MÜTTEFİKLER ARASI TAHKİKAT KOMİSYONU (12 AĞUSTOS – 19 EKİM 1919) VE HAZIRLADIĞI RAPOR

Yıl 2025, Sayı: 58, 19 - 71, 12.12.2025

Haşim Koç

Öz

1. Dünya Savaşının ardından imzalanan Mondros Mütarekesi, İtilaf
Devletlerine Osmanlı İmparatorluğunda istedikleri yerleri işgal etme
hakkını veriyordu. Bu hakkı kullanmak için Paris Barış Konferansı öncesi
ve esnasında Osmanlı toprakları paylaşılmıştır. İzmir ve çevresi
Venizelos’un çabaları, İngilizlerin de İtalya’nın Anadolu’da güçlü bir
konumda olmasını istememesi üzerine Yunanlara verilmişti. Yunanlar,
15 Mayıs 1919 tarihinde İzmir’i işgal ettiler. Hem İzmir’de hem de
İzmir’in de içinde bulunduğu Aydın Vilayetinde işgal ettiği şehir ve kırsal
alanda sivillere yönelik gerçekleştirdikleri katliam, kaçırma, öldürme, ırza
geçme gibi savaş hukukunun dışına taşan davranışlar, Osmanlı
İmparatorluğu yetkilileri tarafından İtilaf Devletlerine çeşitli yol ve
yöntemlerle bildirilmiş ve protesto edilmiştir. Şeyhülislâm’ın talebi
üzerine Amerikalı, İngiliz, Fransız ve İtalyan delegelerinden oluşan bir
Soruşturma Komisyonu teşkil edilmiş ve bu komisyon ilk toplantısını
1919 yılının Ağustos ayında İstanbul’da İtalyan Büyükelçiliği binasında
gerçekleştirmiştir. Komisyonun teşkil edilmesinin amacı iddiaların
gerçekliğini soruşturmak ve ardından bir rapor kaleme alarak Barış
Konferansında durumun değerlendirilmesiydi. Ekim ayına kadar süren
dönemde 175 kişi ile görüşen Tahkikat Komisyonu, aynı dönemde
hazırlanmış birçok soruşturmadan farklı olarak uluslararası yapısıyla öne
çıkmaktadır. Hazırlanan rapor, Lloyd George’un engellemesiyle istenen
ölçüde yayınlanmamış olsa bile Konferans’taki delegeler ve kamuoyu
rapordan haberdar olmuş, İzmir ve çevresinde Yunanların yapmış
olduğu zulüm ve tahribat, uluslararası bir delegasyon tarafından kayıtlara
geçirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Anadolu’nun İşgali , Müttefiklerarası Tahkikat Komisyonu , İzmir’in İşgali , Yunan Mezalimi , Amiral Bristol

