Osmanlı’nın Dağılmasını Engelleme Çabası Olarak Üç Siyasi Fikir Hareketi

Yıl 2019, Sayı: 45, 1 - 21, 01.01.2019

Fatih Atasoy

Öz

Osmanlı Devleti Batılı devletler karşısında geri kaldığını fark ettiği andan itibaren, kendini yenileme ve ayakta kalma mücadelesine girişmiştir. Yenileşme adına başta yöneticiler olmak üzere önemli adımlar atılmıştır. Bunlar arasında Tanzimat ve Meşrutiyet devletin yapısal değişimine yönelik devrim niteliğindeki adımlardır. Her iki köklü değişim Osmanlı aydınları arasında düşünce üretimini ve fikir tartışmalarını artırmıştır. Bunun için yakın tarihimizde düşünce hareketleri dendiği zaman bu dönem özel bir önem taşır. Özellikle Avrupa’dan etkilenerek yenilik hareketlerine destek veren ve öncülük yapan Jön Türkler veya Yeni Osmanlılar adını alan aydınlar ülkeyi kurtarmak için aktif rol oynamışlardır. Yönetimi üstlenen İttihat ve Terakki Cemiyeti bu ortamda kurulmuştur. İttihat ve Terakki yönetimi İmparatorluğu kurtarmak için çaba sarf ederken üretilen düşüncelerden faydalanmaya çalışmıştır. Bu süreçte Yusuf Akçura’nın “Üç Tarz-ı Siyaset” adını verdiği fikir akımları tartışmaların odağını oluşturmuştur. Osmanlıcılık, İslâmcılık, Türkçülük akımları Osmanlı Devleti’nin Avrupa tehdidi karşısında yeni siyasî-sosyal birlik ittihad arayışlarının yansımasıdır. Osmanlı aydınları bu üç fikir akımı içinde yeni millet ve vatan tanımlamaları yapmaya çalışmışlardır. Bu tanımlarla Osmanlı içindeki halkları bir arada tutmanın yolları aranmıştır

Anahtar Kelimeler

Yenileşme, Üç Tarz-ı Siyaset, Osmanlıcılık, İslâmcılık, Türkçülük

Kaynakça

• AKÇURA, Yusuf, Üç Taz-ı Siyaset, Türk Tarih Kurumu Yayınevi, Ankara 1976.
• BAYRAKTAR, Bayram, “Günümüzde Yeniden Değerlendirilmesi Gereken Bir Düşünür: Prens Sabahattin Bey”, AÜ DTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, Yıl: 1996, Cilt: 18 Sayı: 29,
• BERKES, Niyazi, Türkiye'de Çağdaşlaşma, (1. Baskı, Ankara: Bilgi Yayınevi- 1973), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2010.
• GEORGEON François, Osmanlı-Türk Modernleşmesi, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2006
• GEORGEON, Françoıs, Türk Milliyetçiliginin Kökenleri, çev. Alev Er, Yurt Yayınları, Ankara 1986
• GÖÇEK, F. Müge, “Osmanlı Devletin’nde Türk Milliyetçiliğinin Oluşumu: Sosyolojik Bir Yaklaşım”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce-Cilt 4, Ed. Tanıl Bora, 8. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul 2009
• GÖKALP, Ziya, Türkleşmek İslamlaşmak Muasırlaşmak, Haz. İ. Kutluk, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1976.
• GÖKALP, Ziya, Türkçülüğün Esasları, Haz. M. Kaplan, 2. Baskı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1986.
• HANİOĞLU, M. Şükrü, “Türkçülük” TDV İslâm Ansiklopedisi, cilt: 41, sayfa: 551-554. <http://www.tdvia.org>
• KAÇMAZOĞLU, Hacı Bayram, Türk Sosyoloji Tarihi II, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2010.
• KARA, İsmail, “Çağdaş Türk düşüncesi nasıl ele alınabilir?”, Kutadgubilig Dergisi, Sayı 4, Ekim 2003,
• KARA, İsmail, “İslamcı Söylemin Kaynaklan ve Gerçeklik Değeri” Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce-Cilt 4, Ed. Tanıl Bora, 2. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul 2005
• KARAL, Enver Ziya, “Üç Taz-ı Siyaset’e Önsöz”, Akçura, Y. Üç Taz-ı Siyaset, Türk Tarih Kurumu Yayınevi, Ankara 1976.
• KOLOĞLU, Orhan, “Osmanlı Basını: İçeriği ve Rejimi”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C. I, s. 103-109, 1986.
• KUSHNER David, Türk Milliyetçiliğinin Doğuşu (1976-1908), Çev. Ş.Türet- R.Ertem-F.Erdem, Kervan Yayınları, İstanbul 1979
• LEWİS, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, Arkadaş Yayınevi, Ankara 2009.
• ÖZTÜRKMEN Arzu, Türkiye’de Folklor ve Milliyetçilik, İletişim Yayınları, 2. Baskı, İstanbul 2006
• TUNAYA, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasal Gelişmeler 1878-1938, 3. Baskı, Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2009.
• ÜLKEN, Hilmi Ziya, “Tanzimattan Sonra Türkiye’de Fikir Hareketleri”, Tanzimatın 100. Yıldönümü Kitabı, 1937.
• ÜLKEN, Hilmi Ziya, Türkiye'de Çağdaş Düşünce Tarihi, Selçuk Yayınları, Konya 1966.
• ÜLKEN, Hilmi Ziya, Ziya Gökalp, (1. Baskısı 1942), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2007.