Fatih’in Musahiplerinden Âlim ve Şair Molla Kırımî ve Bir Şiiri

Yıl 2016, Sayı: 40, 111 - 128, 01.01.2016

İsmail Avcı

Öz

Bu çalışmada Fatih devri müderrislerinden âlim ve şair Molla Kırımî’nin hayatı ve eserleri üzerinde durulmuştur. II. Murad devrinde hocası Molla Şerefüddin’le birlikte Kırım’dan Osmanlı mülküne göç eden Molla Kırımî önce Merzifon’da müderris, kadı ve müftü olarak görev yapmış, fethi müteakip İstanbul’a gelmiş ve burada Fatih’le tanıştırılmıştır. Fatih’in ihsanına mazhar olan Kırımî onun musahipleri arasına girmiştir. Kırım’ın Osmanlı’yla birlikte hareket etmesini arzu eden ve bir Kırım âşığı olan Molla Kırımî, bilinçli bir şekilde hem günlük hayatında hem de şiirlerinde Kırımî adını/mahlasını kullanmıştır. Çevresindeki bazı yardıma muhtaç kişileri koruyup kollamasından ve Molla Kırımî adıyla anılan bir medrese, kervansaray ve çeşmeden hareketle onun hayırsever bir isim olduğu anlaşılmaktadır. Ömrünün sonuna kadar müderrislik yapan Molla Kırımî’nin haşiye ve şerh türünde 12 çalışması vardır. Bunlardan başka bir gazeliyle bir de mısrası tespit edilmiştir. Şair bu mısrayı Fatih’le müşaaresi sırasında söylemiştir. Makalede Molla Kırımî’nin Kırım’dan Osmanlı mülküne göçü, yaptığı görevler, Fatih’le münasebeti, ilmî kişiliği ve eserlerinden söz edildikten sonra tespit edilebilen bir gazeli ve mısrası verilmiştir. Makalenin Fatih devri ilim hayatının anlaşılmasına ve Molla Kırımî’nin tanınmasına katkı yapması beklenmektedir

Anahtar Kelimeler

Kırım, Osmanlı, Fatih, Molla Kırımî, müderris, şair

Molla Kırımi: An Islamic Scholar and Poet and A Companion of Mehmed the Conqueror

Öz

This work dwells on the life and works of Molla Kırımi, an Islamic scholar and poet, who was also a mudarris during the period of Mehmed the Conqueror. Emigrating in the Ottoman territories from Crimea with his teacher Molla Şerefüddin during the period of Murad II, Molla Kırımi first served as a mudarris, kadi, and mufti in Merzifon. Following the Conquest of Istanbul, he arrived in Istanbul and he was introduced to Mehmed the Conqueror there. Honored by receiving state assistance from Mehmed the Conqueror, Molla Kırımi was included amongst the companions of Mehmed the Conqueror. Wishing that Crimea acted in unison with the Ottoman Empire and being fond of Crimea, Molla Kırımi had intentionally used the pseudonym/pen name “Kırımî” in his daily life as well as in his poems. It is evident that Molla Kırımi was a benevolent person as he protected some poor people who needed help around him and there were madrasah, caravanserai, and fountain bearing the name of Molla Kırımi. Serving as a mudarris until the end of his life, Molla Kırımi had 12 works in the genres of annotation and gloss. In addition to these works, an ode and a verse were determined to be attributable to him. The poet told this verse during exchanging poems with Mehmed the Conqueror. In this article, in the first place, the immigration of Molla Kırımi from Crimea to the Ottoman territories, his duties performed, relationship with Mehmed the Conqueror, scholar personage, and works were mentioned followed by the introduction of an ode and a verse attributable to him. It is expected that this article contributes to catching a glimpse of the scholarly life of the period of Mehmed the Conqueror and the recognition of Molla Kırımi

