A Cannon Foundry in Eastern Anatolia: Erzurum Arsenal And Restructuring Attempts

Yıl 2016, Sayı: 40, 355 - 384, 01.01.2016

Serdal Soyluer

Öz

This article is discussed cannon casting activities in the Erzurum Arsenal, which is one of the most important cannon foundry of the Ottoman Empire. Firstly, the Erzurum Arsenal when was established and for what purpose, is described. Since the mid-seventeenth century due to the lack of available building, it was directed to a larger facility and in this context, Çifte Minareli Medrese was converted an arsenal. Ottoman state during his campaigns against Iran, the extent to which benefited, casted in the Erzurum Arsenal, is described in detail. At the beginning of the nineteenth century, Ottoman Empire was trying to take new measures against the enemies that appear on the eastern border of Russia and this one has tried to reveal the role of the Erzurum Arsenal. The new cannon foundry technology in Europe was adopted on Erzurum Arsenal and that the problems encountered are discussed in detail

Anahtar Kelimeler

Erzurum, arsenal, foundry, rifle cannon, smoothbore cannon, Ottoman armament industry

Doğu Anadolu'da Bir Osmanlı Top Dökümhanesi: Erzurum Tophanesi ve Yeniden Yapılandırılması Teşebbüsleri

Öz

Bu çalışma, Osmanlı Devleti'nin taşradaki önemli top dökümhanelerinden biri olan Erzurum Tophanesi'ndeki top döküm faaliyetlerini ele almaktadır. Makalede öncelikle Erzurum Tophanesi'nin ne zaman ve ne amaçla kurulduğu anlatılmaktadır. XVII. yüzyıl ortalarından itibaren, mevcut binasının yetersizliği nedeniyle daha büyük çaplı bir tophane tesisine yöneliş ve bu kapsamda Çifte Minareli Medrese'nin tophaneye dönüştürülmesi, çalışmanın bir diğer konusunu teşkil etmektedir. Osmanlı Devleti'nin İran'a karşı tertip ettiği seferlerde Erzurum Tophanesi'nde dökülen toplardan ne ölçüde istifade edildiği ayrıntılı olarak tasvir edilmektedir. Çalışmada ayrıca XIX. yüzyıl başında Osmanlı Devleti'nin, doğu sınırında beliren yeni düşman Rusya'ya karşı almaya çalıştığı tedbirler ve bunda Erzurum Tophanesi'nin rolü ortaya konmaya çalışılmıştır. Avrupa'daki yeni top teknolojilerini Erzurum Tophanesi'nde uygulama çabaları ve bunda karşılaşılan problemler ayrıntılı olarak tartışılmaktadır

