I. Dünya Savaşı başlarında Osmanlı Devleti'nde casusluk faaliyetleri ve güvenlik algısı 1914-1915

Yıl 2014, Sayı: 36, 1 - 44, 01.01.2014

Abdurrahman Bozkurt

Öz

20. yüzyıl başlarında iç ve dış siyasî gelişmeler ekseninde Osmanlı Devleti ciddi güvenlik sorunlarıyla karşılaşmıştır. Osmanlı yönetici ve bürokratları I. Dünya Savaşı’na doğru casusluk faaliyetlerinin ciddiyetini anlayabilmişler ve günlük gelişmeler doğrultusunda bu faaliyetleri önlemeye yönelik tedbirler almaya çalışmışlardır. I. Dünya Savaşı sırasında başta düşman devlet vatandaşları olmak üzere yabancılara, gayri Müslim ve hatta Müslüman vatandaşlara karşı alınan tedbirleri bu açıdan değerlendirmek daha doğru bir yaklaşım olacaktır. I. Dünya Savaşı başladığında savaşan devletlerin tamamında olağanüstü koşulların etkisiyle sıkıyönetim uygulamaları sertleşir. Savaşa girdikleri andan itibaren çok yönlü tehditlerle karşılaşan Osmanlı yöneticileri, güvenlik algısını doğrudan etkileyen gizli bir olgu olarak casusluk faaliyetlerini, somut deliller ve adli vakalardan hareketle engellemeye çalışacaklardır. Bu makalede I. Dünya Savaşı’ndan Arap İsyanı’na kadar geçen dönemde yaşanan casusluk vakaları esas alınarak Osmanlı Devleti’nde güvenlik sorunlarının algılanış biçimi incelenecektir. Arap İsyanı bu makalenin kapsamı dâhilinde yer almamaktadır. Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nin temel kaynak olarak kullanılacağı bu çalışmada bilhassa casusluk ve güvenlik hakkında kaleme alınmış olan eserlerden de istifade edilecektir.

Anahtar Kelimeler

casusluk, Osmanlı Devleti, I. Dünya Savaşı, güvenlik, istihbarat, İtilâf Devletleri

Espionage Activities and Safety Perception in the Ottoman State at the Beginning of World War I 1914-1915

Öz

Ottoman State in the early 20th century, in the axis of internal and external political developments has faced serious security problems. Towards the First World War the Ottoman administrators and bureaucrats were able to understand the seriousness of espionage activities and to take measures to prevent these activities in line with the daily developments. During World War I, the measures taken aganist especially citizens of an enemy state, including foreigners and nonMuslim even Muslim citizens to evaluate in this respect would be a more accurate approach. When World War I, martial law practices hardens in all of the warring states under the influence of extraordinary circumstances. From the moment they enter the war, the Ottoman administrators faced with multiple threats, which directly affect the perception of security as a secret cases will prevent espionage activities in the light of concrete evidence and criminal cases. In this article from World War I until the Arab Revolt perception of security issues of the events will be examined based on experienced cases of espionage in the Ottoman State. The Arab Revolt is not included within the scope of this article. The Prime Ministrial Ottoman Archives to be used as the main source of this study will also be supported with relevant existing research work.

Anahtar Kelimeler

espionage, the Ottoman State, First World War, security, intelligence, Allied Powers