Anahtar Kelimeler

Crimea, Ottoman, Mehmed the Conqueror, Molla Kırımi, mudarris, poet

Kaynakça

• AKGÜNDÜZ, Murat, Osmanlı Medreseleri, XIX. Asır, Beyan Yay., İstanbul 2004.
• AKTAŞ, Necati, 1206 (1792) Tahrîrine Göre İstanbul Medreseleri, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi SBE, İstanbul 1986.
• Ali Emîrî, “Kırım”, Osmanlı Tarih ve Edebiyat Mecmuası, 1/3 (31 Mayıs 1334), s. 41-52.
• Âşık Çelebi, Meşâ’irü’ş-Şu’arâ, İnceleme-Metin, haz. Filiz Kılıç, Cilt 2, İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yay., İstanbul 2010.
• ATAŞ, Hacı, Fatih Dönemi İstanbul Medreseleri ve Faaliyetleri, Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi SBE, Elazığ 2001.
• ATEŞ, Hacer, “Kuzey Marmara’da Bir Liman Kentinde Ticaret: XVI. Yüzyılda Tekirdağ-Rodosçuk Limanı”, Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 3/6 (Temmuz 2013), s. 21-38.
• BALTACI, Cahid, “Akşemseddin ve Yetiştiği İlim Çevresi”, Akşemseddin Sempozyumu Bildirileri, 1990, s. 21-6.
• BALTACI, Cahid, XV-XVI. Yüzyıllarda Osmanlı Medreseleri, 2 Cilt, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yay., İstanbul 2005.
• Bursalı Mehmed Tâhir, “Kırım Meşâhiri”, haz. Hasan Aksoy, İslam Medeniyeti Mecmuası, V/4 (1982), s. 67-87.
• Bursalı Mehmed Tâhir, Osmanlı Müellifleri, Cilt 1, Bizim Büro Basımevi, Ankara 2000.
• CENGİZ, Muammer, Bir Tasavvuf Klasiği Olarak Mahmûd Şebüsterî’nin Gülşen-i Râz Mesnevisi, Doktora Tezi, Erzurum 2014.
• CİCİ, Recep, Osmanlı Dönemi İslâm Hukuku Çalışmaları Kuruluştan Fatih Devrinin Sonuna Kadar, Arasta Yay., Bursa 2001.
• DEMİRALP, Yekta, Erken Dönem Osmanlı Medreseleri (1300-1500), Doktora Tezi, Ege Üniversitesi SBE, İzmir 1997.
• DOĞAN, Muhammed Nur, Fatih Divanı ve Şerhi (Metin, Nesre Çeviri ve Şerh), Erguvan Yay., İstanbul 2004.
• EMECEN, Feridun, “Şehzade Korkut”, İslam Ansiklopedisi, Cilt 26, TDV Yay., Ankara 2002, s. 205-7.
• ERGİN, Osman, “Sadraddin al-Qunawi ve Eserleri”, Şarkiyat Mecmuası, 2 (1957), s. 63- 90.
• FURAT, Ahmet Suphi, “Fatih’in İltifatına Mazhar Olmuş Bir Alim: Kırımlı Seyyid Abdullah Oğlu Ahmed”, Prof. Dr. Mehmet Saray’a Armağan, Türk Dünyasına Bakışlar, haz. Halil Bal, Muhammet Erat, Da Yay., İstanbul 2003, s. 263-9.
• Gelibolulu Mustafa Âlî, Künhü’l-Ahbâr, Dördüncü Rükn: Osmanlı Tarihi C. I Tıpkıbasım, TTK Yay., Ankara 2009.
• Habîb, Hat ve Hattâtîn, Matbaa-i Ebuzziya, Kostantiniyye 1306.
• IRMAK, Mustafa, “Bir Belâgat Kitabı Olarak Mutavvel ve Osmanlı Medreselerinde Okunuş Biçimi Üzerine Bir Risâle”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 42 (2012), s. 173-96.
• İLTUŞ, Cüveyriye, Muhyî ve Cihânnümâsı (İnceleme-Metin), Yüksek Lisans Tezi, Adana 2010.
• İNCE, Adnan, Tezkiretü’ş-Şu’arâ, Sâlim Efendi, AKM Yay., Ankara 2005.
• İNLACIK, Halil, “Kırım (Kırım Hanlığı)”, İslâm Ansiklopedisi, Cilt 25, TDV Yay., Ankara 2002, s. 450-8.
• İsmail Belîğ, Güldeste-i Riyâz-ı İrfân ve Vefeyât-ı Dânişverân-ı Nâdiredân, haz. Abdülkerim Abdülkadiroğlu, Ankara 1998.
