Osmanlı Devleti’nde Cadılar Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2008, Sayı: 24, 55 - 70, 01.07.2008

Zeynep Aycibin

https://doi.org/10.1501/OTAM_0000000545

Öz

Anahtar Kelimeler

-

Osmanlı Devleti’nde Cadılar Üzerine Bir Değerlendirme

Öz

Ulaşabildiğimiz kadarıyla en erken XVI. asrın ortalarından itibaren, aynen batılı vampirlere benzeyen Osmanlı “cadı”ları vardır. Rumeli’de gayrimüslim milletlerdeki muhtelif inanışların etkisi altında şekillenmiş bulunan “cadı”ların varlığından çok, Osmanlı Devleti’nin bunlara karşı takındığı tavır ilginçtir. Şeyhülislamın onayını arkasına alan devlet, mezarların açılmasına ve açılan mezarlardaki cenazelerin her türlü yok edici işleme tabi tutulmasına izin vermektedir. Hatta XIX. asrın ortalarına gelindiğinde artık, “cadıcılar” ya da “cadu üstadları” adı altında ücretlerini devletten alan bir zümre dahi mevcuttur. Osmanlılar’ın cadılara karşı yaklaşımını, özellikle batılı araştırıcıların nazarında olduğu gibi, koca bir devletin boş işlerle meşguliyeti şeklinde mi değerlendirmeliyiz? Yoksa bu yaklaşımın arkasında bir gerçeklik mi aramalıyız? İkinci yolu tercih ederek başladığımız çalışmamızda, Osmanlılar’ın cadılara karşı mücadelesinde göçün önemli bir etken olarak yer aldığı neticesine vardık. Osmanlı Devleti’nde, yerlerini değiştirebilmek için kabul edilebilir bir bahaneye ihtiyacı olan insanlar yeterince sağlam birer bahane oldukları düşüncesiyle cadıları öne sürmüşlerdir. Bu durumda devlet, insanların yerlerinde oturmalarına verdiği önem ölçüsünde cadıları da önemsemek zorunda kalmış, böylece zaman içinde gelenekselleşecek olan batılı tarzda bir cadı yok etme merasimi ortaya çıkmıştır

Anahtar Kelimeler

Cadı, Vampir, Göç, Osmanlı Devleti

Kaynakça

• BA, MD, nr. 100. BA, KK, nr. 3508.
• İstanbul Ahkâm Defterleri, İstanbul’da Sosyal Hayat I, İstanbul 1997.
• Ahmed Lütfi Efendi, Vak‘anüvis Ahmed Lütfi Efendi Tarihi, IV-V, haz. Yücel Demirel, İstanbul 1999.
• Anonim Osmanlı Tarihi (1099-1116/1688-1704), haz. Abdülkadir Özcan, Ankara 2000.
• Evliya Çelebi, Seyahatname, I: Evliya Çelebi Seyahatnamesi Topkapı Sarayı Bağdat 304 Yazmasının Transkripsiyonu-Dizini, I. Kitap, haz. Orhan Şaik Gökyay, İstanbul 1996; VII: Evliya Çelebi Seyahatnamesi Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat 308 Numaralı Yazmanın Transkripsiyonu-Dizini, 7. Kitap, haz. Yücel Dağlı-Seyit Ali Kahraman- Robert Dankoff, İstanbul 2003.
• Mevkufatî, Vakı‘ât-ı Rûzmerre, II, TSMK, Revan 1224; IV, Süleymaniye Ktp., Esad Efendi, nr. 2437.
• Silahdar Fındıklılı Mehmed Ağa, Silahdar Târîhi, II, nşr. Ahmed Refik Altınay, İstanbul 1928.
• Takvîm-i Vekāyi‘, Sayı: 68 (21 Cemâziyelevvel 1249).
• Albayrak, Muzaffer, “Cadı Avcılarına Takibat”, NTV Tarih, Sayı: 9 (Ekim 2009), s. 67.
• Altınay, Ahmed Refik, Onuncu Asr-ı Hicrî’de İstanbul Hayatı (1495-1591), İstanbul 1988.
• Arık, Şahmurat, “Osmanlı Döneminde Bir Cadı Avı ve Türk Romanında Cadı Kavramı”, Akademik Araştırmalar Dergisi, 2006, sayı 29, s. 139-154.
• Boratav, Pertev Naili, 100 Soruda Türk Fokloru, İstanbul 1973.
• Düzdağ, M. Ertuğrul, Şeyhülislam Ebussuûd Efendi Fetvaları Işığında 16. Asır Türk Hayatı, İstanbul 1983.
• İnalcık, Halil, “Cizye (Osmanlılar’da Cizye)”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, VIII, İstanbul 1993, s. 45-48.
• Koçu, Reşad Ekrem, Tarihimizde Garip Vakalar, İstanbul 1952.
• Koçu, Reşad Ekrem, Yeniçeriler, İstanbul 1964.
• Köhbach, Markus, “Ein Fall von Vampirismus bei den Osmanen”, Balkan Studies, 20 (1979), s. 83-90.
• Kreuter, Peter Mario, “The Role of Women In Southeast European Vampire Belief”, Women In The Ottoman Balkans, Gender, Culture and History, ed. Amila Buturović- İrvin Cemil Schick, New York, 2007, s. 231-241.
• Miklosich, Franz, Etymologisches Wörterbuch der slavischen Sprachen, Wien 1886.
• Ortaylı, İlber, İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, İstanbul 2008.
• Otmanbölük, Günvar, “Akılötesi Olaylar-4. Tırnova’da Cadı Avı”, Tarih ve Medeniyet, sayı 22 (Aralık 1995), s. 55-56.
• Pakalın, M. Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, I, İstanbul 1983.
• Ragheb, Youssef, “Müslüman Ülkelerde Yalancı Ölümler ve Diri Diri Gömülenler”, İslam Dünyasında Mezarlıklar ve Defin Gelenekleri (Cimetiéres et Traditions Funéraires Dans Le Monde Islamique) II, Ankara 1996, s. 59-71.
• Saygı, Osman, “Sarıgöl Folklorundan: Cadılar ve Cadıcılar”, Türk Folklor Araştırmaları, no: 150 (Ocak 1962), yıl: 13, cilt: 7, s. 2606.
• Tabakoğlu, Ahmet, Gerileme Dönemine Girerken Osmanlı Maliyesi, İstanbul 1985.
• Ursinus, Michael, “Osmanische Lokalbehörden der frühen Tanzimat im Kampf gegen Vampire? Amtsrechnungen (masarıf defterleri) aus Makedonien im Lichte der Aufzeichnungen Marko Cepenkovs (1829-1920)”, Wiener Zeitschrift für die Kunde des Morgenlandes, 82 (1992), s. 359-374.
• Vukanović, Tatomir P., “Witchcraft in the Central Balkans I: Characteristics of Witches”, Folklore, Vol. 100, No. 1 (1989), s. 9-24.
• Wilson, Katharina M., “The History of the Word "Vampire”, Journal of the History of Ideas, Vol. 46, No. 4 (Oct.-Dec., 1985), s. 577-583.