1895-1896 Ermeni isyanlarının Osmanlı vilayet idaresine etkileri -Halep örneği-

Yıl 2012, , 1 - 32, 01.06.2012

Ramazan Erhan Gullu

https://doi.org/10.1501/OTAM_0000000600

Öz

Anahtar Kelimeler

-

1895-1896 Ermeni isyanlarının Osmanlı vilayet idaresine etkileri -Halep örneği-

Öz

1895-1896 yıllarında Osmanlı ülkesinin birçok bölgesi, Ermeni komitecileri tarafından organize edilen Ermeni isyanlarına sahne olmuştu. Bu isyanlar ve sonrasında yaşananlar hem ülkede barış ve güven ortamının yok olmasına neden olacak hem de devletin idarî mekanizmasında içinden çıkılması oldukça zor olan bir kaosa sebebiyet verecekti. Özellikle batılı devletlerin ülke içindeki karışıklıkları önlemek bahanesiyle Osmanlı Devleti’nin idarî faaliyetlerine müdahaleleri, ülkenin kendi iç meselelerinin uluslararası birer sorun haline getirilmesinde de ciddi rol oynayacaktır. Ülke içinde bu kaotik durumun yaşandığı yerlerden birisi de Halep Vilayeti’ydi. Halep Vilayeti’nde ülkenin birçok bölgesinde olduğu gibi ciddi bir Ermeni nüfus vardı ve bu bölgede de benzer isyanlar meydana gelmişti. İsyancı komite üyelerine Ermeni toplumunun tamamı destek vermese de bu ilk silahlı isyanlar sonrasında Müslümanlar ve Ermeniler arasındaki güven duygusu zedelenmeye başlayacak ve idareciler açısından, giderek yayılan bu güvensizlik ortamını önleyebilmek oldukça güçleşecektir. Bu yıllarda Halep Vilayeti, isyanlar ve batılı devletlerin baskıları sonucu yerel idarecilerinin sürekli değiştirildiği ve genel asayişin bir türlü sağlanamadığı bir yer konumundadır

