Uzun Hasan Kanunları ve Osmanlı Dönemine yansımaları

Yıl 2011, Sayı: 29, 173 - 192, 01.03.2011

Ahmet Özcan

https://doi.org/10.1501/OTAM_0000000571

Öz

Anahtar Kelimeler

-

Uzun Hasan Kanunları ve Osmanlı Dönemine yansımaları

Öz

İslam devletlerindeki örfi hukuk uygulamasının dikkat çekici bir örneği de Uzun Hasan Kanunlarıdır. Bugün Doğu ve Güneydoğu Anadolu olarak adlandırdığımız bölgelerde Osmanlıların fethinden önce bu kanunların uygulandığı bilinmektedir. Uzun Hasan kanunlarının bir başta Osmanlı Devleti olmak üzere başka devletlere de yansıdığı görülmektedir. Bu kanunlar üzerine yapılacak inceleme Osmanlı devletinin sancak kanunnameleri yaparken geleneği dikkate alan uygulamalarına bir örnek olacaktır. Ayrıca kanunnamelerin yazımı konusunda özellikle atıflar konusunda bazı dikkatsizlik veya tutarsızlıkların olduğu anlaşılmaktadır. Geçmiş dönemden kalan vergilere atıfta bulunulurken bir yerde Rum adeti başka yerde Ekrad adeti denilmektedir.. Ayrıca kanunnamelerde yasaklanmış olmasına rağmen bazı vergilerin hala alınmaya devam ettiğinin örneklerine rastlanılmaktadır. Bunların arasında şahnelik adıyla alınan vergi Uzun Hasan öncesi dönemlerden kalmış ve bazı bölgelerde 19. yüzyıla kadar mahiyeti değişerek yaşadığı görülmektedir

