Osmanlıların Balkanları fethi ve idaresinde Mihaloğulları Ailesi (XIV.-XIX. yüzyıllar): mülkler, vakıflar, hizmetler

Yıl 2013, Sayı: 33, 229 - 244, 01.07.2013

Orlin (orhan Salih) Sabev

https://doi.org/10.1501/OTAM_0000000620

Öz

The renowened Mihaloğulları family played a significant part in the Ottoman conquest and rule of the Balkans. The members of this family facilitated the Ottoman conquests as the Ottomans vanguards and also strengthened the Ottoman rule by founding numerous pious foundations. The founding family members were given the title of “frontier lord” by the Ottoman rulers and they were assigned with real estates from the lands they conquered. Later on, these estates were turned to pious foundationson the provision that the protection responsibility is upon the family members. With the incomes of these donated estates, charity institutions like mosques, madrasahs and schools are built and their expenditures are covered. Although, these frontier principalities are disappeared in the second half of the XV. Century, the statute of these families in the Ottoman administration and society is preserved. The present article examined the real estates, pious foundations and the services of the members of the two branches of the Mihaloğulları family, one is located in Pleven and the other in Ihtiman

Anahtar Kelimeler

Mihaloğulları family, real estates, foundations, Balkans, Plevne, İhtiman

Osmanlıların Balkanları fethi ve idaresinde Mihaloğulları Ailesi (XIV.-XIX. yüzyıllar): mülkler, vakıflar, hizmetler

Öz

Mihaloğulları ailesi, Osmanlı’nın Balkanların fethi ve idaresinde önemli katkıda bulunmuş ve şöhret kazanmış bir ailedir. Aile mensupları akıncı komutanları olarak Osmanlı beylerinin önemli fetihler için yolunu açmış, aynı zamanda buyuk sayıda vakıf kurarak Osmanlı idaresini güçlendirmişlerdir. Aile kurucularına Osmanlı beyleri tarafından uçbeyi unvanı verilmiş ve fethettikleri topraklardan mülkler temlik edilmiştir. Bu şekilde ellerine geçmiş olan mülklerden daha sonraları vakıflar kurulmuş ve bu vakıfların tevliyetinin aile mensuplarına ait olması şartı öngörülmüştür. Vakıf emlaklarından sağlanan gelirlerle ise cami, medrese, mektep vs. gibi hayrat eserleri inşa edilmiş ve onların giderleri karşılanmıştır. XV. yüzyılın ikinci yarısında uç beylikleri ortadan kaldırılmış olsa da bu ailelerin Osmanlı idaresindeki yeri ve Osmanlı toplumundaki statüsü korunmuştur

