Osmanlı Beyliği topraklarında Ahi zaviyeleri ve Şeyh Ede Balı Meselesi

Yıl 2015, Sayı: 37, 61 - 86, 01.01.2015

Selahattin Döğüş

Öz

Ahilik, Anadolu’da özellikle 13.yüzyıl ile 15.yüzyıllar arasında çok etkili bir kurumdur. Anadolu’nun sosyal, ekonomik, siyasi, askeri, dini ve kültürel hayatında etkili olan Ahiler, Osmanlı Devleti’nin kuruluşunda da rol almışlardır. İlk Osmanlı bürokrasisinde Ahi teşkilatının üyeleri hizmet vermişlerdir. Selçuklu Devletinin çöküşü ile Osmanlı Devleti’nin kurulması sürecinde Türk sosyal hayatını Ahiler düzenlemiştir. Anadolu ve Balkanlarda yaygın zaviyelerin çoğu Ahi teşkilatına bağlıdır. Ünlü seyyah İbn Batuta bu zaviyelerden övgüyle bahsetmiştir. Bursa’nın Ahiler sayesinde zengin ve mamur bir Osmanlı kenti olduğunu anlatır. Henüz bir uç şehri olan İznik’te de Osman Gazi’nin oğlu Orhan Beyin gazileri yaşamaktaydı. Geleneksel Osmanlı tarih yazıcılığına göre Şeyh Ede Balı, Ahi liderlerinden biridir. Geleneksel anlatıma göre Ertuğrul Gazi ya da Osman Gazi’nin görmüş olduğu önemli rüya hadisesinin yorumlayanı Şeyh Ede Balı’dır. Şeyh Ede Balı, Bilecik’te büyük bir zaviyenin lideridir. Osman Gazi’nin Şeyh Ede Balı’nın kızı ile evlendiği ve Bilecik’te geniş bir araziyi vakfettiği kaynaklarda anlatılır. Bununla birlikte Şeyh Ede Balı’nın bir Ahi lideri değil de Babaîler zümresine mensup bir sufi olduğu öne sürülür. Sonuç olarak Şeyh Ede Balı, Osmanlı Beyliği topraklarının merkezinde nüfuzu yüksek bir zaviye şeyhidir. Bu zaviyenin Ahi Teşkilatına mensup olduğu kuvvetle muhtemeldir. Ede Balı’nın kardeşi Şemseddin de önemli bir Ahi reisi idi. Rum Abdallarına mensup Abdal Musa da bu topraklarda halk sufiliğini yaymıştır. Abdal Musa Bektaşi tarikatının önemli bir temsilcisi sayıldığı gibi Ahi şeyhi olan Ede Balı da aynı mistik çevreye dâhil edilmiştir. Zira 16.yüzyılda bütün halk tarikatları gibi Ahililiğin adap ve erkânı da Bektaşiliğe geçmiştir

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Ahilik, Zaviye, Şeyh Ede Balı

Akhi Dervish Lodges in the Ottoman Principality and Sheikh Ede Balı Argument

Öz

Akhism was a very effective institution in Anatolia especially between 13th and 15th centuries. Akhies had an effective role in social, economic, political, military, religious, and cultural life of Anatolian people. Akhies also had an important role on the establishment of the Ottoman Empire. Members of the Ahi organization were served as first Ottoman bureaucracs. In the period of collapsing of the Seljukid Empire and the foundation of the Ottoman State, Turkish social life was organized by Akhies. Most of dervish lodge were belong to Ahi organization in Anatolia and the Balkans. Famous traveller Ibn Batuta wrote about dervish lodges with pride. According to Ibn Batuta Bursa became a rich and prosperous Ottoman city with the help of Ahkies. Osman's son Orhan Bey and his gazis were living in the city of Iznik, yet a frontier city. According to traditional Ottoman historiography Sheikh Edebali was one of the Akhi’s leaders in the Ottoman Principality’s territory. According to the traditional expression, the dream of Ertuğrul Gazi or Osman gazi was interpreted by Sheikh Edebali. He was leader of a large dervish lodge in Bilecik. The fact that Osman Gazi was married with daughter of Sheikh Edebali and he dedicated a large tract of land in Bilecik are written in the resources. Although this situation, some researchers said that Sheikh Edebali wasn’t an Akhi leader, he was a sufi belonging to the order of Babai

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Akhism, Akhi Dervish Lodge, Sheikh Ede Balı

