SERDAR-I EKREM KOCA SİNAN PAŞA’NIN SEFERLERDEKİ ORDU İDARESİ, STRATEJİ VE TAKTİKLERİ

Yıl 2025, Sayı: 58, 73 - 110, 12.12.2025

Emirhan Özçelik

Öz

Osmanlı tarihinin meşhur devlet adamlarından biri olan ve beş defa
sadrazamlık yapan Koca Sinan Paşa, ayrıca beş defa serdar-ı ekrem olarak
Osmanlı ordularını yönetmiş ve sırasıyla Yemen, Tunus, Safevi, Avusturya
ve Eflak seferlerini düzenlemişti. Bu seferler sonunda Yemen, Tunus ve
Yanıkkale’yi fethetmeyi başarmıştı. Sinan Paşa’nın beş defa serdar-ı ekrem
tayin edilmesinde ordu ve sefer yönetmedeki tecrübeleri ve meziyetleri
etkili olmuştu. Bu çalışmada, Sinan Paşa’nın bir serdar-ı ekrem olarak öne
kendisini çıkaran nitelikleri incelenecektir. Bu doğrultuda ilk olarak
düzenlediği beş seferde yönettiği ordular hakkında genel bilgiler
verilecektir. İkinci başlıkta, orduyu idare etme kapasitesi çerçevesinde
askerler ve kumandanlarla ilişkililerine odaklanılacaktır. Askerlerin
ihtiyaçlarını görmede ve disiplin altında tutmada başvurduğu yöntemlere
değinilecektir. Aynı şekilde kumandan kadrosunu oluşturmada hangi
kriterleri dikkate aldığı açıklanacaktır. Son olarak, Sinan Paşa’nın sefer
stratejileriyle ilgili genel değerlendirmeler yapılacaktır. Aynı zamanda
meydan savaşları ve kuşatmalarda uyguladığı taktikler gözlemlenecektir.
Çalışmada temel olarak seferleri anlatan birincil kaynaklar ve arşiv
malzemelerinden yararlanılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Koca Sinan Pasha , Serdar-ı ekrem , administration of army , strategy and tactic