Anahtar Kelimeler

Mihaloğulları ailesi, mülk, vakıf, Balkanlar, Plevne, İhtiman

Kaynakça

• Yayınlanmamış Kaynaklar
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi
• Cevdet–Evkaf 761, 18645, 26938, 31368, 32420, 33310, 33179.
• Cevdet–Maarif 486, 8644.
• Tapu Tahrir Defterleri 236, 382, 409, 539, 713.
• Sofya Ulusal Kütüphanesi Şarkiyat Bölümü Defterler D62.
• Yayınlanmış Kaynaklar
• Oruç Beğ Tarihi, ed. Atsız, İstanbul: Tercüman Gazetesi (basım tarihi yok).
• BALASÇEV, Georgi, İHÇİEV, Diamandi, “Turskite vakıfi v bılgarskoto tsarstvo i dokumenti vırhu tyah” [Bulgar Çarlığında Türk Vakıfları ve Onlarla İlgili Belgeler], Minalo, 3, 1909, s. 239–264.
• Bılgarsko narodno tvorçestvo, Cilt 11: Narodni predaniya i legendi [Bulgar Halk Eserleri, Cilt 11: Rivayet ve Efsaneler], Sofya 1963.
• Aşıkpaşaoğlu Tarihi, ed. Atsız, İstanbul 1992.
• Evliya Çelebi Seyahatnamesi, ed. S. A. Kahraman, Y. Dağlı, 3. Kitap, İstanbul 1999.
• Evliya Çelebi Seyahatnamesi, ed. S. A. Kahraman, Y. Dağlı, 6. Kitap, İstanbul 2001.
• GENÇ, Nevin, XVI. Yüzyıl Sofya Mufassal Tahrir Defteri'nde Sofya Kazası, Eskişehir 1988.
• GÖKBİLGİN, M. Tayyib, XV–XVI. Asırlarda Edirne ve Paşa Livası. Vakıflar, Mülkler, Mukataalar, İstanbul 1952.
• GÖKBİLGİN, M. Tayyib, “Kanuni Sultan Süleyman Devri Başlarında Rumeli Eyaleti, Livaları, Şehir ve Kasabaları”, Belleten, 77–80, 1956, s. 247–285.
• KOVAÇEV, Rumen, Opis na Nikopolskiya sancak ot 80-te godini na XV vek Sofya [1480’li Yıllara Ait Niğbolu Sancağı Tapu Tahrir Defteri], 1997.
• LEVEND, Agah Sırrı, Gazavat-Nameler ve Mihaloğlu Ali Bey’in Gazavat-Namesi, Ankara 1956.
• Müneccimbaşı Ahmed b. Lütfullah, Camiü’d-Düvel. Osmanlı Tarihi (1299–1481), ed. A. Ağırakça, İstanbul 1995.
• Turski izvori za bılgarskata istoriya [Bulgar Tarihi İle İlgili Türk Kaynakları], Cilt 2, Sofya 1966.
• Turski izvori za bılgarskata istoriya [Bulgar Tarihi İle İlgili Türk Kaynakları], Cilt 3, Sofya 1972. Kitap ve Makaleler
• AYANOV, Georgi, “Privilegirovani oblasti v Severoiztoçna Stranca” [Kuzeydoğu Stranca’da vergiden muaf tutulan bölgeler], Arhiv za poseliştni prouçvania, 2, 1938, s. 32–36.
• AYVERDİ, Ekrem Hakkı, Avrupa’da Osmanlı Mimari Eserleri, Cilt 4. Bulgaristan, Yunanistan, Arnavudluk, İstanbul 1982.
• AYVERDİ, Ekrem Hakkı, Osmanlı Mimarisinde Çelebi ve II. Sultan Murad Devri (1403–1451), İstanbul 1989.
• BARKAN, Ömer Lütfi, “Osmanlı İmparatorluğunda Bir İskân ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler. II. Vakıfların Bir İskân ve Kolonizasyon Metodu Olarak Kullanılmasında Diğer Şekiller”, Vakıflar Dergisi, 2, 1942, s. 279–386.
• ÇALI, Ayşegül, “Akıncı Beyi Evrenos Bey’e Ait Mülkname”, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi: OTAM, S. 20, Ankara 2006, s. 59–79.
• ÇULPAN, Cevdet, “Balkanlar’da Osmanlı Devri Türk Kütüphaneleri”, Türk Kültürü, 4/37–48, 1965–1966, s. 418–425.
• EYİCE, Semavi, “Sofya Yakınında İhtiman'da Gaazi Mihaloğlu Mahmud Bey İmaret- Camii”, Kubbealtı Akademi Mecmuası, 2, 1975, s. 49–61.
• GAZİMİHAL, Mahmut R.,“İstanbul Muhasaralarında Mihaloğulları ve Fatih Devrine Ait Bir Vakıf Defterine Göre Harmankaya Malikânesi”, Vakıflar Dergisi, 4, 1958, s. 125–137.
• GEORGİEVA, Sonya, “Novi danni za tsırkvata “Sv. Petka” i za camiyata na Tsarevets vıv Veliko Tırnovo” [Veliko Tırnovo’da Tsarevets’teki Aya Petka Kilisesi ve Cami ile İlgili Yeni Veriler], Arheologiya, 2, 1967, s. 27–31.
• GÖKBİLGİN, M. Tayyib, “Mihal-Oğulları”, İslâm Ansiklopedisi, Cilt 8, İstanbul 1960, s. 285–292.
• GÖKÇEK, Ömer, Köse Mihal Oğulları, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi basılmamış mezuniyet tezi, 1950.