Anahtar Kelimeler

Uzun Hasan Kanunları, örfi hukuk, şahnelik, resm-i nevruziye, Ekrad adeti

Kaynakça

• B.O.A., C.ML… Dosya: 396-16231.
• Numaralı MD, Sene 967, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları, Ankara 1993.
• AKGÜNDÜZ, Ahmet, Osmanlı Kanunnameleri, c. III, İstanbul 1991.
• AKPINAR, Turgut, Türkler’in Din ve Hukuk Tarihi, 2.baskı, İstanbul 1999.
• AKSOY, Ömer Asım, Gaziantep Ağzı, c. III, İstanbul 1946.
• ALİYAR, Fuat-Hesenov, İrfan İrevan Hanlığı, Bakü 1997.
• ARIKAN, Zeki, “Çemişkezek Livası Kanunnamesi”, İ.Ü.Tarih Dergisi, Sayı 34, İstanbul 1984.
• AYDIN, M. Akif, Türk Hukuk Tarihi, 3.baskı, İstanbul 1999.
• BARKAN, “Türkiye’de İmparatorluk Devirlerinin Nüfus ve Arazi Tahrirleri ve Hakana Mahsus İstatistik Defterleri II”, İ.Ü. İktisat Fakültesi Mecmuası, c.II.
• BARKAN, Osmanlı İmparatorluğunda Zirai Ekonominin Hukuki ve Mali Esasları(Kanunlar), İstanbul 1943.
• BARKAN, Ömer Lütfi, “Osmanlı Devrinde Akkoyunlu Hükümdarı Uzun Hasan Beye Ait Kanunlar”, Tarih Vesikaları, c. I-II.
• BARTHOLD, W., “İlhanlılar Devrinde Mali Vaziyet”, Türk Hukuk ve İktisat Tarihi Mecmuası, c. I.
• BAYATLI, Nilüfer, XVI. Yüzyılda Musul Eyaleti, Ankara 1999.
• CVETKOVA, Bistra, “Osmanlı Feodal Düzeni Üzerine Bazı Ortaçağ ve Bizans Kurumlarının Etkileri, (bu makale Byzantino-Bulgarica (Sofya) dergisinin 1-1962 tarihli nüshasından alınmıştır.) Osmanlı Tarih Arşivi, Cilt 1, Sayı 1, Ocak 1977.
• Derleme Sözlüğü, Cilt X, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1978.
• EI, E.2, s.137, Cilt 9.
• GÖYÜNÇ, Nejat, “XVI. Yüzyılda Güneydoğu Anadolu’nun Ekonomik Durumu: Kanuni Süleyman ve II.Selim Devirleri”, Türkiye İktisat Tarihi Semineri, Ankara 1975.
• GÖYÜNÇ, Nejat, 16.yy da Mardin Sancağı Ankara 1991.
• GÜNDÜZ, Ahmet, Osmanlı İdaresinde Musul (1523-1639), Elazığ 2003.
• GÜRBÜZ, Adnan, XV.-XVI. Yüzyıl Osmanlı Sancak Çalışmaları, İstanbul 2001.
• HEYD, Uriel “Eski Osmanlı Ceza Hukukunda Kanun ve Şeriat” Çev.Selahâddin Eroğlu, Türk Hukuk ve Kültür Tarihi Üzerine Makaleler, Ankara 2002.
• HİNZ, Walter, “Ortaçağ Yakın Şarkına Ait Vergi Kitabeleri”, Çev. Fikret Işıltan, Belleten, Sayı 52, Ankara 1949.
• HİNZ, Walter, Şeyh Cüneyd ve Uzun Hasan.
• HİNZ, Walter, “Das Steuerwesen Ostanatoliens im 15.und 16.Jahrhundert”, ZDMG, Wiesbaden 1950.
• İNALCIK, Halil, “Kânûnnâme” EI, 2.E, IV.
• İNALCIK, Halil, “Osmanlı Fetih Yöntemleri” Söğütten İstanbula, Ankara 2000.
• İNALCIK, Halil, Osmanlı İmparatorluğu, 2.baskı, İstanbul 1999.
• İNALCIK, Halil, Osmanlı İmparatorluğu, 2.baskı, İstanbul 1996.
• İNALCIK, Halil, Osmanlı İmparatorluğunun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, Çev. Halil Berktay, İstanbul 2000.
• İNALCIK, Halil, Osmanlı’da Devlet, Hukuk, Adalet, İstanbul 2000.
• İSLÂMOĞLU-İNAN, Huricihan, Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Köylü, İstanbul 1991.
• KARAMURSAL, Ziya, Osmanlı Mali Tarihi Hakkında Tetkikler, 2.Baskı, Ankara 1989.
• KOÇ, Yunus, “Erken dönem Osmanlı Hukuku: Yaklaşımlar, Temel Sorunlar”, H.Ü. Edebiyat Fakültesi Dergisi, Osmanlı Özel Sayısı, 1999.
• KÖYMEN, Mehmet Altay, Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi-Alparslan ve Zamanı, 3.cilt, 3.Baskı, TTK 1992.
• KUNT, Metin, Kanuni ve Çağı, Editörler: Metin Kunt-Chrıstıne Woodhead, Çev. Sermet Yalçın, İstanbul 2002.
• KUNT, Metin, Sancaktan Eyalete, İstanbul 1978.
• KUNTER, Halim Baki, “Kitabelerimiz”, Vakıflar Dergisi, C. II.
• İLHAN, Mehdi, Amid (Diyarbakır), Ankara 2000.
• MERÇİL, Erdoğan, “Şıhne”, TDVİA.
• MİNORSKİ, Wladimir, “Akkoyunlular ve Toprak Reformları” Çev. Cüneyt Kanat, Belleten, Sayı 235, Ankara 1999.
• MİROĞLU, İsmet, Kemah Sancağı ve Erzincan Kazası, Ankara 1990.
• MİROĞLU, İsmet, ‘Nevruziye”, Türk Ansiklopedisi, c. 25.
• MUMCU, Ahmet, Osmanlı Hukukunda Zulüm Kavramı, 2. baskı, Ankara 1985.
• Musul Kerkük İle İlgili Arşiv belgeleri, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Ankara 1993.
• OKTAY, Efendiyev, Azerbaycan Safevîler Devleti, Bakü 1993, s. 200.
• ÖZ, Mehmet, XV-XVI. Yüzyıllarda Canik Sancağı, Ankara 1999.
• PAMUK, Şevket, Osmanlı İmparatorluğunda Paranın Tarihi, 2. Baskı, İstanbul 2000.
• TDK, Tarama Sözlüğü, Cilt V, Ankara 1971.
• UZUNÇARŞILI, İ. Hakkı, Anadolu Beylikleri, Ankara 1988.
• ÜNAL, M. Ali, “Çemişkezek Sancağında Yerleşme ve Nüfus”, Prof. Dr. Bayram Kodaman’a Armağan, Samsun 1993.
• ÜNAL, M. Ali, XVI. Yüzyılda Harput Sancağı, Ankara 1989.
• ÜNAL, XVI. Yüzyılda Çemişkezek Sancağı, Ankara 1999.
• YILMAZÇELİK, İbrahim, XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Diyarbakır (1790-1840), Ankara 1995.
• YİNANÇ, M. Halil, “Akkoyunlular”, İ.A, c. I.
• YİNANÇ,Refet, Dulkadir Beyliği, Ankara 1989.
• YUVALI, Abdülkadir, “Daruga”, TDVİA, c. 8, 1993. Vergi Türü 1518 1518 1518 1518 1518 1518 Tahir 1518 şahnelik, şahnegi Harman vakti akçe bostandan her bostan başına 2 kavun Her harmandan 1 gırbal (kalbur) resm-i ıdiye Nevruz vakti Her karyeden 1 koyun ref 1 vukiyye revgan-i sade bayramcek 400 Nevruz karaca vakti akçe94 1 tavuk ref
• Ek 1: 1518 tarihli kanunnamelere göre vergiler.
• Ergani kanunnamesinde 14 adet Ermeni köyü için farklı ölçeklerde vergiler alınmaktadır.
• Ergani kanunnamesinde bayramcek karşılığında farklı bedeller alınmaktadır. Sancakta
• Eramine taifesinden her karyeden ayrı ölçülerde alınmaktadır.4oo karaca akçe alınan
• karyeden bu vergi iki taksitte alınmaktadır.