Anahtar Kelimeler

Ermeni İsyanları, Halep, Zeytun, Ayıntab

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri
• (Başbakanlık Osmanlı Arşivi)
• A.MKT.MHM.: nr. 483/64; nr. 646/8; nr. 646/12; nr. 653/3; nr. 653/8; nr. 703/16.
• A.VRK.: nr. 117/92; nr. 120/5; nr. 120/34; nr. 120/63; nr. 122/45; nr. 125/29; nr. 128/41; nr. 128/42; nr. 130/46; nr. 130/85; nr. 131/11; nr. 134/31; nr. 140/1; nr. 140/3; nr. 140/19; nr. 143/71; nr. 145/1; nr. 148/41; nr. 152/80; nr. 160/33; nr. 162/29; nr. 163/33; nr. 163/38; nr. 164/68; nr. 164/77; nr. 166/79; nr. 167/39; nr. 169/17; nr. 169/58; nr. 170/37; nr. 170/62; nr. 171/43; nr. 171/44; nr. 172/18; 172/48.
• BEO.: nr. 39/70; nr. 42/9; nr. 43/64 nr. 702/52607; nr. 718/53841; nr. 719/53853; nr. 723/54182; nr. 1234/92478; nr. 1586/118946; nr. 1972/147831; nr. 1972/147832.
• DH.MKT.: nr. 2164/100.
• HR.SYS.: nr. 35/47; nr. 64/29; nr. 2790/43; nr. 2792/62.
• İ.DH.: nr. 1330/1313.B/16; nr. 1375/1318.S/53.
• İ.HUS.: nr. 83/1318.Ra/40; nr. 84/1318.Ca/23.
• İ.TAL.: nr. 110/1314.L/148; nr. 132/1315.L/073; nr. 231/1318.B/125. T.HFN.: nr. 660/35.
• Y.A.HUS.: nr. 408/38; nr. 408/46; nr. 408/62; nr. 409/73; nr. 410/22; nr. 410/62; nr. 410/78; nr. 434/35.
• Y.EE.: nr. 6/41; nr. 86/19; nr. 86/59. Y.EE.KP.: nr. 1/33.
• Y.PRK.ASK.: nr. 144/36; nr. 164/18.
• Y.PRK.BŞK.: nr. 43/92; nr. 53/131; nr. 66/26; nr. 67/14.
• Y.PRK.EŞA.: nr. 35/107.
• Y.PRK.HR.: nr. 33/69.
• Y.PRK.UM.: nr. 43/29. Salnameler
• Salname-i Vilayet-i Haleb, 1300/1882; 1309/1891; 1318/1900. Gazeteler İkdam.
• The New York Times. Eserler
• BAYUR, Hilmi Kâmil, Sadrazam Kâmil Paşa-Siyasî Hayatı-, Sanat Basımevi, Ankara 1954.
• BAYRAKTAR, Hilmi, XIX. Yüzyılda Halep Eyaleti’nin İktisadî Vaziyeti, Fırat Üniversitesi Orta-Doğu Araştırmaları Merkezi Yayınları, Elazığ 2004.
• BAYRAKTAR, Hilmi, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Urfa Sancağı (İdari, Sosyal ve Ekonomik Yapı), Fırat Üniversitesi Orta-Doğu Araştırmaları Merkezi Yayınları, Elazığ 2007.
• DEMİREL, Muammer, Ermeniler Hakkında İngiliz Belgeleri (1896-1918)-British Documents on Armenians, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002.
• Eğinli Said Paşa’nın Hâtırâtı I-II (1876-1880), (Yayına Hazırlayan: Davut Erkan), Bengi Yayınları, İstanbul 2011.
• ERASLAN, Cezmi, II. Abdülhamid ve İslâm Birliği, Ötüken Yayınları, İstanbul 1992.
• ERHAN, Çağrı, Türk-Amerikan İlişkilerinin Tarihsel Kökenleri, İmge Kitabevi, Ankara 2001.
• EROĞLU, Cengiz-Babuçoğlu, Murat-Köçer, Mehmet, Osmanlı Vilayet Salnamelerinde Halep, Global Strateji Enstitüsü Yayını, Ankara 2007.
• EYİCİL, Ahmet, Osmanlı’nın Son Döneminde Maraş’ta Ermeni Siyasî Faaliyetleri, Gün Yayıncılık San. ve Tic. Ltd. Şti., Ankara 1999.
• GÜLLÜ, Ramazan Erhan, Antep Ermenileri (Sosyal, Siyasi ve Kültürel Hayat), IQ Kültür- Sanat Yayıncılık, İstanbul 2010.
• GÜNAY, Nejla, Maraş’ta Ermeniler ve Zeytun İsyanları, IQ Kültür-Sanat Yayıncılık, İstanbul 2007.
• HOCAOĞLU, Mehmet, Abdülhamit Han’ın Muhtıraları (Belgeler), Oymak Yayınları, İstanbul (Tarihsiz).
• İbnülemin Mahmud Kemal İnal, Osmanlı Devrinde Son Sadrıazamlar, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1969, III. Cilt, IX. Cüz.
• KRİKORİAN, Mesrob K., Armenians In The Service of The Ottoman Empire 1860-1908, Routledge & Kegan Paul Ltd., London 1977.
• Sadr-ı Esbak Kâmil Paşa, Hatırât-ı Siyâsiyyât (Der-uhde-i Sultan Abdülhamid Hân-ı Sânî), Matbaa-i Ebuzziya, Konstantiniyye 1329.
• SANJİAN, Avedis K., The Armenian Communities In Syria Under Ottoman Dominion, Harvard University Press, Cambridge – Massachusetts 1965. Makaleler
• EYİCİL, Ahmet, “1895 Maraş ve Zeytûn İsyanı”, OTAM, Sayı: 11, Ankara 2000, s. 157-210.
• GÜLLÜ, Ramazan Erhan, “16 Kasım 1895 Antep Ermeni İsyanı”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, Sayı: 51, Yıl: 2010/1, s. 123-164.
• GÜLLÜ, Ramazan Erhan, “Münşî ve Muhlis Bir Midhat Paşa Yetiştirmesi: Köse Mehmet Râif Paşa (1836-1911)”, Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, Sayı: 17, İstanbul 2011, s. 71-112.
• GÜNAY, Nejla, “1895 Zeytun İsyanı”, Türk-Ermeni İlişkilerinin Gelişimi ve 1915 Olayları Uluslararası Sempozyumu Bildirileri, (Yayına Hazırlayan: Hale Şıvgın), Gazi Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayını, Ankara 2006, s. 429-438.
• GÜNAY, Nejla, “Kıbrıs’ın İngiliz İdaresine Bırakılması ve Bunun Anadolu’da Çıkan Ermeni Olaylarına Etkisi”, Akademik Bakış, Cilt: 1, Sayı: 1, Ankara 2007, s. 115- 126.
• KIRMIZI, Abdülhamit, “19. Yüzyılda Taşra İdaresi”, Selçuklu’dan Cumhuriyet’e Şehir Yönetimi, (Editörler: Erol Özvar-Arif Bilgin), Türk Dünyası Belediyeler Birliği Yayını, İstanbul 2008, s. 299-319.
• ÖZÜÇETİN, Yaşar-Yıldız, Sadık, “14 Şubat 1909 Hükümet Krizi Öncesinde İngiliz Gözüyle Osmanlı Hükümeti ve Meclis-i Mebusan”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi-The Journal Of International Social Research, Volume: 1/2, Winter 2008, s. 372-383. Tezler
• KOÇAK, Ender, Osmanlı Arşiv Belgelerine Göre Halep Vilayeti’nde Ermeni Ayaklanmaları (1895-1915), Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mersin 2007.
• ÖZŞAVLI, Halil, Urfa Ermeni Olayları (1880-1920), Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Şanlıurfa 2011.