• IMBER, Colin, “The Legend of Osman Gazi”, The Ottoman Emirate (1300–1389). Halcyon Days in Crete I. A Symposium held in Rethymnon 11–13 January 1991, Ed. Elizabeth Zachariadou, Rethymnon 1993, s. 67–76.
• IMBER, Colin, “Osman Gazi Efsanesi”, Osmanlı Beyliği (1300–1389), Ed. Elizabeth Zachariadou, İstanbul 1997, s. 68–77.
• JIREČEK, Konstantin, Pıtuvaniya po Bılgaria [Bulgaristan’da Seyahatler], Sofya 1974.
• KAYAPINAR, Ayşe, “Kuzey Bulgaristan’da Gazi Mihaloğulları Vakıfları (XV–XVI. Yüzyıl)”, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10, 2005, s. 169–181.
• KAYAPINAR, Levent, “Teselya Bölgesinin Fatihi Turahan Bey Ailesi ve XV.–XVI. Yüzyıllardaki Hayır Kurumları”, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10, 2005, s. 184–196.
• KIEL, Machiel, “Urban Development in Bulgaria in the Turkish Period: the Place of Turkish Architecture in the Process”, International Journal of Turkish Studies, 4/2, 1989, s. 79–129.
• KIPROVSKA, Mariya, “The Mihaloğlu Family: Gazi Warriors and Patrons of Dervish Hospices”, Osmanlı Araştırmaları, 32, 2008, s. 193–222.
• KOVAÇEV, Rumen, “Opisi za istoriyata na grad İhtiman ot XVI-XVII vek [XVI.- XVII. Yüztıllara Ait İhtiman Tarihi ile İlgili Tahrirler]”, Etniçeski i kulturni prostranstva na Balkanite. Sbornik v çest na prof. d.i.n. Tsvetana Georgieva, Ed. S. Ivanova, Sofya 2008, Cilt 1, s. 226–243.
• NÜZHET Paşa, Ahvâl-i Gâzi Mîhâl, Dersaadet 1315.
• OSLEKOV, Luka, Bılgarskiyat tsar Mitso – Gaazi Köse Mihal bey (Rodonaçalnik na Mihalbegovtsi, voditeli na akınciite) [Bulgar Çarı Mitso – Gazi Köse Mihal Bey (Akıncı Kumatanları olan Mihaloğulları Ailesi’nin Kurucusu)], Sofya 1934.
• ÖZER, Mustafa, “Edirne’de Mihaloğullarının İmar Faaliyetleri ve bu Aileye Ait Mezar Taşlarının Değerlendirilmesi”, 1. Edirne Kültür Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri (23–25 Ekim 2003), ed. Levent Doğan, Edirne 2003, s. 311–349.
• PALA, Ayhan, “Rumeli’de bir Akıncı Ailesi: Gümlüoğulları ve Vakıfları”, Hacı Bektaş Veli Dergisi, 43, 2007, s. 137–144.
• SABEV, Orlin, “Rodıt Mihaloglu i müsülmanskoto obrazovanie v bılgarskite zemi na Osmanskata imperiya” [Mihaloğulları Ailesi ve Osmanlı İmparatorluğu’nun Bulgar Topraklarında Müslüman Eğitimi], İstoriya na müsülmanskata kultura po bılgarskite zemi. İzsledvania [Bulgar Topraklarında Müslüman Kültür Tarihi. Araştırmalar], ed. Rossitsa Gradeva, Sofia 2001, s. 136–166.
• SABEV, Orlin, “Rodıt Mihaloglu i müsülmanskata kulura v Pleven prez XV–XIX vek” [Mihaloğulları Ailesi ve XV.–XIX. Yüzyıllarda Plevne’de Müslüman Kültürü], 730 godini grad Pleven i myastoto mu v natsıonalnata istoriya i kultura [730 Yıl Boyunca Plevne Şehri ve Milli Tarih ve Kültürde Yeri], ed. Mihail Grınçarov, Pleven 2002, s. 140–152
• SABEV, Orlin, “The Legend of Köse Mihal: Additional Notes”, Turcica, 34, 2002, s. 241–253.
• TRIFONOV, Yurdan, İstoriya na grada Pleven do Osvoboditelnata voyna [Kurtuluş Savaşı Öncesi Plevne Şehrinin Tarihi], Sofya 1933.
• TRIFONOV, Yurdan, “Tarih ve Söylentilerde Mihalbey Oğulları”, Çev. Türker Acaroğlu, Belleten, 60/229, 1996 [1997], s. 801–818.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, Cilt I, Ankara 1988.
• YOVKOV, Milço, “Legendi, predaniya i istoriçeski fakti za Pavlikeni, Mihaltsi, Byala çerkva i Stambolovo” [Pavlikeni, Mihaltsi, Byala çerkva ve Stambolovo ile ilgili Efsaneler, Rivayetler ve Tarihsel Veriler], Vekove, 3, 1976, s. 64–73.
• ZIROEVIÇ, Olga, “Smederevski sancakbey Ali-beg Mihaloglu” [Semendire Sancakbeyi Mihaloğlu Ali Bey], Zbornik za istoriyu matitsa srpska, 3, 1971, s. 9–27.