Anahtar Kelimeler

Erzurum, tophane, dökümhane, şeşhaneli top, kaval top, Osmanlı silah sanayi

Kaynakça

• A.MKT. MHM (Sadaret Mektubi Mühimme Kalemi Evrakı) 329-40.
• A.MKT. NZD (Sadaret Mektubi Kalemi Nezaret ve Devair Evrakı) 594-27.
• BEO. AYN. d. (Bâbıâli Evrak Odası Ayniyât Defterleri) 1028, 1029.
• C.AS (Cevdet Askerî) 1141, 5021, 21815, 27388, 31157, 40778, 43982, 44521, 50362, 50970.
• D. BŞM. d. (Bâb-ı Defterî Baş Muhasebe Kalemi Defterleri) 2950, 40980.
• D. BŞM. TPH. d.(Bâb-ı Defterî Baş Muhasebe Kalemi Defterleri-Tophâne) 18634.
• İ. DH (İrade Dâhiliye) 13829, 37124.
• MAD. d. (Maliyeden Müdevver Defterler) 3162, 4652, 8923, 8929, 8931, 10490, 11698.
• ML. d. (Maliye Nezâreti Defterleri) 210.
• ML. MSF.d. (Maliye Nezâreti Masârifât Defterleri) 968, 2093, 2644, 2181, 2372, 2556, 2644, 2701, 2776, 2854, 2957, 3069, 3135, 3247, 3430, 3644, 3851, 3909, 3961, 4089, 4238, 4295, 4350, 4529, 4606.
• Papers relative to Military Affairs in Asiatic Turkey and Defence and Caputilation of Kars, http://www.proquest.com/products-services/House-of-Commons-Parliamentary- Papers.html, No. 1856/32849.
• Baş Hoca İshak Efendi, Usûlü's-Siyâga, İstanbul 1246.
• Evliya Çelebi, Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, 2. Kitap, Haz. Zekeriya Kurşun-Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1999.
• Hasan Bey-zâde Ahmed Paşa, Hasan Bey-zâde Târihi, II, Haz. Nezîhi Aykut, TTK Yayını, Ankara 2004.
• Mehmed Nusret, Tarihçe-i Erzurum yahud Hemşehrilere Armağan, İstanbul 1338.
• Na‘îmâ, Mustafa, Tarih-i Na‘îmâ (Ravzatü'l-Hüseyn fî hulâsâti ahbâri'l-hâfikeyn), II-III, İstanbul 1280.
• Kâtib Çelebi, Fezleke, matbu I-II, İstanbul 1286, 1287.
• Râşid Mehmed Efendi - Çelebizâde İsmaîl Âsım Efendi, Târih-i Râşid ve Zeyli, III, Haz. Abdülkadir Özcan-Yunus Uğur-Baki Çakır-Ahmet Zeki İzgöer, Klasik Yay., İstanbul 2013.
• Solak-zâde, Mehmed Hemdemî, Solak-zâde Tarihi, İstanbul 1297.
• Topçular Kâtibi Abdülkâdir Efendi, Topçular Kâtibi Abdülkâdir (Kadrî) Efendi Târihi, I-II, Haz. Ziya Yılmazer, TTK Yayını, Ankara 2003.
• Vak'anüvis Ahmed Lûtfî Efendi, Vak'anüvis Ahmed Lûtfî Efendi Târihi, C. X, Haz. Münir Aktepe, TTK Yayını, Ankara 1988.
• Burnaby, Fred, At Sırtında Anadolu, Çev. Fatma Taşkent, İletişim Yayınları, İstanbul 2005.
• Cuinet, Vital, La Turquie D'Asie Géographie Administrative Statistique Descriptive et Raisonnée de Chaque Province de L'Asie-Mineure, Tome Premier, Paris 1890.
• Flandin, Eugène, Voyage en Perse, Tome I, Paris, 1854.
• Hamilton, William John, Researches in Asia Minor, Pontus and Armenia, Volume I, London 1842.
• Le Tour de Monde (Paris 1860), 1875, Deuxième Semestre, s. 275.
• Tavernier, Jean-Baptiste, Tavernier Seyahatnamesi, çev. Teoman Tunçdoğan, Kitap Yayınevi, İstanbul 2006.
• Ágoston, Gábor, Barut, Top ve Tüfek Osmanlı İmparatorluğu'nun Askeri Gücü ve Silah Sanayisi, Kitap Yayınevi, İstanbul 2006.
• _____________, "Ottoman Artillery and European Military Technology in the Fifteenth and Seventeenth Centuries", Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, 47, 1-2 (1994), s. 15-48.
• Ayalon, David, Gunpowder and Firearms in the Memluk Kingdom: A Challange to Mediaeval Society, Londra 1978.
• Aydın, Dündar, Erzurum Beylerbeyiliği, Kuruluş ve Genişleme Devri 1535-1566, TTK Yayını, Ankara, 1998.
• Aydüz, Salim, Tophâne-i Âmire ve Top Döküm Teknolojisi, TTK Yayını, Ankara 2006.
• ___________, "Cıgalazâde Yusuf Sinan Paşa'nın Şark Seferi İçin Tophâne-i Âmire'de Hazırlanan Toplar ve Tophâne-i Âmire'nin 1012 (1604) Yılı Gelir-Gider Muhasebesi", Osmanlı Bilimi Araştırmaları Dergisi, Sayı 2 (1998), s. 139-172.
• Aykun, İbrahim, Erzurum ve Çevresinde İlk Rus İşgali (1828-1829), (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum 1991.