Kaynakça

• A. Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi Divan-ı Hümâyûn Sicillatı Mühimme Defterleri (A.DVNSMHM.d.), nr. 14, 24, 71, 72, 73.
• Divan-ı Hümâyûn Mühimme Kalemi (A. DVN.MHM.), nr. 934.
• Topkapı Sarayı Arşivi Evrakı (TSMA.e.), nr. 501/14, 857/60, 858/98. B. Kaynak Eserler
• 7 Numaralı Mühimme Defteri (975-976/1567-1569): Özet-Transkripsiyon-İndeks, T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Ankara 1998.
• Abū ʻAbd Allāh Husain, History of the conquest of Tunis and of the Goletta by the Ottomans A.H. 981 (A.D. 1573), çev. J. T. Carletti, London, 1883.
• BABÜR, Yusuf, Nihâlî Fethiyye-i Yemen Mesnevîsi (Giriş-İnceleme-Transkripsiyonlu Metin-Dil İçi Çeviri ve Tıpkıbasım), Doktora Tezi, Erzincan Üniversitesi, 2016.
• BAŞTÜRK, Sadettin, Telhîs’ü’l-Berku’l-Yemânî/Ahbârü’l-Yemânî (Tahlil ve Metin), Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, 2010.
• Bibliothèque nationale de France (BnF), Italiani 149: Copia d’una lettera di Sinan Bassà Generale di Mare all’Imperatore de’ Turchi sopra la presa della Goletta, et Tunisi, ridotta in lingua Italiana.
• BnF, Supplément Turc 751.
• Câfer Iyânî, Tevârih-i Cedîd-i Vilâyet-i Üngürüs, haz. Mehmet Kirişçioğlu, Kitabevi Yayınları, İstanbul, 2001.
• Gelibolulu Mustafa ‘Âlî, Künhü’l-Ahbâr: 4. Rükün, haz. Suat Donuk, c. 5, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, İstanbul, 2024.
• GİOVANNİ-Tommaso Minadoi, The War Between the Turks and the Persians: Conflict and Religion in the Safavid and Ottoman Worlds, çev. Abraham Hartwell, London, I.B. Tauris, 2019.
• Hasan Bey-zâde Târîhi: Tahlil-Kaynak Tahlili, haz. Şevki Nezihi Aykut, TTK, Ankara, 2004.
• Koca Sinan Paşa’nın Telhisleri, haz. Halil Sahillioğlu, IRCICA, İstanbul, 2003.
• Mustafa Ali’s Counsel for Sultans of 1581: Edition, Translation, Notes, haz. Andreas Tietze, Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien, 1979.
• Rumûzî, Fetihnâme-i Tûnus ve Halku’l-vâd: Akdeniz’de Bir Hakimiyet Mücadelesinin Manzum Tasviri (İnceleme-Tenkitli Metin-Diliçi Çeviri), haz. Muhammed Emir Tulum, Paradigma Akademi, Çanakkale, 2023.
• Selânikî Mustafa Efendi, Tarih-i Selânikî, haz. Mehmed İpşirli, TTK, Ankara, 1999.
• Serhengî, Fetih-nâme-i ‘Akl-i Vâdî-i Serhengî: Bir Müşahidin Dilinden Osmanlılar’ın 1574 Tunus Seferi, haz. Veysel Göğer, Hüseyin Sarıkaya, Nizamiye Akademi, İstanbul, 2015.
• Seyyid Lokmân, Zübdetü’t-Tevârîh: Osmanlı Tarihi (1299-1595), (İnceleme-Tenkitli Metin), haz. İbrahim Pazan, Türkiye Yazma Eserler Başkanlığı Yayınları, İstanbul, 2022.
• The Şehnâme-i Hümâyûn of Ta’lîkî-zâde Mehmed Efendi on the Ottoman Campaign into Hungary in 1593-1594: A Critical Edition of the Text, with introduction and annotation, haz. Christine M. Woodhead, Doktora Tezi, University of Edinburgh, 1979
• Topçular Kâtibi Abdülkadir (Kadrî) Efendi Tarihi (Metin ve Tahlil), haz. Ziya Yılmazer, TTK, Ankara, 2003.
• Yemen’de Osmanlı İdâresi ve Rumûzî Târihi, haz. Hulûsi Yavuz, TTK, Ankara, 2003.
• Qutb al-Din al-Nahrawali al-Makki, Lighting over Yemen: A History of the Ottoman Campaign (1569-1571), ed. Clive Smith, I.B. Tauris, London, 2002.
• C. Araştırma ve İnceleme Eserler
• AĞCA Diker, Sevgi, “Enderun’a Giriş Yolları ve Enderun Teşkilatı”, FSM İlmi Araştırmalar Dergisi, 17 (2021), s. 307-354.
• ANDREA, Maggiorotti Leone - Banfi, Florio, “Győr vára”, Hadtörténelmi Közlémenyek, 35 (1933), s. 1-22.
• BAGİ Zoltán Péter - Márton, Szovák, “Ruggerio Fabbarini leírása Győr 1594. évi östromáról”, Győri Tanulmányok, 43 (2021), s. 129-173.
• BARDAKÇI, M. Özkan, Les hommes face à la guerre:Regards croisés sur les guerres austro-ottomanes au XVIIe siècle, Doktora Tezi, Université de Lorraine, 2024.
• BONO, Salvatore, “L’occupazione spagnuola e la riconquista musulmana di Tunisi (1573-1574)”, AFRİCA, 33 (1978), S. 351-382.
• BLACKBURN, J. Richard, “The Collapse of Ottoman Authority in Yemen, 968/1560-976/1568”, Die Welt des Islams, 19 (1979), s. 119-176.
