II. Meşrutiyet’ten İşgale: Osmanlı Kadın Dergilerinde Gayrimüslimlerin İzini Sürmek

Yıl 2019, Sayı: 45, 187 - 208, 01.01.2019

Duygu Koç

Öz

Osmanlı İmparatorluğu’ndaki gayrimüslimlerin sosyal, ekonomik, dini ve kültürel statüleri birçok araştırmacıyı cezbeden konuların başında gelir. Müslüman ve gayrimüslim tebaanın bir arada yaşamasını mümkün kılan yazılı ve yazısız kuralların toplumu ne şekilde bir arada tutabildiği, millet sistemi adını verdiğimiz bu bir aradalığın hangi dönemler ve şartlarda kırılmaya uğradığı defalarca çalışılsa da konunun araştırmacılar için ilgi çekiciliği ve her dönemde güncelliğini kaybetmemesi Osmanlı gayrimüslimlerine dair yapılan ve yapılacak olan çalışmaların motivasyonunu oluşturur. Millet sistemi içerisinde yüzlerce yıl varlıklarını sürdüren Osmanlı gayrimüslimlerinin imparatorluğun dağılma döneminde Osmanlıcılık ideolojisiyle imparatorluğa olan bağlılıklarının sürdürülmeye çalışılması ve milliyetçilik akımının etkisiyle ortaya çıkan toprak kayıplarının önüne geçme çabası Osmanlı son döneminin gayrimüslimlere olan bakış açısının ana hatlarını oluşturur. Bu çalışmada Osmanlıcılık akımından Türkçülük akımına geçişte basındaki gayrimüslimlere yönelik söylemlere odaklanılacaktır. Odak noktası olarak da 1908-1919 tarihleri arasında Osmanlı basın hayatında yer alan üç kadın dergisi seçilmiştir. Bu dergiler Kadın, Kadınlar Dünyası ve Türk Kadını’dır. Bu dergilerin seçilme sebebiyse II. Meşrutiyet’in ilanından işgaller döneminin başlangıcı gibi büyük kırılmaların vuku bulduğu bir tarihsel süreçte yayınlanmış olmaları ve aktif olarak siyasete katılımları olmamasına rağmen kendilerine ait düşünceleriyle siyaset yapan ve bunu da dergilerinde okurlarıyla buluşturan kadınların ve siyasi hayatla beraber basın hayatında da var olan erkeklerin gözünden ana tema olan gayrimüslimlere bakabilmektir

Anahtar Kelimeler

Kadın, Basın, Gayrimüslim, Osmanlıcılık, Türkçülük

Tracing The Non-Muslims in the Ottoman Women’s Magazines: From the Second Constitution to the Occupatıons

Öz

It is very attractive for the scholars to study the Ottoman nonMuslims’ social, economic, religious and cultural status. Ottoman Muslims and non-Muslims lived in a harmony, which is called Millet System. While Millet System’s transformation and replacement has been discussed many times by the researchers, this topic remains very popular among the academics. The Ottomanism as the main political ideology of the declining period of the Ottoman Empire until rise of the Turkish nationalism. With the Ottomanism ideology, state officials tried to promote the reliance of non-Muslims to the Empire. To slow down the loose of the imperial lands because of the increasing Nationalistic rebels of the period, Ottomans served as the state’s legitimized ideology for the non-Muslims. In this study, it is aimed to concentrate on the nonMuslim discourse in the press, the period of transition from Ottomanism to Turkism. Three women periodicals between 1908-1919 were selected as the main sources of the research. These periodicals are Kadın, Kadınlar Dünyası and Türk Kadını. The main reason why these magazines were chosen as the primary sources is their publishing periods which was from the proclamation of the Second Constitution to the Occupations of the Ottoman lands. The importance of that period comes from its witnessing great wars, loss of imperial lands, nationalist uprisings and the independence of the minorities from the Sultanate. Such great events were taking place in the Empire, women’s perspectives throughout their magazines on these social and political happenings were important, considering the fact that they were not actively participating in politics. On the other hand, they were doing politics through their ideas on these periodicals. Beside these women, politically and socially active men’s perceptions on non-Muslims of the Ottoman Empire are discussed as the main theme within the light of selected periodicals

Anahtar Kelimeler

Women, Press, Non-Muslims, Ottomanism, Turkism

Kaynakça

• Akçura, Yusuf. Üç Tarz-ı Siyaset ve Düşünce Akımları, İstanbul: 2004.
• Berkes, Niyazi. Türkiye’de Çağdaşlaşma, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2002.
• Birinci, Ali. Tarih Yolunda, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2000.
• Çalen, Mehmet Kaan. “Bir Kimlik Siyaseti Olarak Osmanlıcılık”, Türk Yurdu, Sayı 308, Nisan 2013.
• Ercan, Yavuz. Osmanlı Yönetiminde Gayrimüslimler, Ankara: Turhan Kitabevi Yayınları, 2001.
• Eryılmaz, Bilal. Osmanlı Devleti’nde Gayrimüslim Tebaanın Yönetimi, İstanbul: Risale Basın Yayın Ltd., 1996.
• Georgeon, François. Osmanlı Türk Modernleşmesi 1900-1930, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2016.
• Hanioğlu, Şükrü. Preparation for a Revolution 1902-1908, Oxford: 2001.
• ______________ “Turkism and the Young Turks, 1889-1908” Turkey Beyond Nationalism: Towards Post- Nationalist Identities, London: 2016.
• ______________ Workshop “1908 Constitutional Revolution in the Ottoman Empire”, Princeton, Department of Near Eastern Studies, 20-22 September 2007.
• _______________“The Roots of the Young Turk Revolution of 1908” An International Conference on the Centenary of the Young Turks’ Revolution 1908- 2008, The Young Turks and Their Legacy, October 10-11 Thessaloniki.
• Karpat, Kemal. Osmanlı’dan Günümüze Kimlik ve İdeoloji, İstanbul: Timaş Yayınları, 2014.
• Kemal, Namık. “İmtizac-ı Akvam”, Osmanlı Modernleşmesinin Meseleleri Bütün Eserleri 1, İstanbul: Dergah Yayınları, 2005.
• Koç, Duygu. Türk Kadın Hareketini Kadınlar Dünyası ve Türk Kadın Yolu Dergileri Üzerinden Okumak, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Lewis, Bernard. Modern Türkiye’nin Doğuşu, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1998.
• Somel, Selçuk Akşin. “Osmanlı Reform Çağında Osmanlıcılık Düşüncesi (1839-1913), Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce, C. 1, İstanbul: İletişim Yayınları, 2003.
• Tahsin, Rıza. Mirât-ı Mekteb-i Tıbbiye, cilt II, İstanbul: Kader Matbaası, 1328.