• Aykut, Nezihi, "IV. Murad'ın Revan Seferi Menzilnâmesi", İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, Sayı 34 (1984), s. 183-246.
• Baddeley, John F., Rusların Kafkasya'yı İstilâsı ve Şeyh Şâmil, Çev. S. Özden, İstanbul 1989.
• Baş, Yaşar, “Kiğı Demir Madeni ve Humbarahânesi”, Turkish Studies -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-,Volume 6/4, Fall 2011, 409-430.
• Beşirli, Mehmet, "II. Abdülhamid Döneminde Osmanlı Ordusunda Alman Silahları", Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 16, (2004/1), s. 121-139.
• Çapraz, Hayri, "Gürcistan'da Rus İdaresi'nin Yerleşmesi (1800-1850)", OAKA, 1/1, (2006), s. 67-80.
• Demlikoğlu, Uğur, Teşkilât ve İşleyiş Bakımından 18. Yüzyılda Erzurum Kalesi, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ, 2013.
• Keegan, John, Savaş Sanatı Tarihi, çev. Selma Koçak, Doruk Yayınları, İstanbul 2007.
• Küçük, Cevdet, "Erzurum" Maddesi Diyânet İslâm Ansiklopedisi, C. 11, s. 321-329.
• Levy, Avigdor, The Military Policy of Sultan Mahmud II, 1808-1839, Ph. D. Thesis, Cambridge, 1968.
• Monteith, William, Kars and Erzeroum with The Campaigns of Prince Paskiewitch in 1828 and 1829, London 1856.
• Önsoy, Rifat, Türk-Alman İktisadî Münasebetleri (1871-1914), Enderun Kitabevi, İstanbul 1982.
• ___________, "Osmanlı İmparatorluğu'ndaki Alman Subayları ve Alman Silah Sanayiinin Çıkarı (1871-1914)", IX. Türk Tarih Kongresi Ankara 21-25 Eylül 1981 Kongreye Sunulan Bildiriler, C. II, TTK Yayını, Ankara 1988, s. 1207-1213.
• Pamuk, Bilgehan, XVII. Yüzyılda Bir Serhad Şehri Erzurum, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2006.
• Parry, Vernon J., "Osmanlı İmparatorluğunda Kullanılan Harp Malzemesinin Kaynakları", Çev. Salih Özbaran, İÜEF Tarih Enstitüsü Dergisi, Sayı 3 (1972), s. 35- 46.
• Petrović, Djurdica, "Fire-arms in the Balkans on the Eve and After the Ottoman Conquest of the Fourteenth and Fifteenth Centuries", War, Technology and Society in the Middle East, ed. Vernon J. Parry and M. E. Yapp, Londra 1975, s. 164-194.
• Soyluer, Serdal, Osmanlı Silah Sanayiinde Modernleşme Çabaları (1839-1876), (Yayınlanmamış Doktora Tezi) İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2013.
• Şakul, Kahraman, "General Observations on the Ottoman Military Industry, 1774- 1839: Problems of Organization and Standardization", Science between Europe and Asia. Historical Studies on the Transmission, Adoption and Adaption of Knowledge, haz. Feza Günergun-Dhruv Raina, New York: Springer-Verlag, 2011, s. 41-55.
• Türk, Fahri, Türkiye ile Almanya Arasındaki Silah Ticareti 1871-1914, IQ Kültür Sanat Yayın, İstanbul 2012.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti Teşkilâtından Kapukulu Ocakları, II, TTK Yayını, Ankara 1988.
• Ünver, Süheyl, "Dördüncü Sultan Murad'ın Revan Seferi Kronolojisi", Belleten, XVI/64, (Ekim 1952), s. 547-577.
• Yıldız, Gültekin, Neferin Adı Yok: Zorunlu Askerliğe Geçiş Sürecinde Osmanlı Devleti’nde Siyaset, Ordu ve Toplum (1826–1839), Kitabevi Yayın, İstanbul 2009.
• Yınanç, Mükrimin Halil, "Erzurum" maddesi, İslâm Ansiklopedisi, C. 4, s. 345-353.
• Yorulmaz, Naci, "Bir Silah Kardeşliği'nin Dayanılmaz Maliyeti Almanya ve Askeri Malzeme İthalatının Osmanlı Ekonomisine Etkisi (1871-1908)", Birinci İktisat Tarihi Kongresi Tebliğleri-2, (Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İstanbul 7-8 Eylül 2007), İstanbul 2010, s. 699-710.
• _____________, "Ottoman Empire and Germany (1871-1908) Military-economic relationship Trade Activities of German Armaments Industry in the Ottoman Market", www.turkishnews.com/.../ottoman-empire, 27 Kasım 2009, s. 1-19.