Kaynakça

• AKDAĞ, Mustafa, Türkiye’nin İktisadi ve İçtimai Tarihi, Cilt I, 1243-1453, Cem Yayınları, İstanbul 1977.
• Aksarayî, Müsâmeret ül-Ahbâr, O.Turan Neşri, TTK Basımevi, Ankara 1944
• Anonim Tevârih-i Âl-i Osman, F. Giese neşri, Marmara Ün. Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul 1992.
• Âşık Paşa, Garib-nâme, Cilt: I/2, Kemal Yavuz, TDK, İstanbul 2000.
• Âşıkpaşazâde Tarihi, (Tevârih-i Âl-i Osman), haz. K. Yavuz-A. Y. Saraç, Gökkubbe Yay., İstanbul 2007.
• BABİNGER F.-F. Köprülü, Anadolu’da İslâmiyet, yay. M. Kanar, insan yayınları, İstanbul 1996.
• BARKAN, Ö. Lütfi, “İstila Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeler”, Vakıflar Dergisi, S. II, Ankara 1942.
• BAYRAM, Mikail, Ahi Evren ve Ahi Teşkilatı’nın Kuruluşu, Damla Matbaası, Konya 1991.
• BAYRAM, M., Ahi Evren Tasavvufi Düşüncenin Esasları, TDV, Ankara 1995.
• CAHEN, Claude, Osmanlılardan Önce Anadolu’da Türkler, çev. Yıldız Moran, E yay., İstanbul 1994.
• CAHEN, Cl., “İlk Ahiler Hakkında”, Belleten, L/197 (1986), s. 590-601.
• ÇAĞATAY, Neşet, Bir Türk Kurumu Olan Ahilik, TTK Basımevi, Ankara 1989.
• DÖĞÜŞ, Selahattin, “Osmanlı Devleti’nin Kuruluşunda Ahilerin Rolü”, Türk Dünyası Araştırmaları, S. 133 (2001), s. 155-164.
• Elvan Çelebi, Menakıbu’l-Kudsiyye Fi Menasıbi’l- Ünsiyye, haz. İ. Erünsal-A.Y. Ocak, TTK Basımevi, Ankara 1995.
• EMECEN, Feridun, İlk Osmanlılar ve Batı Anadolu Türkmen Beylikler Dünyası, Kitabevi Yay., İstanbul 2008.
• GIESE, Friedrich, “Osmanlı İmparatorluğu’nun Kuruluşu Meselesi”, Söğüt’ten İstanbul’a, der. O. Özel-M.Özel, İmge Kitabevi, Ankara 2007, s. 149-176.
• GÜLLÜLÜ, Sabahattin, Sosyoloji Açısından Ahi Birlikleri, Ötüken Yay., İstanbul 1977.
• Hacı Bektaş-ı Veli, Velayetnâme, haz. Hamiye Duran, TDV Yay., Ankara 2007.
• İbn Batuta, Seyahatname, C. 1, trc. Mehmet Şerif, Matbaa-i Amire, İstanbul 1344-1347.
• İNALCIK, Halil, Osmanlı Tarihini Yeniden Yazmak Kuruluş, hayykitap, İstanbul 2012.
• İNALCIK, H., “Ahilik, Toplum, Devlet”, II. Uluslar arası Ahilik Sempozyumu Bildirileri, KB 1999, s. 189-200.
• İNALCIK, H., “Osmanlı Beyliği’nin Kurucusu Osman Beg”, Belleten, LXXI/261 (2007), s. 479-525.
• İNALCIK, H., “Osman I”, DİA, Cilt 33, s. 445.
• İNALCIK, H., “Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu”, Türkler Ansiklopedisi, C. 9, s. 66-88.
• KISAKÜREK, N. Fazıl, Yunus Emre, Büyük Doğu Yay., İstanbul 1987.
• Mecdi Mehmed Efendi, Şakayık-ı Numaniye Zeyilleri (Hadaiku’ş-Şakayık), neşr. A. Özcan, İstanbul 1989.
• MELİKOFF, Irene, Uyur İdik Uyardılar, Demos Yay., İstanbul 2006.
• MENGİ, Mine, “Garib-name’de Alplık Geleneğiyle İlgili Bilgiler”, Belleten, C. XLVIII/191-192 (1985), s. 481-496.
• Mehmed Neşrî, Kitab-ı Cihan-nümâ Neşrî Tarihi, I, II. Cilt, Yay. F.R.Unat-M.A.Köymen, TTK Basımevi, Ankara 1995.
• OCAK, A. Yaşar, “Osmanlı Beyliği Topraklarındaki Sufi Çevreler ve Abdalân-ı Rum Sorunu”, Osmanlı Beyliği (1300-1389), ed. E. A. Zachariadou, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1997, s. 159-172.
• OCAK, A. Yaşar, “Osmanlı devleti’nin Kuruluşunda Ahilik Ve Şeyh Edebalı: Problematik Açıdan Bir Sorgulama”, II. Uluslar arası Ahilik Kültürü Sempozyumu Bildirileri, KB, 1999, s. 241-248.
• OCAK, A. Yaşar, Babaîler İsyanı, Dergah Yay., 3. bs., İstanbul 2000.
• SHAW, Stanford J., Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, C. I, E yay., İstanbul 2008.
• UZUNÇARŞILI, İ. Hakkı, Osmanlı Tarihi, 1. cilt, TTK Basımevi, Ankara 1988.
• ZACHARİADOU, E. “İlk Osmanlılara Dair Tarih ve Efsaneler”, Söğüt’ten İstanbul’a, Der. O. Özel-M. Öz, İmge Kitabevi, Ankara 2000, s. 341-396.