Tozer'in Turkish Armenia and Eastern Asia Minor Adlı Yapıtında Yozgat ve Çevresinde Yaşanan Kıtlığın 1873-1875 Doğal ve SosyoEkonomik Nedenleri

Yıl 2018, Sayı: 44, 107 - 132, 01.01.2018

Ayşegül Kuş

Öz

Kıtlık, hem çok eski zamanlardan itibaren insan topluluklarını uğraştıran hem de insan varlığını ve insanın yarattığı uygarlığı tehdit eden önemli olgulardan biridir. Tarihsel süreç içerisinde dünyanın çeşitli bölgelerinde çeşitli sebeplere bağlı olarak kuraklık ve onun doğal bir sonucu olan kimi kıtlık hadiseleri yaşanmıştır. Kıtlık olaylarının göçler, ölümle sonuçlanan bazı bulaşıcı hastalıkların ortaya çıkması, gıda fiyatlarında aşırı yükselişler ve karaborsacılık, insanların açlıklarını giderebilmek için değişik yollardan besin arayışına girmeleri, asayiş ve güvenlik sorunları gibi kimi önemli sosyo-ekonomik neticeleri olmuştur. Orta Anadolu’da 1873 yılında ortaya çıkan kıtlık ise, içinde Yozgat’ın da bulunduğu kimi Anadolu şehirlerini her yönden olumsuz bir şekilde etkilemiştir. Ayrıca anılan kıtlık 1874 ile 1875 yıllarında daha da derinleşerek daha önceki dönemlere nazaran oldukça yıkıcı sonuçlara sebebiyet vermiştir. Bununla birlikte, konu ile ilgili yapılan çalışmaların sınırlı sayıda olduğu dikkati çekmektedir. İşte bu çalışmanın amacı, İngiliz seyyah Tozer’in gezi notlarındaki izlenimlerinden yola çıkarak özelde 1873-1875 yılları arasında Yozgat ve çevresinde yaşanan kıtlığa yol açan doğal sebeplerle birlikte, kıtlığın bölgenin sosyo-ekonomik yapısı üzerinde yarattığı tahribatın etkilerini belirlemek ve böylece alan yazına bazı katkılar yapmaktır

Anahtar Kelimeler

Tozer, Yozgat ve çevresi, kıtlık, doğal sebepler, sosyo-ekonomik etkiler

The Natural and Socio-Economic Causes of the Famine in Yozgat and its Surrounding in 1873-1875 in The Work of Tozer Titled as Turkish Armenia and Asia Minor

Öz

The famine has been one of the phenomena both having caused troubles for the human communities and also having threatened the existence of human beings and the civilisation created by the people since the ancient times. Throughout the course of history depending upon several reasons the drought and the famine which is the natural result of it, the famine incidents have been experienced in different parts of the world. The famine incidents have some important results such as migrations, the emergence of some contagious diseases resulting in deaths, the astronomic increase in the prices of food and the black marketing, the tendency of the people searching for food through different ways, the problems of the public order and the security. The famine that broke out in the Central Asia in 1873 negatively affected some Anatolian towns including Yozgat in all aspects. Moreover, when compared to the previous periods it led to considerably destructive results getting deeper and deeper between the years 1874-1875. However, it is striking that the number of the studies regarding the subject seems limited. Thus along with the natural causes of the famine experienced especially in Yozgat and its surrounding in 1873-1875 the purpose of this study is also to determine the effects of the destruction it had caused upon the socio-economic structure of the region as well and to make some contributions to the field of literature through making use of the impressions of Tozer in his travelogue

Anahtar Kelimeler

Tozer, Yozgat and its surrounding, famine, natural causes, socio-economic effects

