Osmanlı Devleti’nde Tanzimat Döneminde “Otoriter Modernleşme” ve Kadının Özgürleşmesi Meselesi: “Authoritarian Modernity” in the Ottoman Empire in the Tanzimat Period and the Question of Women’s Liber

Yıl 2007, Sayı: 21, 1 - 18, 01.04.2007

Yasemin Avcı

https://doi.org/10.1501/OTAM_0000000293

Öz

Anahtar Kelimeler

-

Osmanlı Devleti’nde Tanzimat Döneminde “Otoriter Modernleşme” ve Kadının Özgürleşmesi Meselesi

Öz

Tanzimat dönemi ile birlikte Osmanlı geleneksel toplumunda meydana gelen dönüşüm, iç dinamiklerin harekete geçirdiği kendiliğinden ortaya çıkan bir süreç olmaktan ziyade, Avrupa karşısındaki gerilemenin zorunlu kıldığı, devletin başlatıp yönlendirdiği reform dönemine denk gelen bir harekettir. Devletin yönetim mekanizmasını ilgilendiren reformlarına koşut olarak toplumsal yaşama giderek daha fazla nüfuz etmesi toplumsal normların değişiminde de dinamik bir rol üstlenmesine yol açmıştır. Geleneksel toplum normlarında değişimi işaret eden belirtilerden biri, Müslüman şehirli kadının toplumsal konumunun tartışılmaya açılmış olmasıdır. Diğer taraftan, gerek kadının toplumsal konumunun yükseltilmesi konusunda yapılan tartışmalar, gerekse sosyal yaşamını ve hukuki haklarını etkileyen yasal düzenlemeler köklü değişikliklerin değil tedrici ve muhafazakâr bir modernleşmenin tercih edildiğini göstermektedir