• Kâtip Çelebi, Keşfü’z-Zunûn, 5 Cilt, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul 2007.
• Kınalızâde Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş-Şu’arâ, Cilt 1, TTK Yay., Ankara 1989.
• KUMBASAR, H. Murat, “Taftâzânî (H. 722-792 / M. 1322-1390)’nin Eserleri”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 25 (2006), s. 149-64.
• KURNAZ, Cemal-Halil Çeltik, Osmanlı Dönemi Kırım Edebiyatı, Kurgan Edebiyat Yay., Ankara 2012.
• KÜTÜKOĞLU, Mübahat S., XX. Asra Erişen İstanbul Medreseleri, TTK Yay., Ankara 2000.
• LEVEND, Agâh Sırrı, Türk Edebiyatı Tarihi, Cilt 1, TTK Yay., Ankara 1998.
• MACİT, Muhsin, Nedîm Divanı, Akçağ Yay., Ankara 1997.
• MADEN, Şükrü, “Tefsirde Şerh, Hâşiye ve Ta‘lîka Literatürü”, Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 3/1 (2014), s. 183-220.
• Mecdî, Terceme-i Şakā’iku’n-Nu’mâniyye, Tabhâne-i Âmire, 1269.
• Mecmû’a-i Eş’âr ve Fevâ’id, Millî Kütüphane, 06 Mil Yz A 4118.
• NAMETAK, Fehim (haz.), Arapskih, Turskih, Perzijskih i Bosanskih Rukopisa: Gazi Husrev-begova Biblioteka (Gazi Hüsrev Bey Kütüphanesi Arapça, Türkçe, Farsça ve Boşnakça Yazma Eserler Kataloğu), Cilt 4, Al-Furqan-Rijaset Islamske Zajednice u BİH, London-Sarajevo 1998.
• ÖZTÜRK, Temel, “Evliya Çelebi Seyahatnamesinde İstanbul Medreseleri”, Uluslararası Medrese Geleneği ve Modernleşme Sürecinde Medreseler Sempozyumu Bildirileri, edt. Fikret Gedikli, Muş Alparslan Üniversitesi Yay., Muş 2013, s. 321-54.
• SAKAOĞLU, Saim, “17. Yüzyıl Âşık Edebiyatı Üzerine Notlar 10: Keşfî ve Kırımî”, Türk Dili, 506 (Şubat 1994), s. 138-41.
• Şehzâde Korkut, Da‘vetü’n-Nefsi’t-Tâliha İla’l-A‘mâli’s-Sâliha bi-Âyâti’z-Zâhire ve'l-Beyyinâti’l- Bâhira (Kitâbü Harîmî fi't-Tasavvuf), Süleymaniye Ktp. Ayasofya 1763.
• Şemseddin Sâmî, Kâmûsu’l-A’lâm, Cilt 5, Mihran Matbaası, İstanbul 1314.
• ŞENTÜRK, M. Hüdai, Künhü’l-Ahbâr C. II, Fâtih Sultân Mehmed Devri, 1451-1481, TTK Yay., Ankara 2003.
• TANIŞIK, İbrahim Hilmi, İstanbul Çeşmeleri I İstanbul Ciheti, Maarif Vekilliği Antikite ve Müzeler Müdürlüğü Yay., İstanbul 1943.
• TANSEL, F. Abdullah, “XVII. Asrın Unutulmuş Saz Şairlerinden Kırımî ve Bir Koşması”, Türk Kültürü, 136-137-138 (Şubat-Mart-Nisan 1974).
• Taşköprülüzâde İsâmeddin Ahmed Efendi, Osmanlı Bilginleri, eş-Şakā’iku’n-Nu’mâniyye fî Ulemâ’i’d-Devleti’l-Osmâniyye, çev. Muharrem Tan, İz Yay., İstanbul 2007.
• TEMELLİ, Mehmet, “Muhammed Şîrîn Mağribî ve Câm-ı Cihânnümâ’sı”, Uluslararası Bursa Tasavvuf Kültürü Sempozyumu 4, Bursa Kültür Sanat ve Turizm Vakfı, Bursa 2005, s. 115-22.
• ÜNSEL, Kemal Edip, Fâtih’in Şiirleri, TTK Yay., Ankara 1946.
• ÜNVER, A. Süheyl, “İstanbul’un En Eski Mezarlığı Hakkında Tokmak Tepe”, Arkitekt, 5-6 (1950), s. 110-4.
• ÜNVER, A. Süheyl, İstanbul Üniversitesi Tarihine Başlangıç, Fatih, Külliyesi ve Zamanı İlim Hayatı, İstanbul Üniversitesi Yay., İstanbul 1946.
• www.yazmalar.gov.tr (20.06.2016).