• BRUMMETT, Palmira, “Nehir Geçmek: Osmanlı’daki Askeri Ayaklanmalarda -Mecazi ve Gerçek- Kırılma Noktaları”, Osmanlı İmparatorluğu’nda İsyan ve Ayaklanma, ed. Jane Hathaway, çev. Deniz Berktay, Alkım Yayınevi, İstanbul, 2010, s. 79-102.
• FARAH, Caesar E., “Organizing for the Second Conquest of Yemen”, X. Türk Tarih Kongresi Ankara 22-26 Eylül 1986, Kongreye Sunulan Bildiriler, Ankara, TTK, 1993, c. IV, s. 1457-1472.
• EMECEN, Feridun, “Uzun Savaşların Başlaması (1592-1606) ve Zitvatorok Anlaşması: Dönemin Çağdaş Osmanlı Kaynaklarının Değerlendirilmesi”, Osmanlı Klasik Çağında Savaş, Timaş Yayınları, İstanbul, 2011, s. 279-295.
• ER, Elvina, “Kırım Hanı Bora Gâzî Giray Han’ın Kefevî Hüseyin Efendi’ye Yazdığı 1594 Tarihli Mektubu”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 1/11 (2014), s. 7-26.
• ERTAŞ, Mehmet Yaşar, “Osmanlı Savaş Organizasyonunda Zorlu Bir Süreç: Ordunun Toparlanması,” Türklük Araştırmaları Dergisi, 19 (2008), s. 211-233.
• ERTAŞ, Mehmet Yaşar- Kaygusuz, Ümmügülsüm, “Rekabet ve İhtirasın Gölgesinde Başarısız Bir Kanal Projesi: 1591’de Koca Sinan Paşa’nın Sakarya Nehri’ni Marmara’ya Bağlama Teşebbüsü”, Uluslararası Sakarya Sempozyumu, 23-25 Kasım 2017, Sakarya, s. 203-230.
• FODOR, Pál, “Sultan, Imperial Council, Grand Vizier: Changes in the Ottoman Ruling Elite and the Formation of the Grand Vizieral Telhis”, Acta Orientalia Academia Scientiarum Hungaria, XLVII/1-2 (1994), s. 67-85.
• HEPER, Yusuf, “Osmanlı-Rumen Kaynakları Perspektifinden Ferhad Paşa’nın Eflâk Seferine Tayini ve Yapılan Askerî Hazırlıklar (1595)”, Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, 10 (2023), s. 631-648.
• KAVAS, Ahmet, “Osmanlı Devleti’ni Kuzey Afrika’da Kalıcılaştıran Sefer: Tunus Savaşı (1574)”, Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 1/1 (2016), s. 1-42.
• KOLÇAK, Özgür, Ok, Tüfek ve At: 16. Yüzyıl Osmanlı Askerî Devrimi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2023.
• KÜTÜKOĞLU, Bekir, Osmanlı-İran Siyasi Münasebetleri I, 1578-1590, İstanbul Edebiyat Fakültesi Matbaası, İstanbul, 1962.
• MATTHEE, Rudi, “The Ottoman-Safavid War of 986-998/1578-1590: Motives and Causes”, International Journal of Turkish Studies 20, 1/2 (2014), s. 1-20.
• ÖNAL, Ahmet, Koca Sinan Paşa’nın Hayatı ve Siyasî Faaliyetleri (1520-1596), Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2012.
• ÖZÇELİK, Emirhan, İmparatorluk Yönetiminde Savaşların Etkisi ve Osmanlı Paşaları (1566-1606), Yüksek Lisans Tezi, Bahçeşehir Üniversitesi, 2020.
• ÖZÇELİK, Emirhan, “Üngürüs Sözünden Müteneffir Olmağla: Doğu Eyaletlerinden Habsburg Seferlerine Askerî Desteğin İmkân ve Sınırları”, Türk Savaş Çalışmaları Dergisi, 2 (2023), s. 154-188.
• ÖZGEN, Elif Grand Vizier Koca Sinan Paşa and Factional Politics in the Court of Murad III, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Bilgi Üniversitesi, 2010.
• SİMEN, Halit Serkan, The Grand Vizierate(s) of Koca Sinan Pasha: A Reassessment of the Ottoman Court Politics and Intra-Elite Rivalry in the Late Sixteenth Century, Yüksek Lisans Tezi, Central European University, 2020.
• ŞAHİN Allahverdi, Reyhan, Özdemiroğlu Osman Paşa ve Dönemi (1527-1585), Doktora Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, 2012.
• TÓTH, Sándor László, “A szináni ajánlat: Oszmán vazallus államok létesítésének terve 1593-ban”, AETAS Történettudományi folyóirat, 1 (2002), s. 97-110.
• TÓTH, Sándor László, “A tatai vár és ostromainak szerepe a 15 éves háborúban”, Tata a tizenötéves háborúban, ed. Fatuska János, Annales Tataienses I. Tata 1998, s. 19-24.
• TURAN, Şerafettin, “Lala Mustafa Paşa Hakkında Notlar ve Vesikalar”, Belleten, XXII/88 (1958), s. 551-593.
• ULUÇ, Lâle, “Vezir-i azam Sinan Paşa’dan gelen kitabdır - sene 999”, Gelenek, Kimlik, Bireşim, Kültürel Kesişmeler ve Sanat, Günsel Renda’ya Armağan, Hacettepe Üniversitesi, Ankara, 2011, s. 229-236.