Osmanlı diplomasi tarihinin yazımında kullanılan başlıca kaynaklar ile bu kaynakların incelenmesindeki metodolojik ve diplomatik yöntemler üzerine bir değerlendirme

Yıl 2015, Sayı: 38, 107 - 140, 01.01.2015

Uğur Kurtaran

Öz

Diplomasi, devletlerarası ilişkileri yürütme sanatı olup, bir devletin diğer devletler ile olan ilişkilerinde uyguladığı yöntem ve esasları ifade eder. Tarih boyunca var olan her devlet gibi Osmanlı Devleti de kuruluşundan yıkılışına kadar kendine özgü bir takım diplomatik faaliyetler sergilemiştir. Bu faaliyetlerin incelenmesi ve tespiti, özellikle Osmanlı Devleti’nin dış politikası olmak üzere, içyapısı ve diğer siyasî, sosyal, kültürel ve ekonomik gelişim süreçlerini aydınlatacak niteliklere sahiptir. Bu açıdan Osmanlı diplomasi tarihinin araştırılması ve yazımında döneme ait kaynakların kullanımı ve bu kaynakların kullanımında izlenecek yöntemlerin bilinmesi oldukça önem arz etmektedir. Osmanlı diplomasisi ile ilgili birinci elden kaynaklar olan ahitnameler, name-i hümayunlar ve sefaretnameler ile sınır tahdit raporları ve diğer ikincil çalışmaların kronolojik ve metodolojik bir şekilde incelenmesi diplomasi çalışmalarına önemli katkılar sağlayacağı gibi, Osmanlı Devleti’nin bıraktığı derin mirasın gelecek kuşaklara aktarılmasına yardımcı olacaktır. Bu noktada çalışmamız bu amaç doğrultusunda hazırlanmış olup, temel amacımız Osmanlı diplomasi tarihine yön veren kaynakların kullanımı ve yazımında izlenecek diplomatik ve metodolojik yolların tespitini yapmaktır

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, diplomasi, metot, ahitname, name-i hümayun

A Review on Primary Sources Used in Writing Ottoman Diplomatic History and the Methodological and Diplomatics Techniques in Analyzing These Sources

Öz

Diplomacy is an art of managing international relationships and refers to the techniques and principles applied by a state in its relationships with other states. Like any state having existed throughout history, the Ottoman Empire adopted some distinctive diplomatic activities from its foundation to its collapse, as well. Analysis and determination of those activities has properties to enlighten internal structure and other political, social, cultural and economic development processes of the Ottoman Empire, foreign policy in particular. In this respect, it is highly important to use the sources related to the period and know the techniques to follow in use of those sources in searching and writing the diplomatic history of Ottoman Empire. Analyzing the treaties, imperial letters and ambassadorial reports, which are first hand sources concerning Ottoman diplomacy, and border restriction reports and other secondary works in a chronological and methodological manner will make significant contributions to diplomacy studies as well as help to transfer the deep heritage left by the Ottoman Empire to next generations. Herein, our study is prepared for this objective and our main objective is to determine the diplomatic and methodological techniques to follow in using the sources which direct diplomatic history of Ottoman Empire and writing this history

