Türk Sinema Tarihinde Önemli Bir Girişim: İlk Osmanlı Sinema ve Tiyatro Şirketi

Yıl 2018, Sayı: 44, 255 - 278, 01.01.2018

Serdar Sarısır

Öz

Türkler sinemayla erken tanışmış, ancak sinema sektörünün yaygınlaşma aşamasında çok ta etkili olamamışlardır. Daha ziyade azınlıkların ve yabancı uyrukluların ağırlıkta olduğu bir yapı dikkat çekmektedir. Söz konusu ortamda, sinemacılık alanındaki gelişmelere kayıtsız kalmayacağı düşünülen egemen iktisadi anlayışın izlerini taşıyan, sektörel iktisadi bir girişim ortaya çıkmıştır ki bu girişimin adı Şark İttihâdı Sinema ve Tiyatro Osmanlı Anonim Şirketi’’dir. 29 Mart 1917 tarihinde İstanbul’da kurulan şirket Galata’da, Roma Hanı’nda çalışmalarına başlamış ve Cumhuriyet’in ilk yıllarına değin varlığını devam ettirmiştir. İlk yıllarında hedeflerine ulaştığı ve başarılı olduğu anlaşılan şirketin sonraki yıllarına dair ayrıntılı bilgilere ulaşılamamışsa da, varlığı ve çalışmalarıyla Türk sinemacılığına önemli bir tecrübî katkı sağladığı muhakkaktır. Şark İttihâd-ı Sinema ve Tiyatro Osmanlı Anonim Şirketi’nin varlığı ve çalışmaları, Türk sinema tarihi ve siyasal iktidarın sektöre bakış açısını yansıtması açısından oldukça önemlidir. Bu nedenle özgün olduğu değerlendirilerek konu edinilen çalışmamızda, şirketin kuruluş amacının ne olduğu, ne zaman ve kimler tarafından kurulduğu, şirketin kuruluş sürecinde siyasal iktidarın etkisinin bulunup bulunmadığı ve kuruluş amacına ulaşılıp ulaşılmadığı sorularına cevaplar aranmış ve ulaşabilen bulgular doğrultusunda söz konusu sorulara açıklık getirilmeye çalışılarak elde edilen çıkarımlar sonuçlar kısmında paylaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Şark, İttihat, İttihat ve Terakki, Sinema, Tiyatro, Anonim Şirket.

An Important Initiative in the History of Turkish Cinema: The First Ottoman Cinema and Theater Company

Öz

The Turks met with the cinema early, however they were not very effective at the expansion period of the cinema industry. Rather, there was a structure in which minorities and foreign nationals weighed heavily. In this context, a sectorial economic initiative, which is called Şark İttihâd-ı Sinema ve Tiyatro Osmanlı Anonim Şirketi has emerged, as a result of the sovereign economic understanding that could not stay indifferent to the developments in the field of cinematography, The company, which was founded in Istanbul on 29 March 1917, began to work in the Roman Inn, in Galata and its existence continued till the first years of the Republic. Although detailed information about the next years of the company, which has achieved its goals and understood to be successful in the first years, cannot be reached; it is obvious that it has provided an important experiential contribution to the Turkish cinema with its presence and works. The presence and the works of the Şark İttihâd-ı Sinema ve Tiyatro Osmanlı Anonim Şirketi is very important in terms of Turkish cinema history and reflecting the viewpoint of political power to the cinema sector. In this study, which is evaluated as unique with regards to its subject, the questions of what the purpose of the company was, when and by whom it was established, whether there was an effect of the political power in the establishment process of the company or not and whether it reached its purpose of establishment or not tried to be answered. In accordance with the accessible findings these questions tried to be clarified and the derived inferences are shared in the conclusion section.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Eastern, Union, Committee of Union and Progress, Cinema, Theater, Incorporated Company

Kaynakça

• AKÇURA, Gökhan, Aile Boyu Sinema, İtaki Yayınları, İstanbul 2004.
• BAYUR, Yusuf Hikmet, Türk İnkılâbı Tarihi, C.III, Kısım IV, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1991.
• BORA, Siren, İzmir Yahudileri Tarihi 1908-1923, Gözlem Yayınları, İstanbul 1995.
• DURU, Orhan, Amerikan Gizli Belgeleriyle Türkiye’nin Kurtuluş Yılları, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 2001.
• FİLMER, Cemil, Hatıralar, Emek Matbaası, İstanbul 1984.
• GÖKMEN, Mustafa, Eski İstanbul Sinemaları, İstanbul Kitaplığı Yayınları, İstanbul 1991.
• KARACA, Nesrin Tağızade, Celal Sahir Erozan, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1992.
• KORALTÜRK, Murat, “İktisadiyat Mecmuası ve Dizini”, Kebikeç, S.11, (2001), ss. 295-331.
• KÖSE, Resul-ALBAYRAK, Muzaffer (Yay. Haz.), Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı’da Gösteri Sanatları, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayını, İstanbul 2005
• MAKTAV, Hilmi, Türkiye Sinemasında Tarih ve Siyaset, Agora Kitaplığı, İstanbul 2013.
• ÖZÖN, Nijat, Türk Sineması Tarihi 1896-1960, Doruk Yayıncılık, İstanbul 2010.
• ÖZUYAR, Ali, Devlet-i Aliyye’de Sinema, Deki Yayınları, Ankara 2007.
• ÖZUYAR, Ali, “Türkiye’deki İlk Filim Şirketleri”, Sinematürk, S. 16, (Mayıs 2008), ss. 36-47.
• POLAT, Nazım Hikmet, Müdâfaa-i Milliye Cemiyeti, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1991.
• POLAT, Nazım Hikmet, Rübâb Mecmuası ve II. Meşrutiyet Dönemi Türk Kültür, Edebiyat Hayatı, Akçağ Yayınları, Ankara 2005.
• SCOGNAMILLO, Giovanni, Cadde-i Kebir’de Sinema, Agora Kitaplığı, İstanbul 2008.
• SCOGNAMILLO, Giovanni, Türk Sinema Tarihi, Kabalcı Yayınları, İstanbul 2010.
• “Sinema Şirketi”, İktisadiyat Mecmuası, S. 50, (Mart 1917), ss. 7.
• BALCI, Ramazan-SIRMA İbrahim (Yay. Haz.), Memalik-i Osmaniye’de Osmanlı Anonim Şirketleri, İstanbul Ticaret Odası Yayınları, İstanbul 2012.
• TOPRAK, Zafer; Milli İktisat Milli Burjuvazi, Doğan Kitap, İstanbul 2017.
• TEKİNSOY, Rekin, Rekin Tekinsoy’un Türk Sineması, İstanbul 2007
• TETİK, Ahmet (Yay. Haz.), Türk Ticaret Yıllığı 1924-1925, C. 2, Ankara Ticaret Odası Yayınları, Ankara (?).
• ZOBU, Vasfi Rıza, O Günden Bu Güne: Anılar, Milliyet Yayınları, İstanbul 1978.