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları
• İNGİLTERE MİLLİ ARŞİVİ: “Commissions: Inter-Allied Commission of Inquiry into the Greek Occupation of Smyrna and Adjacent Territories; With printed copy of Report (in French)”. [Komisyonlar: İzmir ve Mücavir Bölgelerin Yunan İşgaline Dair Müttefiklerarası Tahkikat Komisyonu; Raporun matbu kopyasıyla (Fransızca)]. FO 608/86/4. Eski referans numarası: 349/1/6. (468-489 sayfalar)
• Araştırma ve İnceleme Eserler
• AKŞİN, Sina, Ana Çizgileriyle Türkiye’nin Yakın Tarihi 1789-1980, 2. Baskı. İmaj Yayıncılık, Ankara 1996.
• ALTAY, Fahrettin, On Yıl Savaş ve Sonrası (1912-1922), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2022.
• Askerî Tarih Belgeleri Dergisi, c. 41, s. 93 (Ocak 1992).
• Belgelerle Yunan Mezalimi, yay. haz. Zekeriya Türkmen. Ocak Yayınları, Ankara 2000.
• BUZANSKİ, Peter Michael, “The Interallied Investigation of the Greek Invasion of Smyrna, 1919”, The Historian, c. 25, s. 3 (1963), s. 325-353.
• ÇEVİK, Zeki, “Milli Mücadele’de Bandırma ve Çevresinde Yunan Mezalimi”, Uluslararası Bandırma ve Çevresi Sempozyumu: Tam Metin Bildiriler Kitabı-I, Bandırma Üniversitesi Yayınları, Bandırma 2018, s. 140-167.
• ERHAN, Çağrı, Greek Occupation of Izmir and Adjoning Territories: Report of the Inter-Allied Commission of Inquiry (May-September 1919), Center for Strategic Research, Ankara 1999.
• ERHAN, Çağrı, The Greek Occupation of Izmir and Adjoining Territories: Report of the Inter-Allied Commission of Inquiry (May-September 1919), Türk Tarih Kurumu, Ankara 2022.
• FRUNZE, Mihail Vasilyeviç, Türkiye Anıları: Kasım 1921-Ocak 1922, Çev. Ahmet Ekeş. 3. Basım. Doğu Batı: Ankara 2022.
• Inquiries in Anatolia, The Permanent Bureau of the Turkish Congress, Lausanne, [t.y.], http://ktp.isam.org.tr/risaleosm/liste.php?wKitaplar=Inquiries+in+Anatolia&wYazarlar=&KonuBasligi=&wYayyerleri=&YayinTarihi=&YnglnTrh=&-max=10&-find=Aramay%C4%B1+ba%C5%9Flat+%2F+Search (erişim: 07.08.2023)
• JAESCHKE, Gotthard, Türk Kurtuluş Savaşı Kronolojisi: Mondros’tan Mudanya’ya Kadar (30 Ekim 1928 – 11 Ekim 1922), Türk Tarih Kurumu, Ankara 1970.
• JENSEN, Peter Kincaid, “The Greco-Turkish War, 1920-1922”, International Journal of Middle Eastern Studies, c. 10 s. 4 (1979), s. 553-565.
• KÖSE, İsmail, Türk – Amerikan İlişkilerinin Şekillenmesinde Amiral Mark L. Bristol’un Rolü (1919-1927), Türk Tarih Kurumu, Ankara 2016.
• LİEBERMAN, Ben, “Ethnic Cleansing in the Greek-Turkish Conflicts from the Balkan Wars through the Treaty of Lausanne: Identifying and Defining Ethnic Cleansing”, Ethnic Cleansing in Twentieth-Century Europe, S. B. Vardy and T. H. Tooley (eds.). Columbia University Press, New York 2003, ss. 112-121.
• MCCARTHY, Justin, Death and Exile: The Ethnic Cleansing of Ottoman Muslims 1821-1922, 6th ed. The Darwin Press, Princeton 2008.
• MCMEEKİN, Sean, The Ottoman Endgame: War, Revolution, and the Making of the Modern Middle East, 1908-1923, New York: Penguin Press 2015.
• MORALI, Nail, Mütarekede İzmir Olayları, 3. Baskı. Türk Tarih Kurumu, Ankara 2021.
• MUTLU, Cengiz, “Milli Mücadele Sırasında Türkiye’de İtilaf Devletlerince Tahkik Heyeti Kurma Çabaları”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, s. 53 (2013), s. 875-904.
• ÖZOĞLU, Hakan, Amerikalı Diplomat Amiral Bristol’un Gözlemleri, çev.: Bahar Tırnakçı. Yapı Kredi Yay., İstanbul 2022.
• ÖZTOPRAK, İzzet, Kurtuluş Savaşı ile İlgili Yunan Belgeleri, Ankara Üniversitesi Yayınları, Ankara 2006.
• ÖZTOPRAK, İzzet, AYTEPE, Oğuz, KARATAŞ, Murat, Yunan İşgali’nde Batı Anadolu (2 cilt), Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2014.
• POLAT, Ü. Gülsüm, “Sivrihisar’ın Köylerinde Yunan Tahribatı ve Amerikalı Misyonerlerin Gözlemleri”, Mora Katliamı ve Anadolu’da Yunan Mezalimi Sempozyumu (15-16 Kasım 2021) Bildiriler Kitabı = Morean Massacre and Greek Atrocities in Anatolia Symposium (15-16 November 2021) Proceedings Book, ed. Neşe Özden. Yay. Haz.: Birkan Soykan, Uğur Cenk Deniz İmamoğlu. Türk Tarih Kurumu, Ankara 2024, s. 623-653.
• RİCHTER, Heinz A., Der griechisch-türkische Krieg 1919-1922, Verlag Franz Philipp Rutzen, Ruhpolding 2016.
• SALT, Jeremy, The Last Ottoman Wars: The Human Cost, 1877-1923, The University of Utah Press, Salt Lake City 2019.
• SMİTH, Michael Lewellyn, Yunanistan’ın Anadolu Hayali 1919-1922, çev. Nilgün Engin. Tarihçi Kitabevi, İstanbul 2017.
• TURAN, Mustafa, “İstiklâl Harbi’nde “Müttefiklerarası Tahkik Heyeti” Çalışmaları, Raporu ve Tahkikat Neticesi”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, c. 2, s. 8 (1991), s. 695-722.
• VURAL, Mithat Kadri, “Belgelerin Gözünden Hasan Tahsin ve “İlk Kurşun” Meselesine Yeniden Bakmak”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, s. 100 (Güz 2019), s. 377-414.
• YAVUZ, Resul, Mondros Ateşkes Antlaşması’ndan Sevr Barış Antlaşması’na Giden Süreçte Türk Diplomasisi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Atatürk İlke ve İnkılapları Tarihi Enstitüsü, 2016.