Eğil Emirliği’nin kısa tarihçesi ve Eğil emirlerine ait şecere metninin tercümesi

Yıl 2014, Sayı: 35, 89 - 120, 01.09.2014

Yunus Emre Gördük

https://doi.org/10.1501/OTAM_0000000637

Öz

Eğil County (this county is attached to Diyarbakır city today) is the one of the culture and the civilization centres in the Southeast Anatolia since the ancient times. Pir Mansoor -one of spiritual and moral saintsone of descendants of the Prophet Mohammad’s (blessing and peace be upon to him) Uncle Abbas (God bless him) came from Hakkari and settled in this region in the eleventh century. At the end of the eleventh century Pir Badr who was the grandson of Pir Mansoor conquered Eğil Castle with the support of local people particularly Mırdasi Tribe living in this area and established an emirate where the castle was conquered. The Emirs belonging to the descendants of Pir Badr administered the Eğil region nearly eight centuries in the times of Marwanids, Seljukids and the Ottoman Empire. In this study we examined and translated two different shajara (the text of lineages pedigree) that certificated the Emirs of Eğil came from the generation of Pir mansoor and Abbas. The first shajara text dates back to around the first half of the fifteenth century, written and approved in the name of Sayyid Moustafa. The second shajara text is from the beginning of eighteenth century, written and approved in the name of Hussain Pasha. The main content of the text is the same in both shajaras

Anahtar Kelimeler

Eğil (Angel) Emirate, Pir Mansoor, Pir Badr, Sayyid Moustafa, Hussain Pasha, shajara (the text of lineages pedigree)

Eğil Emirliği’nin kısa tarihçesi ve Eğil emirlerine ait şecere metninin tercümesi

Öz

Günümüzde Diyarbakır’a bağlı olan Eğil ilçesi eski çağlardan beri Güneydoğu Anadolu bölgesinin kültür ve medeniyet merkezlerinden biridir. Hz. Peygamber (sav.)’in amcası olan Hz. Abbas’ın soyundan olan ve bu bölgeye onbirinci yüzyılda Hakkari tarafından gelip yerleşen Pir Mansûr yöre halkını irşad eden maneviyat büyüklerindendir. Takriben on birinci yüzyılın sonlarında Pir Mansûr’un torunu Pir Bedir, yöre halkının ve özellikle de Eğil civarında yaşayan Mırdasi aşiretinin desteğini alarak Eğil Kalesi’ni fethetmiş ve burada bir emirlik kurmuştur. Gerek Mervaniler ve Selçuklular zamanında gerekse Osmanlı Devleti’nin sonlarına kadar yaklaşık sekiz asır Eğil’i Pir Bedir’in soyundan gelen emirler yönetmiştir. Bu çalışmada incelenen ve tercümesi yaptığımız tarihi iki vesika durumunda olan iki ayrı soy şeceresi metni, Eğil Emirlerinin Pir Mansûr’un ve dolayısıyla Hz. Abbas’ın soyundan geldiğini belgelemektedir. Seyyit Mustafa adına yazılıp tasdik edilen şecere yaklaşık on beşinci yüzyılın ilk yarısından; Hüseyin Paşa adına yazılıp tasdik edilen şecere ise on sekizinci yüz yılın başlarından kalmadır. Her iki şecere metninin ana muhtevası aynıdır

