19. Yüzyil Galata’sindan Bir Banker: Darphane-İ Âmire Ve Sefaretler Bankeri Jacques Alléon

Yıl 2018, Cilt: 4 Sayı: 7 - TEMMUZ, 89 - 105, 15.07.2018

Nursel Manav

https://doi.org/10.21021/osmed.397435

Öz

Galata
bankerlerinin, Osmanlı Devleti’ndeki faaliyetlerini incelemek ve bu sayede
ekonomideki yerlerini belirlemek, mali tarihe ilişkin tespitlerin doğru
yapılması açısından önemlidir. Önce sarraflık yapan ve ardından Galata
bankerlerine dönüşen bu finans kesiminin işlemleri, mali ilişkileri, iltizam
düzenindeki yerleri, iç borçlanmadaki ağırlıklarının tespiti ve Batı ile
ticaretteki aracılık rollerinin ele alınması gerekmektedir. Galata
bankerlerinin ekonomideki etkinliklerinin tam olarak belirlenmesi için her
birinin hem maliyeyle hem de piyasa ile ticari ilişkilerinin açıklığa
kavuşturulması zorunludur. Fransız uyruklu Jacques Alléon, 19. Yüzyıl Galata bankerleri arasında
önde gelen bir isimdir. Buna rağmen, bir banker olarak onun ticari ve mali
işleri hakkında müstakil çalışma yapılmamıştır. Ayrıca, hayatı hakkında var
olan sınırlı bilginin de bir kısmı yanlıştır. Bu çalışma, Galata bankerlerinin
öncülerinden Alléon’un, Osmanlı maliyesiyle 1820’lerde başlayan ilişkisindeki
önemli aşamaları incelemeyi amaçlamaktadır. Yanısıra hayatıyla ilgili hatalı
bilgilerin düzeltilmesi hedeflenmektedir. Kambiyo kurunun dengelenmesi amacıyla
yurt dışındaki piyasalara poliçe çekmek ve Dersaadet Bankası’nın kurulmasında
oynadığı rol dışında diğer mali işlemleri de gölgede kalmıştır. Galata’da kendi
kumpanyasını kurduktan kısa süre sonra Darphane-i Âmire ve sefaretlerin
sarraflığını üstlenmiş ve uzun süre devam etmiştir. Ayrıca, Darphane-i Âmire ve
sefaretlerin sarrafı olması nedeniyle bu iki kurum adına yaptığı işlemler, onun
kambiyo kurunun kontrolünde diğer bankerler arasından öne çıkmasına ve hatta
öncelikle tercih edilmesine etki etmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Banker, kambiyo, banka, kredi, Darphane-i Âmire

A Banker in the 19TH Century Galata: Jacques Alléon, the Moneychanger of Imperial Mint and Embassies

Öz

Examining
the activities of Galata bankers in the Ottoman Empire and thus define their
place in the economy is substantial for correct inference on fiscal history.
This group of people first started as moneychangers and later became the Galata
bankers. It is necessary to investigate their transactions, fiscal relations,
role in the iltizam system, how much of domestic borrowing they occupy and
their intermediary role in trade with the West. To fully determine the
activities of Galata bankers in the economy, it is essential to clarify the
commercial relations of each banker both with the Ministry of Finance and the
market. Jacques Alléon of France is among the top of 19th century Galata
bankers. Nevertheless, no private study has been carried out to examine his
commercial and financial affairs as a banker. Furthermore, limited information
regarding his private life is partially incorrect. This study aims to examine
the important stages in Alléon’s relation with Ministry of Finance which began
in the 1820s as well as to correct false information regarding his private
life. His financial operations has been left in the dark with the exceptions of
stabilising the exchange rate and his role in the establishment of Dersaadet
Bank. Soon after he founded his own company in Galata, he took on the
responsibility of moneychanging for embassies and Imperial Mint, a position he
fulfilled for a long time. Moreover, the operations he has done for these two
institutions as their moneychanger has led to him being a more favourable
choice among bankers for the control of the exchange rate.