Anahtar Kelimeler

Osmanlı modernleşmesi, kadının özgürleşmesi hareketi, özgürlük, kadın, modernite

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri (Başbakanlık Osmanlı Arşivi)
• BOA, Hatt-ı Hümâyûn, 1313/51154, 29 Zilhicce 1230/20 Eylül 1789.
• BOA, Hatt-ı Hümâyûn, 300/17864, 29 Zilhicce, 1236/27 Eylül 1821.
• BOA, Hatt-ı Hümâyûn, 493/24223, 29 Zilhicce 1252/6 Nisan 1837.
• BOA, Cevdet Adliye, 13/825, 23 Cemaziyelâhir 1260/10 Temmuz 1844.
• BOA, İrâde Dâhiliye, 1071/83993, 28 Cemaziyelâhir 1305/11 Mart 1888.
• BOA, İrâde Dâhiliye, 1222/95690, 20 Şaban 1308/31 Mart 1891.
• BOA, İrâde Dâhiliye, 1075/84336, 28 Receb 1305/10 Nisan 1888.
• BOA, İrâde Dâhiliye, 1221/95618, 27 Şaban 1308/7 Nisan 1891.
• BOA, İrâde Meclis-i Vâlâ, 162/4733, 14 Rebiülâhir 1266/27 Şubat 1850.
• BOA, Sadaret Mektûbî Kalemi Umûm Vilâyât Kataloğu, 12/29, 23 Cemaziyelevvel 1266/12 Nisan 1850.
• BOA, Sadaret Mektûbî Kalemi Umûm Vilâyât Kataloğu, 15/9, 29 Cemaziyelâhir 1266/12 Mayıs 1850.
• BOA, Sadaret Mektûbî Kalemi Umûm Vilâyât Kataloğu, 12/40, 26 Cemaziyelevvel 1266/15 Nisan 1850.
• BOA, Sadaret Mektûbî Kalemi Umûm Vilâyât Kataloğu, 12/51, 27 Cemaziyelevvel 1266/16 Nisan 1850.
• BOA, Sadaret Mektûbî Kalemi Umûm Vilâyât Kataloğu,, 13/21, 08 Cemaziyelâhir 1266/21 Nisan 1850.
• BOA, Sadaret Mektûbî Kalemi Umûm Vilâyât Kataloğu, 12/72, 29 Cemaziyelevvel 1266/18 Nisan 1850.
• BOA, Sadaret Mektûbî Kalemi Umûm Vilâyât Kataloğu, 12/47, 27 Cemaziyelevvel 1266/16 Nisan 1850
• BOA, Yıldız Tasnifi Sadaret Resmî Marûzât Evrakı, 10/50, 13 Cemaziyelevvel 1298/15 Nisan 1881.
• BOA, Yıldız Pârekende Evrakı Dâhiliye Nezâreti Ma’rûzâtı, 5/33, 05 Ramazan 1893/03 Nisan 1892.
• BOA, Dâhiliye Nezâreti Muhâberât-ı Umûmiye İdâresi, 5-1/8, 20 Şaban 1308/31 Mart 1891.
• BOA, Dâhiliye Nezâreti Mektûbî Kalemi, 1501/60, 5 Şaban 1305/16 Nisan 1888.
• BOA, Dâhiliye Nezâreti, Muhâberât-ı Umûmiye İdâresi, 121/15, 8 Şaban 1328/13 Ağustos 1910.
• BOA, Dâhiliye Nezâreti Emniyet-i Umûmiye Müdüriyeti Tahrirât Kalemi, 17 Şaban 1328/22 Ağustos 1910.
• BOA, Dâhiliye Nezâreti Emniyet-i Umûmiye Müdüriyeti Tahrirât Kalemi, 65/43, 19 Cemaziyelevvel 1329/18 Mayıs 1911.
• BOA, Dâhiliye Nezâreti Emniyet-i Umûmiye Müdüriyeti Evrak Odası Kalemi, 16/46, 16 Ramazan 1334/17 Temmuz 1916.
• BOA, Dâhiliye Nezâreti Emniyet-i Umûmiye Müdüriyeti Tahrirât Kalemi, 23 Şaban 1328/30 Ağustos 1910. Basılı Kaynaklar
• Alkan, Mehmet Ö: “Resmi İdeolojinin Doğuşu ve Evrimi Üzerine Bir Deneme,” Mehmet Ö. Alkan (Editör), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Cumhuriyet’e Devreden Düşünce Mirası, Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi, İletişim Yayınları, İstanbul 2001, c. I. s. 377–401.
• Arıkan, Gülay: “Osmanlılarda Tanzimat Döneminde Kadınlarla İlgili Gelişmeler”, Tanzimat’ın 150. Yıldönümü Uluslararası Sempozyumu, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1994, s. 323–329.
• Atabaki, Touraj: Men of Order: Authoritarian Modernization under Ataturk and Reza Shah, I. B. Tauris, London 2004.
• Aydın, M. Akif: “Osmanlı Toplumunda Kadın ve Tanzimat Sonrası Gelişmeler”, Sosyal Hayatta Kadın, İslami İlimler Vakfı, Ensar Neşriyat, İstanbul 1996 s. 143–156.
• Berktay, Fatmagül: “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Feminizm”, Mehmet Ö. Alkan (ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Cumhuriyet’e Devreden Düşünce Mirası, Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi, İletişim Yayınları, İstanbul 2001, c. I, s. 348–361.
• Bozkurt, Gülnihal: Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Hukuki Durumu (1839–1914), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1989.
• Çakır, Serpil: Osmanlı Kadın Hareketi, Metis Yayınları, İstanbul 1996.
• Demirdilek, Aynur: Osmanlı Kadınlarının Hayat Hakkı Arayışının Bir Hikayesi, İmge Kitabevi, Ankara 1993.
• Ergin, Osman Nuri: Mecelle-i Umûr-ı Belediye, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları, İstanbul 1995.
• Fatma Aliye: “Bazı Husûsât-ı İctimâiye”, Mehâsin, 10 Eylül 1335/10 Eylül 1919, s. 737– 742.
• Güzel, Şehmus: “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Toplumsal Değişim ve Kadın”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, İletişim Yayınları, İstanbul 1985, c. III, s. 858–874.
• “Hukuk-i Aile Kararnâmesi”, Düstûr, Tertib- i Sâni, c. IX, s. 762–781.
• Hülür, Himmet–Akça, Gürsoy: “İmparatorluktan Cumhuriyete Toplum ve Ekonominin Dönüşümü ve Merkezileşmenin Dinamikleri”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, s. 17, (Bahar 2005), s. 311–339.
• “İzdivâç ve Tenâküh Maddesi Hakkında Tembîhâtı Hâvî İ’lânnâme”, Düstûr, Tertib-i evvel, c. I, s. 736–741.
• Kandiyoti, Deniz: “Kadın, İslam ve Devlet: Karşılaştırmalı Bir Yaklaşım”, Toplum ve Bilim, No. 53, (Bahar 1991), s. 21–39.
• Kılıçbay, Mehmet Ali: “Osmanlı Aydını”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi,