayhan Kuşculuo, Endonezya’da Japon İşgali ve Müslümanlar, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Doktora Tezi), Kayseri, 2015.
• Ebu Bekir b. Ali b. Ebu Bekir el-Meşhûr, Ceniyu’l-kitâf Min Menâkibi ve Ahvâli’l-imam Abdulkadir b. Ahmed b. Abdulkadir es-Sakkâf, Dâru’l-Muhâcir Li’n-Neşri ve’t-tevzî’, Medine, 1998.
• Ebû Hasan Ali el-Hasanî en-Nedvî, el-Murtedâ Sîretu Emîri’l-M’üminîn Seyyidinâ Eb’l-Hasan Ali b. Abî Tâlib, Dâru’l-Kalem, Dimeşk, 1989.
• Erinç, Sırrı, “Cava”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfi İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1993, VII, 170-171.
• Ferhân Dayfûr Cehrî, es-Sûfiyye fî Endonezya neşe’tuhâ ve tetavvuruhâ ve âsâruhum, Memleketu’l-Arabiyeti’s-Suûdiyye, 1997.
• Ğaniyye Yâsir Kebâşî Abdullah Kaysî, Eseru’l-İslâm ‘alâ’n-nehdati’l-fikriyye fî Cenûbi Şarki Asya fi’l-‘usûri’l-İslâmiyeti’l-muteahhira, Câmiatu Bağdat, 2003.
• Habîb Zeyn b. İbrahim b. Sumayt, el-Menhecu’s-Seviyyi Şerhu Usûli Tarikati’s-Sâdeti Âl Bâ Alevî, Dâru’l-İlmi ve’d-Daveti, 3. Baskı, Beyrut, 2012.
• Halid Hüseyin Said el-Cevhî, el-Hadârim fi’l-Hicaz ve Devruhum fi’l-Hayati’l-ilmiyye ve’t-ticariyyeti, Silsiletu İsdârâi Merkezi Melik Selmân, Riyad, h. 1428.
• Hâmid Kâdiri, Kifâhu Ebnâi’l-Arab Bi Dıddi’l-İsti’mâri’l-Hollandî Fî Endonezya, trc: Zeki Bâ Süleyman, Dâru Câmiati Aden, Aden, 1998.
• Hatem b. Muhammed b. Alevî el-Cifrî, es-Sâdetu Âl Bâ Alevî el ‘Uraydiyyûn el-Hüseyniyyûn Usûluhum Ensâbuhum A’lâmuhum Tarîkatuhum, Menşûrâtu Difâf, Lübnan, 2017.
• Hüseyin Mu’nis, el-İslâmu’l-fâtih, Râbitatu’l-Âlemi’l-İslâmî, yyy. ts. İsmaik Hakkı Göksoy, “Endonezya'da Tasavvufi Hareketler ve Bazı Özellikleri”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, Ankara, 2003.
• İsmail Hakkı Göksoy, “Endonezya'da İslam Ve Hollanda Hâkimiyeti”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1, 1994.
• Lothrop Stoddard, Hâdiru’âlemi’l-İslâmî, trc. ve thk. ‘Acâc Nuveyid, el-Emîr Şekîb Arslân, Dâru’l-fikr, Beyrut, 1973. Mahmud Şakir, Endonezya, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut, 1979.
• Muhammed b. Ahmed el-Hecrî el-Yemenî, Mecmû’ buldâni’l-Yemen ve Kabâiluhâ, 2. Baskı, thk. İsmail b. Ali el-Ekv’a, Dâru’l-Hikmeti’l-Yemâniyye, San‘a, 1996.
• Muhammed b. Ahmed eş-Şâtirî, Sîretu’selef min Benî Alevî el-Hüseyniyyîn, Dâru’l-Hâvî, Terîm, t.s.
• Muhammed b. Ahmed Şâtiri, Dirâsetun Muhtasaratun Şâmiletun Ani’l-hicreti’l-letî Yekûmu bihâ Ebnâu’l-arab ve fî Mukaddemetihim el-Hadârime.
• Muhammed b. Ebu Bekir eş-Şillî Bâ Alevî, el-Meşreu’r-Revî fî Menâkibi’s-Sâdâti’l-Kirâm Âl Ebî Alevî, Matbaatu’l-Âmmeti’ş-Şerefiyye, 1. Baskı, h. 1319.
• Muhammed Diyâ Şihâb-Abdullah b. Nuh, el-İmâmu’l-Muhâcir Ahmed b. İsa b. Muhammed Mâ Lehû ve Lineslihi ve li’l-Eimmeti Min Eslâfihi Min’l-Fedâili ve’l-Meâsir, Dâru’ş-Şurûk, el-Mmeleketu’l-Arabiyyeti’s-Suûdiyye, 1980.
• Mustafa Hasan el-Bedevî, el-İmâmu’l-Haddâd Müceddidu’l-karni’s-sânî Aşara’l-hicrî Sîretuhu ve Menhecuhu, Dâru’l-hâvî, y.y.y. 1994.
• Salah Bekrî, Târîhu Hadramevti’s-siyâsî, Mektebetu’s-San‘ânî, San‘a, ts.
• Salih Ali Ömer Bâ Sarre, Dirâsâtun fî Târîhi Hadramevti’l-hadîs ve’l-muâsır, Mektebetu’l-vataniyye, Aden, 2001.
• Salih Hamid, Târîhu Hadramevt, Mektebetu’l-irşâd, Sanâ’, 2003.
• Sir Thomas- W. Arnold, ed-Da’vetu İlel’-İslâm Bahsun fî Târîhî Neşri’l-‘Akîdeti’l-İslâmiyye, trc. Hüseyin İbrahim Hasan- Abdulmecîd Âbidîn İsmail Necrâvî, Mektebetu Nahdati’l-Mısriyye, Kahire, 1970.
• Şemsuddin Ebû Andullah Muhammed ek-Ensârî ed-Dımeşkî, Nuhbetu’d-dehr fî ‘acâibi’l-berri ve’l-behr, Matbaatu’l-akâdemiyyeti’l-imparâtûriyye, Batarbûrağ, 1865.
• Şeyh Hüseyn Muhammed el-Kâf, el-İslâm fî Endonezya’l-Muâsara, Merkezu’l-Mustebsirîn, y.y.y. t.s.