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA):
• I. Arşiv Kaynakları
• A. Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• 1. Belgeler
• Sadaret Mektubî Kalemi (A.MKT)
• Sadaret Mektubî Kalemi, Mühimme (A. MKT. MHM)
• Sadaret Mektubî Kalemi, Umum (A. MKT. UM)
• Cevdet, Askeri
• Cevdet, Hariciye Cevdet Maarif
• Cevdet, Maliye
• Hatt-ı Hümayun (Hat)
• Hariciye Nezareti, Mektubî Kalemi (HR. MKT)
• İrade, Dahiliye (İ. DH)
• İrade, Hariciye (İ. HR)
• İrade, Mesail-i Mühimme (İ.MSM)
• Hazine-i Hassa (HH)
• Maliyeden Müdevver Defterler (MAD)
• Varidat (ML. VRD)
• II. Kaynak Eser ve İncelemeler
• Akyıldız, Ali, Para Pul Oldu Osmanlı’da Kağıt Para, Maliye ve Toplum, İletişim Yayınları, İstanbul 2003.
• Akyıldız, Ali,“Sarraflık”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, XXXVI, İstanbul 2009, s. 163-165.
• Al, Hüseyin, Tanzimat Dönemi Bankacılık Teşebbüsleri (1840-1842), İ.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 1997.
• Al, Hüseyin, ”Osmanlı Devleti’nde İlk Kambiyo İstikrarı Sözleşmesi”, Toplumsal Tarih, Temmuz, 2000, ss. 4-9.
• Alléon, Christophe, “Les Alléon. Deux siécles de presence française a İstanbul”, Oirents, Mayıs, 2008, ss. 23-25.
• Alemdar, Korkmaz, İstanbul (1875-1964), Türkiye’de Yayınlanan Fransızca Bir Gazetenin Tarihi, Ankara, 1980.
• Autheman, Andre, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Osmanlı Bankası Bank-ı Osmanî-i Şahane, çev. Ali Berktay, Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi, İstanbul, 2002.
• Dadyan, Saro, Osmanlı’da Ermeni Aristokrasisi, Everest Yayınları, İstanbul, Ekim 2011.
• Edhem, Eldem, 135 Yıllık Bir Hazine Osmanlı Bankası Arşivinde Tarihten İzler, Osmanlı Bankası Yayını, İstanbul, 1997.
• Edhem, Eldem, Osmanlı Bankası Tarihi, çev. Ayşe Berktay, Osmanlı Bankası Tarihi Araştırma Merkezi ve Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayını, İstanbul, 1999.
• Hasan Ferid, Nakid ve İtibari, C. III, Matbaa-i Âmire, İstanbul, 1334.
• Hulkiender, Murat, Bir Galata Bankerinin Portresi: George Zarifi (1806-1884), Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi, İstanbul 2003. Jamgoçyan, Onnik, Osmanlı İmparatorluğu’nda Saraflık Rumlar, Museviler, Frenkler, Ermeniler (1650-1850), çev. Erol Üyepazarcı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, Temmuz, 2017.
• Kazgan, Haydar, Galata Bankerleri, İstanbul, 1991.
• Kazgan, Haydar, “Galata Bankerleri”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, İstanbul 1985, III, ss. 762-764.
• Kazgan, Haydar, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Türk Bankacılık Tarihi, İstanbul, 2005.
• Kechriotis, Vangelis, “Yunan Smyrna’sı: Cemaatlerden Tarihin Pantheon’una”, İzmir 1830-1939 Unutulmuş Bir Kent mi? Bir Osmanlı Limanından Hatıralar, Çev: Işık Ergüden, İletişim Yayınları, İstanbul 2008, ss. 73-89.
• Manav, Nursel, Devlet Banker İlişkileri Çerçevesinde Baltazzi Ailesi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2009.
• Pamuk, Şevket, “Osmanlı Devleti’nin İç Borçlanma Kurumlarının Evrimi 1600-1850”, Osmanlı Maliyesi Kurumlar ve Bütçeler I, Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi, İstanbul, 2006, ss. 27-38.
• Pamuk, Şevket, Osmanlı İmparatorluğu’nda Paranın Tarihi, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1999.
• Pamuk, Şevket, Seçme Eserler I Osmanlı Ekonomisi ve Kurumları, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2007, ss. 133-146.
• Şahiner, Araks, The Sarrafs of İstanbul: Financiers of the Empire, Boğaziçi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 1995.
• Toprak, Zafer, İttihad-Terakki ve Cihan Harbi Savaş Ekonomisi ve Türkiye’de Devletçilik 1914-1918, Homer Kitabevi, İstanbul, 2003.
• Toprak, Zafer, “Osmanlı Devleti’nde Para ve Bankacılık”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, III, İletişim Yayınları, İstanbul, 1985, ss. 760-770.
• Üsdiken, Behzat, Pera ve Beyoğlu’nda Bankalar… Bankerler… Sarraflar… Tefeciler… Kuyumcular…, Kentbank, İstanbul, 2000.
• Üsdiken, Behzat, “Alléon Ailesi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi C. I, İstanbul, 1993, ss. 205-206.
• Üsdiken, Behzat, “Bankalar Caddesi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi C.II, İstanbul, 1993, ss. 49-50.
• İnternet Kaynakları
• https://www.geni.com/people/Jacques-All%C3%A9on/6000000007289291786; 20/01/2018;sa:20;24.
• III. Gazeteler
• Ceride-i Havâdis, nr. 427.