Anahtar Kelimeler

Eğil Emirliği, Pir Mansûr, Pir Bedir, Seyyit

Kaynakça

• Eğil Emirleri’ne ait Şecere; A Nüshası (Nedim Konuksever Nüshası)
• Eğil Emirleri’ne ait Şecere; B Nüshası (Nafiz Eğilli Nüshası)
• Abdurrahman Şeref Efendi, Osmanlı Devleti Tarihi-I, Yayına hazırlayanlar: Ahmet Demir ve Mehmet Kafkas, Kaynak Yayınları, İzmir 1995.
• AKGÜNDÜZ, Ahmet, Güneydoğu Meselesi ve Çözüm Yolları, Osmanlı Araştırmaları Vakfı, İstanbul 1996.
• ----------, Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuk Tahlilleri, I-IX, OAV Yayınları, İstanbul 1991- 1996.
• ----------, Osmanlı Kanunnameleri ve Hukukî Tahlilleri/3. Kitap Yavuz Sultan Selim Devri Kanunnamleri, FEY Vakfı Yayınları, İstanbul, 1991.
• AYDIN, Nusret, Diyarbakır-Eğil Hükümdarları Tarihi, Avesta Yayıncılık, İstanbul 2003.
• -----------, Diyarbekir ve Mırdasiler Tarihi, Avesta Yayıncılık, İstanbul 2011.
• Ahmed b. Yahya b. Cabir b. Davud el-Belâzurî (v. 276/892), Fütûhu’l-Büldân, Mektebetü’l-Hilâl, Beyrut, 1988.
• BURSEVÎ, İsmail Hakkı b. Mustafâ el-İstanbûlî el-Hanefî el-Halvetî (v. 1127/ 1715), Rûhu’l-Beyân, Dâru’l-Fikr, Beyrut tsz. I-X.
• Büyük Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu, Ankara, 1988.
• DEMİRTAŞ, Feyzullah, Mirdasi Hükümdarları, ‘Palu ve Eğil Hükümetleri’ ve Çermik Beyliği, Sena Basım, İstanbul 2005.
• DOĞAN, Cabir, “XVI. Yüzyıl Osmanlı İdari Yapısı Altında Kürt Emirlikleri ve Statüleri”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Mayıs 2011, Sayı: 23, s. 31-43.
• Ebû’l-Berekât es-Süveydî, Abdullah b. Hüseyin b. Mur’î (v. 1174/ 1760), en-Nefhatü’l- Miskiyye fî Rihleti’l-Mekkiyye, Mecmau’s-Sekâfî, Abu Dabi 1424/ 2003.
• GÖYÜNÇ, Nejat, “Diyarbekir Beylerbeyliği’nin İlk İdari Taksimatı”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, sayı: 23, İstanbul 1969.
• Hoca Sadettin Efendi, Tâcu’t-Tevârih, I-V, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1992.
• İbnü’l-Adîm, Ömer b. Ahmed b. Hibetullah b. Ebî Cerâde el-Ukaylî Kemâlüddîn (v. 660/ 1262), Zübdetü’l-Haleb fî Tarîhi Haleb, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1996.
• İbn Hallikân, Ebû'l-Abbas Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed b. İbrahim b. Ebû Bekir el-Bermekî el-Erbilî (v. 681/ 1282), Vefeyâtu’l-A‘yan ve Enbâu Ebnâi'z-Zaman, I- VII, thk. İhsan Abbas, Dâru Sâdır, Beyrut tsz.
• İbn Kesîr, Ebû’l-Fidâ İsmail b. Ömer el-Kureşî el-Basrî ed-Dımaşkî (v. 774/ 1373), el- Bidâye ve’n-Nihâye, I-XIV, thk. Ali Şîrî, Dâru ihyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1988.
• İmam Nevevî, Ebû zekeriyya Muhyiddîn Yahya b. Şeref (v. 676/ 1277-78), Tehzîbu’l- Esmâi ve’l-Luğa,(I-IV), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, tarihsiz.
• KILIÇ, Orhan, 18. Yüzyıl Yarısında Osmanlı Devleti’nin İdari Taksimatı-Eyalet ve Sancak Tevcihatı, Elazığ 1997.
• ----------, “XVII. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı Devleti’nin Eyalet ve Sancak Teşkilatlanması”, Osmanlı, I-XII, YT Yayınları, Ankara 1988.
• Muhyiddîn el-Hanefî, Abdülkadir b. Muhammed b. Nasrullah el-Kureşî, el-Cevâhiru’l- Mudıyye fî Tabakâti’l-Hanefiyye, (I-II), Mir Muhammed Kitabevi, Karaçi, tarihsiz.
• MENTEŞ, Ali, Diyarbakırlılar Rehberi-III, İstanbul 1988.
• ÖZOĞLU, Hakan, Osmanlı Devleti ve Kürt Milliyetçiliği, Kitap Yayınevi, İstanbul 2005.
• Şeref Han, Şerefnâme / Kürd Tarihi, çeviri: M. Emin Bozarslan, Deng Yayınları, İstanbul 1998.
• et-Taberânî, Süleyman b. Ahmed b. Eyyub Ebû’l-Kâsım (v. 360/ 971), el-Mu’cemu’l- Evsat, (I-X), thk. Târık b. Avdillah b. Muhammed-Abdülmuhsin b. İbrahim el- Hüseynî, Dâru’l-Haremeyn, Kâhire tsz.
• et-Tahtâvî, Rifâe Râfi b. Bedevî b. Ali (v. 1290/ 1873-74), Nihâyetü’l-İ’câz fî Sîreti Sâkini Hicâz, Dâru’z-Zehâir, Kahire, h. 1419.
• ÜNAL, Mehmet Ali, “Diyarbekir’de Osmanlı Hâkimiyetinin ve Diyarbekir Beyliği’nin Kurulması”, I. Uluslararası Oğuzlar’dan Osmanlı’ya Diyarbakır Sempozyumu Bildirileri, 20-22 Mayıs, Diyarbakır 2004, s. 567-573.
• ÜNER, Mehmet Emin, “Osmanlı Yönetiminin İlk Yıllarında Diyarbekir Eyaleti’nin İdarî Yapılanmasında Siird Sancağı”, Türk Dünyası Araştırmaları, Nisan 2011, Sayı: 191, s. 53-64.
• el-Vâkıdî, Muhammed b. Ömer b. Vâkıd es-Sehmî el-Eslemî (v. 207/823), Fütûhu’ş-Şam, I-II, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1997.
• Yâkut el-Hamevî, İbn Abdillah er-Rûmî Şihabuddin Ebû Abdillah (v. 626/1229), Mu’cemu’l-Büldân, I-VII, Dâru’s-Sâdır, Beyrut, 1995.
• YILDIZ, İrfan, Eğil’in Kültürel Mirası, Diyarbakır Valiliği Kültür Sanat Yayınları:7, Diyarbakır 2012.
• ------------, “Diyarbakır’ın Dicle İlçesi’nde Yeni Tespit Edilen Kültür Varlıkları”, Uluslararası Katılımlı XV. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu, (19–21 Ekim 2011 Eskişehir), C. II. Anadolu Üniversitesi Basım Evi, Eskişehir, 2012, s. 881-90.