Kaynakça

• Bâb-ı Âli Evrak Odası (BOA,BEO)
• Dâhiliye Emniyet-i Umumîye, Muhaberât ve Tensikât Müdüriyeti (BOA,DH.EUM.MTK)
• Dâhiliye Kalem-i Mahsus Müdüriyeti (BOA,DH.KMS)
• Dâhiliye Nezareti Ecânib Kalemi (BOA.DH.ECB)
• Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumîye Müdüriyeti 2. Şube (BOA.DH.EUM.2.Şb)
• Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumîye Müdüriyeti 3. Şube (BOA.DH.EUM, 3.Şb)
• Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumîye Müdüriyeti 5.Şube (BOA.DH.EUM,5.Şb)
• Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumîye Müdüriyeti 6.Şube (BOA.DH.EUM,6.Şb)
• Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumîye Müdüriyeti Memurin Kalemi (BOA, DH.EUM.MEM)
• Dâhiliye Nezareti Şifre Kalemi (BOA,DH,ŞFR)
• Hariciye Nezareti Hukuk Müşavirliği (BOA,HR.HMŞ,İŞO)
• Hariciye Siyasî (BOA,HR,SYS)
• İrâde Harbiye (BOA,İ.HB)
• Meclis-i Vükelâ Mazbataları (BOA, MV)
• Şûrâ-yı Devlet Evrakı (ŞD,TNZ)
• Düstur, Tertip 2, Cilt 6, Dersaadet, Matbaa-i Amire, 1334.
• AHMAD, Faroz, İttihat ve Terakki 1908-1914 (Jöntürkler), Çeviren: Nurhan Ülken, İstanbul 1971.
• AKŞİN, Sina, Jöntürkler ve İttihat ve Terakki, Ankara 2012.
• AVCIOĞLU, Doğan, 31 Mart’ta Yabancı Parmağı, Ankara 1969.
• BAYUR, Yusuf Hikmet, Türk İnkılabı Tarihi II. Cilt, Trablusgarp ve Balkan Savaşları, Ankara 1943.
• EFİLOĞLU, Ahmet, Osmanlı Rumları Göç ve Tehcir 1912-1918, İstanbul 2011.
• ERICKSON, Edward J., Defeat in Detail: The Ottoman Army in the Balkans, 1912-1913, London 2003.
• ERICKSON, Edward J., Ottoman Army Effectiveness in World War I A Comparative Study, London, Routledge 2007.
• HALL, Richard C., Balkan Savaşları: I. Dünya Savaşı’nın Provası, Çeviren: M. Tanju Akad, İstanbul 2003.
• HATİPOĞLU, M. Murat, Yunanistan’daki Gelişmelerin Işığında Türk-Yunan İlişkilerinin 101 Yılı (1821-1922), Ankara 1988.
• HİÇYILMAZ, Ergun, Belgelerle Teşkilat-ı Mahsusa ve Casusluk Örgütleri, İstanbul 1979.
• İRTEM, Süleyman Kani, 31 Mart Vakası ve Hareket Ordusu, Abdülhamid’in Selanik Sürgünü, Hazırlayan: Osman Selim Kocahanoğlu, İstanbul 2003.
• LEWY, Guenter, The Armenian Massacres in Ottoman Turkey A Disputed Genoside, Utah 2005.
• MACK, John E., A Prince of Our Disorder The Life of T.E.Lawrence, Massachusetts 1998.
• MCCARTY, Justin, Ölüm ve Sürgün Osmanlı Müslümanlarının Etnik Kıyımı (1821-1922), Çeviren: Fatma Sarıkaya, Ankara 2012.
• MUTLU, Cengiz, I. Dünya Savaşı’nda Amele Taburları, İstanbul 2007.
• SHAW, Stanford J., The Ottoman Empire in World War I, Ankara 2006.
• SHEFFY, Yigal, British Military Intelligence in the Palestine Campaign (1914-1918), London 1998.
• ŞIVGIN, Hale, Trablusgarp Savaşı ve 1911-1912 Türk-İtalyan İlişkileri, Ankara 2006.
• ŞİMŞEK, Erdal- Bahar, İlhan, Türkiye’de İstihbaratçılık ve Mit, İstanbul 2004.
• ÜZEN, İsmet, Osmanlı’nın Çöl Yürüyüşü Kanal Seferleri, İstanbul 2011.
• ZÜRCHER, Eric Jan, Savaş, Devrim ve Uluslaşma, İstanbul 2005. C. Makaleler
• VARNAVA, Andrekos, “British Military Intelligence in Cyprus During the Great War”, War in History, 19(3), (2012), s. 353-378.
• SAYILIR, Burhan, “Çanakkale Kara Savaşı Sırasında Casusluk Faaliyetleri ve Türklerin Aldıkları Tedbirler ”, Genelkurmay Askerî Tarih Araştırmaları Dergisi, (Ağustos 2006), s. 99-108.
• GİLL, David W. J., “Harry Pirie-Gordon:Historical Research, Journalism and Intelligence gathering in the Eastern Mediterranean (1908-18)”, Intelligence and National Security, 21: 6, (2006), s. 1045-1059.
• KÖNİ, Hasan, “I. Dünya Savaşı Öncesinde İstihbarat ve Günümüze Etkileri”, Avrasya Dosyası İstihbarat Özel, (Yaz 2002), s. 150-166.
• UMUNÇ, Himmet, “Boş Hayal Peşinde: T.E. Lawrence ve Arap İsyanı Üzerine Bir Değerlendirme”, http://www.cliohistory.org/fileadmin/files/cliolibrary/ TE_Lawrence_FutileFantasyTurkish.pdf
• UYSAL, Nejdet, “Çöküşten Mütarekeye Osmanlı’da Haber Alma”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S. 40, (Kasım 2007), s. 523-543.
• ÇETİN, Nurten, “Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı’nda İtilâf Devletleri Vatandaşlarına Yönelik Uygulamalarından Biri: Sürgün (Edirne Örneği)”, Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, S. 5, (Ocak 2013), s. 75-94.
• KÖKSAL, Osman, “Osmanlı Devleti’nde Sıkıyönetim ile İlgili Mevzuat Üzerine Bir Deneme”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), S. 12, (2001), s. 157-171.
• KÖSE, Osman, “Bulgaristan Emareti ve Türkler”, Türkoloji Dergisi, C. I, S. 2, (2006), s. 237-272.
• SHEFFY, Yigal, “Intelligence and the Middle East, 1900-1918: How Much do we Know”, Intelligence and National Security, Volume 17, Issue 1, (2012), s. 34-35.
• SARINAY, Yusuf, “Rusya’nın Türkiye Siyasetinde Ermeni Kartı (1878-1918)”, Gazi Akademik Bakış, C. I, S. 2, (2008), s. 69-105.
• ÇAKMAK, Zafer, “Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun Bosna-Hersek’i İşgali ve Sonrasında Osmanlı Devleti ile Yaptığı Antlaşma”, Doğu Anadolu Bölgesi Araştırmaları, S. 4, (2003), s. 16-20. D. Tezler
• BAYRAKTAROVA, Emine, Bulgaristan’daki Müslüman Azınlıkların Statüsü (1908-1919), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2009.
• ÇETİN, Erol, Bulgaristan Prensliği ile Osmanlı İmparatorluğu Arasında Siyasî İlişkiler, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2003.
• GÜLLÜ, Ramazan Erhan, Ermeni Sorununun Ortaya Çıkış ve Gelişim Sürecinde İstanbul Ermeni Patrikhanesi'nin Tutumu (1878-1923), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2013.
• ÖZGÜR, Gülay, Balkan Savaşları ve Sonrasında Bulgaristan ve Osmanlı Devleti Arasında Nüfus Göçü, Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir 2008.
• ÜNSAL, Emin, Girit’in Türk Hakimiyetinden Çıkışı, Trakya Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi, Edirne 2009.