Kaynakça

• Ağır, Seven, From Welfare to wealth: Ottoman and Castillian grain trade policies in a time of change, Basılmamış Doktora tezi, Princeton University 2009.
• Aktepe, M. Münir, “Tuzcuoğulları İsyanı”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, C.III, S. 5-6 (1953), ss.21-52.
• Bay, Abdullah, Trabzon Eyaletinde Mütegallibe Hareketleri ve Âyanlık (1750-1850), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Erzurum 2007.
• Bayar, Yener, 1873-1875 Orta Anadolu Kıtlığı, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2013.
• Bryer, Anthony, “The Last Rising and the Downfall of the Pontic Derebeys” (1812-1840)”, Bedi Kartlisa, Vol.XXVI (1989), ss.191-210.
• Çadırcı, Musa, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1997.
• Davison, Roderic H., Reform in the Ottoman Empire (1856-1876), Princeton: Princeton University Press, 1963.
• Emecen, Feridun, “Doğu Karadeniz’de Ayanlık: Tirebolulu Kethudazede Mehmet Emin Ağa”, Belleten, LXV/242 (2001), ss.193-215.
• Erler, Yavuz, “XIX. Yüzyıldaki Bazı Doğal Afetler ve Osmanlı Yönetimi”, Türkler, C.13, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, ss. 762-770.
• _____, “The Effects of Natural Disasters on The Province of Konya with a Special Reference to Economic and Social Aspects of the City”, International Congress on Ottoman Empire With All Aspects in 700th Anniversary of Its Establishment, yay. haz. Alaaddin Aköz, Bayram Ürekli, Ruhi Özcan, Selçuk Üniversitesi, Konya 2007, ss.797-809.
• _____, Osmanlı Devleti’nde Kuraklık ve Kıtlık Olayları (1800-1880), Libra Yayıncılık, İstanbul 2010.
• Ertem, Özge, “Considering Famine in the Late Nineteenth Century Ottoman Empire”, COLLeGIUM, Vol 22 / 9 (2017), ss.151-172.
• Genç, Mehmet, Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi, Ötüken Yayınları, İstanbul 2009.
• Hoch, Steven, L, “Famine, Disease and Mortality Patterns in the Parish of Borshevka, Russia, 1830–1912”, Population Studies, 52 (1998), ss.357–368.
• İnalcık, Halil, “ The Application of Tanzimat and its Social Effects”, AO, V (1973) , ss. 97-128.
• Joseph, C. Mıller, “The Significance of Drought, Disease and Famine ın the Agriculturally Marginal Zones of West-Central Africa”, Journal of African History, 23 (1982) , ss.17–6.
• Karaca, Taha Niyazi, “1873-1874 Kıtlığının Osmanlı İktisadi ve Siyasi Yaşantısına Etkileri”, Sultan Abdülaziz ve Dönemi Sempozyumu Bildiriler (12-13 Aralık 2013), Türk Tarih Kurumu, Ankara, ss.163-180.
• Karagöz, Rıza, Haznederzade Süleyman Paşa, Etüt Yayınları, Samsun 2009.
• Kılıç, Orhan, “Osmanlı Devleti’nde Meydana Gelen Kıtlıklar”, Türkler, C.10, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, ss.718–730.
• Kuş, Ayşegül, Batılı Seyyah ve Araştırmacılara Göre 19. Yüzyılın İkinci Yarısında Doğu Karadeniz Bölgesi, Canik Belediyesi Kültür Yayınları, Samsun 2016.
• Kütükoğlu, Mübahat S., Balta Limanı’na Giden Yol Osmanlı-İngiliz İktisadi Münasebetleri (1580-1850), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2013.
• Layard, Austen Henry, Discoveries in the Ruins of Nineveh and Babylon, Harpers and Brothers, London1853.
• Mc Gowan, Bruce, “Ayanlar Çağı 1699-18129”, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi II (1600-1914), (ed.) Halil İnalcık, Donald Quatert, çev. Süphan Andıç, Eren Yayıncılık, İstanbul 2004.
• Meeker, Micheal. M., İmparatorluktan Gelen Bir Ulus, Türk Modernitesi ve Doğu Karadeniz’de Osmanlı Mirası, çev. Tutku Vardoğlu, Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2005.
• Mordtman, A. D., Anatolien Skizzen und Reisebriefe aus Kleinasien, ed. Franz Babinger, Hanover 1925.
• Karaca, Taha Niyazi, “1873-1874 Kıtlığının Osmanlı İktisadi ve Siyasi Yaşantısına Etkileri”, Sultan Abdülaziz ve Dönemi Sempozyumu Bildiriler (12-13 Aralık 2013), Türk Tarih Kurumu, Ankara
• Özkaya, Yücel, Osmanlı İmparatorluğunda Âyânlık, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1994.
• _____, “XVIII. Yüzyılda Trabzon’un Genel Durumu”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Birinci Tarih Boyunca Karadeniz Kongresi Bildirileri (13-17 Ekim 1986), Samsun 1998, ss.133-145.
• Quatert, Donald, “ 19. Yüzyıla Genel Bir akış Islahatlar Devri 1812- 1914”, içinde Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi (1600-1914), C.II, (ed.) Halil İnalcık, Donald Quatert, çev. Süphan Andıç, Eren Yayıncılık, İstanbul 2004.
• Sarıköse, Selma Turhan, XIX. Yüzyılda Çukurova’da Doğal Afetler ve Salgın Hastalıklar, Basılmamış Doktora Tezi, Konya 2013.
• Smith, Eli, Researches of the Rev. E. Smith and H.G.H Dwight in Armenia including a Visit to the Nestorian and Chaldean Christians of Oormiah and Salmans, Vol.II, Jonathan Leavitt, New York, 1833.
• Şahin, Canay, The Rise and the Fall of an Ayan Family in the Eighteenth Century Anatolia: The Caniklizades (1737-1808), The Institute of Economics and Socia Sciences of Bilkent University, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2003.
• Tevfik Güran “The State Role in the Grain Supply of İstanbul: The Grain Administration 1793-1839”, International Journal of Turkish Studies, 3/1, (1984-85), ss.27-41.
• The Famine in Asia Minor: Its History, Compiled from the Pages of the "Levant Herald", ISIS, İstanbul 1989.
• Tozer, Henry Fanshawe, Turkish Armenia and Eastern Asia Minor, London: Longmans Green, 1881.
• TürkDilKurumuSözlüğü,http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_ gts&arama=gts&guid=TDK.GTS.5a0067b86c5cc7.47352183, erişim tarihi: 6.11.2017.Yazıcı, Nesimi, “Osmanlı Haberleşme Kurumu”, 150. Yılında Tanzimat, yay. haz. Hakkı Dursun Yıldız, Ankara 1992.