XIX. yüzyılın ortalarında Sinop’taki gayrimüslimlerin sosyal ve ekonomik yapısı

Yıl 2011, Sayı: 30, 145 - 172, 01.04.2011

Selim Özcan

https://doi.org/10.1501/OTAM_0000000583

Öz

Anahtar Kelimeler

-

XIX. Yüzyılın Ortalarında Sinop’taki Gayrimüslimlerin Sosyal ve Ekonomik Yapısı

Öz

Sinop şehir merkezindeki gayrimüslimler hakkında yapılan bu çalışmayla, Osmanlı Devleti’nin küçük bir yerleşim yerindeki gayrimüslimlerin sosyoekonomik yapısının durumu ortaya konulmak amaçlanmıştır. İncelediğimiz dönemde, idari bakımdan Bolu vilayetine bağlı sancak merkezi olan Sinop şehri, Müslümanların ve gayrimüslimlerin birlikte yaşadığı ve pek çok özellikleriyle, Anadolu şehrinin taşıdığı sosyoekonomik hususiyetleri yansıtan bir şehir görünümündedir. Tanzimat’ın uygulandığı şehirde, gayrimüslim mahallelerinin gayrimüslim halkın kazancı ve gelir kaynaklarını, başta mesleki gelirler olmak üzere diğer yan gelirler oluşturmaktadır. Değişik kaynaklardan elde edilen bu gelirlere göre hane başına düşen ortalama gelirin iki gayrimüslim mahallesinde şehir ortalamasının üzerinde dört mahallede ise altında olduğu görülmektedir. Bu dönemin hâkim anlayışı gereği, kişilerin ekonomik düzeyine göre tevzi edilecek verginin düzenlenmesi amacıyla temettuat sayımları yapılmıştır. Yeni düzenlemeye göre yapılan sayımlar sonrasında, gayrimüslimlerin ödedikleri cizye vergisinin miktarının fazla olmasından dolayı, gayrimüslimlerden şehirdeki gözlemlenmektedir

Anahtar Kelimeler

Sinop, Sosyal, Ekonomik, Şehir, Temettuat

Kaynakça

• A. Arşiv Kaynakları
• BOA, Maliye Nezareti (ML. VRD. TMT), No: 4654, 4655, 4670, 4675, 4677, Tarih, 1260-1261.
• BOA, Maliye Nezareti Masarıfat, (ML. MSF), No: 6255, 2. 12. 1260.
• BOA, Maliye Nezareti Masarıfat, (ML. MSF), No: 7740, 26. 2. 1263.
• BOA, Maliye Nezareti Masarıfat, (ML. MSF), No: 7745, 7. 3. 1263.
• BOA, Mektubi Kalemi (A.MKT), Dosya No: 29,. 23. Şevval 1263.
• BOA, Bab-ı Defteri Kataloğu, (D.C.CRD), No: 39993, Tarih 1246.
• BOA, Bab-ı Defteri Ceride Odası Kataloğu, (D.DRD), No: 575, Tarih.1251-1252.
• BOA, Mühimme Defteri, No: 253, Tarih 1255.
• BOA, İrade-i Mesail-i Mühimme (İMM), No: 592,Tarih 1275.
• Nolu Sinop Şeriye Sicilleri (SŞS)
• Nolu Sinop Şeriye Sicilleri (SŞS)
• Tarihli Salname-i Devlet-i Aliye-i Osmanî
• B. Araştırma Eserler ve Makaleler
• AKBAL, Fazıla, “ 1831 Tarihinde Osmanlı İmparatorluğunda İdari Taksimat ve Nüfus”, Belleten, XV/60, TTK, Ankara 1951, s. 617-628.
• AKYILDIZ, Ali, Tanzimat Döneminde Osmanlı Merkez Teşkilatında Reform 1836- 1856, Eren Yayıncılık, İstanbul 1993.
• ALTINDAĞ, Şinasi, “Osmanlı İmparatorluğunun Vergi Sistemi Hakkında Kısa Bir Araştırma”, AÜDTCF Dergisi, V/2, Ankara 1947, s. 187-197.
• AYDIN, Mahir, “Sultan II. Mahmut Döneminde Yapılan Nüfus Tahrirleri”, Sultan II. Mahmut ve Reformları Semineri(28-30 Haziran 1989), İstanbul, s. 81-107.
• AYNURAL, Salih, Tanzimat Dönemi Bursa’nın Sosyo-Ekonomik Yapısı, İstanbul 1994.
• BARKAN, Ömer Lütfi, “Türk Toprak Hukuku Tarihinde Tanzimat ve 1274 (1858), Tarihli Arazi Kanunnamesi”, Tanzimat I, İstanbul 1940, s. 321-421.
• BARKAN, Ömer Lütfi, “Tarihi Demografi Araştırmaları ve Osmanlı Tarihi”, Türkiyat Mecmuası, c. X, İstanbul 1953, s. 1-26.
• BECKER, C. H., “Cizye”, İslam Ansiklopedisi, İstanbul 1977, c. III, s. 199-201.
• CEZAR, Yavuz, Osmanlı Maliyesinde Bunalım ve Değişim Dönemi (XVIII. yydan Tanzimat'a Mali Tarih), Alan Yayıncılık, İstanbul 1986.
• ÇADIRCI, Musa, “Tanzimat’tan Cumhuriyete Ülke Yönetimi”, Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, C. I, İstanbul 1985, s. 210-230.
• ÇADIRCI, Musa, “Tanzimat Dönemin de Osmanlı Ülke Yönetimi (1839-1876)”, IX. Türk Tarih Kongresi II, Ankara 1988, s. 1153-116.
• ÇAKIR, Çoşkun, Tanzimat Dönemi Osmanlı Maliyesi, Küre Yayınları, İstanbul 2001.
• DARKOT, Besim, “Sinop”, İslam Ansiklopedisi, C. X, İstanbul 1967, s. 683-689.
• QUATAERT, Donald, “19. Yüzyıla Genel Bakış: Islahatlar Devri 1812-1914”, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Hayatı (1300–1600), c. II, İstanbul 2004, Eren Yayıncılık, s. 885-1041.
• EMECEN, Feridun, “Sosyal Tarih Kaynağı Olarak Tahrir Defterleri”, Tarih ve Sosyoloji Semineri Bildirileri 28-29 Mayıs 1990, İstanbul1990, s. 143-156.
• ESEMENLİ, Deniz, Sinop İli Türk Dönemi Mimarisi, (Basılmamış Doktora Tezi) İstanbul 1990.
• EREN, A. Cevad, “Tanzimat”, İslam Ansiklopedisi, C. 12/1, İstanbul 1974, s. 709-764.
• ERGENÇ, Özer, “Osmanlı Şehirlerindeki Yönetim Kurumlarının Niteliği Üzerine Bazı Düşünceler”, II. Türk Tarih Kongresi(Ankara 11–15 Ekim 1976), C. II, Ankara 1981, s. 1265-1274.
• ERGENÇ, Özer, “Osmanlı Şehrindeki Mahalle’nin İşlev ve Nitelikleri Üzerine” Osmanlı Araştırmaları, C. IV, İstanbul 1984, s. 69-78.
• ERGENÇ, Özer, “XVIII. Yüzyıl Osmanlı Sanayi ve Ticaret Hayatına İlişkin Bazı Bilgiler”, Belleten, Sayı 203, Ankara 1988, s. 518-532.
• FAROQHI, Suraiya, Osmanlılarda Kentler ve Kentliler, (Çeviren Neyyir Kalaycıoğlu), Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul 2000.
• GÖYÜNÇ, Nejat, “Hane Deyimi Hakkında”, İÜEF. Tarih Dergisi, Sayı 32, İstanbul 1977, s. 331-348.
• GÜLER, İbrahim, XVIII. Yüzyılın İlk Yarısında Sinop, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 1992.
• GÜLSOY, Ufuk, Osmanlı Gayrimüslimlerinin Askerlik Serüveni, Simurg yayınları, İstanbul 2000.
• GÜRAN, Tevfik, “Ondokuzuncu Yüzyıl Ortalarında Ödemiş Kasabasının Sosyo- Ekonomik Özellikleri”, İÜİF Ord. Prof. Dr. Ömer Lütfi Barkan’a Armağan Özel Sayısı, Ankara 1985, s. 301-320.
• GÜRAN, Tevfik, TanzimatDöneminde Osmanlı Maliyesi: Bütçeler ve Hazine Hesapları (1841- 1861), TTK, Ankara 1989.
• İNALCIK, Halil, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Hayatı (1300–1600), Eren yayıncılık, İstanbul 2000.
• İNALCIK, Halil, “Tanzimat’ın Uygulanması ve Sosyal Tepkiler”, BelletenXXVII/ 112, Ankara 1946, s. 623-649.
• KARAL, Enver Ziya, Osmanlı İmparatorluğunda İlk Nüfus Sayımı-1831, Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara 1943.
• KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, C. V, TTK, Ankara1983
• KARPAT, Kemal H., Osmanlı Nüfusu (1830-1914) Demografik ve Sosyal Özellikleri, Çev.: Bahar Tırnakçı, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2003.
• KAYNAR, Reşat, Mustafa Reşit Paşa ve Tanzimat, TTK, Ankara 1985.
• KÜTÜKOĞLU, S. Mübahat, “Osmanlı Sosyal ve İktisadi Tarihi Kaynaklarından Temettu Defterleri”, Belleten, c. LXIII, Ankara 1995, s. 395-412.
• ÖZCAN, Selim: Tanzimat Döneminde Sinop’un Sosyal Ekonomik Durumu, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Samsun 2007.
• ÖZDEMİR, Rıfat, XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Ankara, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1986.
• ÖZTÜRK, Said, Tanzimat Döneminde Bir Anadolu Şehri Bilecik, Kitapevi Yayınları, İstanbul 1996.
• PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü I-II-III, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1983.
• SAKAL, Fahri, 89 Nolu 1737-1739(1149-1152) Tarihli Sinop Şer’iyye Sicili, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi Samsun 1990.
• SELEN, H. Sadi, “XVI ve XVII. Yüzyılda Anadolu’nun Köy ve Küçük Şehir Hayatı” III. Türk Tarihi Kongresi, Ankara 1948, s. 590-598.
• Süleyman Sûdî, Defteri Muktesid , (Hazırlayan, M. Ali Ünal), Isparta 1996.
• ŞENER, Abdüllatif, Tanzimat Döneminde Osmanlı Vergi Sistemi, İşaret Yayınları, İstanbul 1990.
• UZUNCARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti'nin Merkez ve Bahriye Teşkilatı, TTK, Ankara 1984.
• ÜNAL, M. Ali, “Tahrir Defterlerine Göre Sinop Şehri”, İkinci Tarih Boyunca Karadeniz Kongresi Bildirileri (Uluslararası I) 1-3 Haziran 1988, Samsun 1990, s. 185-193.
• ÜNAL, M. Ali, “XV. ve XVI. Yüzyıllarda Sinop Kazası” XII. Türk Tarih Kongresi, C. III, TTK, Ankara 1999, s. 795-805.
• Yurt Ansiklopedisi, Sinop Maddesi, c. IX, İstanbul 1983, Anadolu Yayıncılık, s. 6446-6834.