Anahtar Kelimeler

the Ottoman Empire, diplomacy, technique, treaty, imperial letter

Kaynakça

• BOA. A. DVNS. Nemçelü Ahidnamesi, nr. 57/1; 59/3.
• BOA. ADV. DVE. D. Rusya Ahidnamesi, nr. 83/1.
• BOA. C. MTZ., nr. 7/342; nr. 11/522.
• BOA. A. DVN. MHM. nr. 29/89.
• BOA. BEU, nr. 1058/79312; nr. 900/ 67455; nr. 398/29789.
• BOA. Y. PRK. HR. nr. 10/14.
• BOA. C. HR. nr. 11/522; nr. 157/7815.
• BOA. HR. KKT, nr. 112/1.
• BOA. C. HR. nr. 10/104.
• BOA. HR. KKT, nr. 132/ 100.
• ABOU EL-HAJ, Rıfaat Ali, Formation Of The Modern State: The Ottoman Empire Sixteenth to Eighteeth Centuries, Albany: State Üniversity of New York, Press, 1991.
• AFYONCU, Erhan, Tanzimat Öncesi Osmanlı Tarihi Araştırma Rehberi, Yeditepe Yay., İstanbul 2007.
• Ahmed Cevdet Paşa, Tarih-i Cevdet, C. I-XII, Hikmet Neşriyat, İstanbul 1858-1883.
• AKIN, Hatice, XVIII. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı İmparatorluğu’nda Islahat Çabaları, Basılmamış Doktora Tezi, Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya 2011.
• Başbakanlık Osmanlı Arşiv Rehberi, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yay.,İstanbul 2000.
• BULL, Hedley, The Anarchical Society: A Study of in World Politics, Macmillian, London 2007, s.
• DEVELLiOĞLU, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi, Ankara 2001.
• ERDEM, Ahmet Yavuzhan, Osmanlı Diplomasisinin Modernleşmesinde Tanzimat Dönemi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2010.
• ERDEM, Gökhan, Osmanlı İmparatorluğu’nda Sürekli Diplomasi’ye Geçiş Süreci, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 2008.
• Feridun Ahmed Bey, Münşeatü’s-selâtin, C. II, İstanbul 1275.
• GÖKBİLGİN, M. Tayyib, Osmanlı Paleografya ve Diplomatik İlmi, Enderun Kitabevi, İstanbul 2013.
• HAMMER, Josef Von, Devlet-i Osmaniye Tarihi, (Çev: Mehmet Ata), Üçdal Neşriyat, İstanbul 1329.
• TUNCER, Hüner, Eski ve Yeni Diplomasi, Kaynak Yay., Ankara 2002.
• KISSINGER, Henry, Diplomacy, Simon-Schuster Paperbacks, New York 1994.
• KORKUT, Hasan, Osmanlı Elçileri Gözü İle Avrupa, Gökkubbe Yay., İstanbul 2007
• KURAN, Ercüment, Avrupa’da Osmanlı İkâmet Elçiliklerinin Kurulması ve İlk Elçiliklerin Siyasi Faaliyetleri, Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü, Ankara 1968.
• KURTARAN, Uğur, Osmanlı Avusturya Diplomatik İlişkileri (1526-1791), Ukde Yay., Kahramanmaraş 2009.
• KÜTÜKOĞLU, Mübahat S., Osmanlı Belgelerinin Dili (Diplomatik), TTK. Yay., Ankara 2013.
• MARDİN, Şerif, Türk Modernleşmesi, İletişim Yay., İstanbul 2012.
• Mustafa Hatti Efendi, Viyana Sefâretnamesi, (Haz. Ali İbrahim Savaş),TTK. Yay., Ankara 1999.
• NICOLSON, Harold, Diplomacy, Thornton Butterworth Ltd, London 1939.
• PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. I-III, (1983).
• REYCMAN, Jan-Ananıasz ZAJACZKOWSKI, Osmanlı-Türk Diplomatikası El Kitabı, (Çev. Andrew S. Ehrenkreuts), İstanbul 1993.
• SABEV, Orlin, İbrahim Müteferrika ya da İlk Osmanlı Matbaa Serüveni (1726-1746), (Çev: Orhan Salih), Yeditepe Yay., İstanbul 2006.
• SALZMAN, Ariel, Moderne Devleti Yeniden Düşünmek Osmanlı Ancien Regime’i, İletişim Yay., İstanbul 2011.
• SANDER, Oral, Anka’nın Yükselişi ve Düşüşü Osmanlı Diplomasi Tarihi Üzerine Bir Deneme, İmge Yay., Ankara 2008.
• SAVAŞ, Ali İbrahim, Osmanlı Diplomasisi, 3 F Yay., İstanbul 2007.
• SERTOĞLU, Mithat, Osmanlı Tarih Lugati, Enderun Kitabevi, İstanbul 1986.
• SHOW, Stanford, History of the Ottoman Empire And Modern Turkiye, Cambrich Unıversity Press, 1976.
• ŞİRİN, İbrahim, Osmanlı İmgeleminde Avrupa, Lotus Yay., Ankara 2007.
• TUNCER, Hüner-Hadiye, Osmanlı Diplomasisi ve Sefaretnameler, Kaynak Yay., İstanbul 2010.
• TURNBULL, Stephan, The Ottoman Empire 1326-1699, Osprey Publishing, London t.y.
• UNAT, Faik Reşit, Osmanlı Sefirleri ve Sefaretnameleri, (Yay. Bekir Sıtkı Baykal),TTK. Yay., Ankara 1987.
• Yirmi Sekiz Çelebi Mehmed, Fransa Sefaretnamesi, (Yay.Hz. Abdullah Uçman), İstanbul 1975.
• YOUNG, John W., Twntieth-Century Diplomacy, Cambrıdge Unıversıty Press, New York, 2008. C. Makaleler
• ADANIR, Fikret, “Turkey’s Entry İnto The Concert of Europe”, Europen Review, Vol, 13, No: 3, (2005), s. 395-417.
• ARI, Bülent, “Early Ottoman Diplomacy: Ad Hoc Period”, Ottoman Diplomacy: Conventional or Unconventional ?, (Ed. A. Nuri Yurdusev), Basingtoke: Palgrave, s. 36-66.
• BERRIDGE, G. R., “Diplomatic Integration with Europe Before Selim III”, Ottoman Diplomacy: Conventional or Unconventional ?, (Ed. A. Nuri Yurdusev). Basingtoke: Palgrave, s. 114-131.
• BEYDİLLİ, Kemal, “Sefaretname”, DİA, C. 36, (2009), s. 289-294.
• DERMAN, M. Uğur, “Tuğra”, DİA., C. 41, (2012), s. 336-339.
• GÜRSOY, Belkıs Altuniş, “Türk Modernleşmesinde Sefir ve Sefaretnamelerin Rolü”, Bilig, Sayı: 36, (Kış 2006), s. 139-164.
• HUREWITZ, J.C., “The Europeanization of Ottoman Diplomacy: The Conversion From Unilateralism to Reciprocity in the Nineteenth Century,” Belleten, XXV, No. 99, (Temmuz 1961), s. 455-466
• ITZKOWITZ, Norman, “XVIII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu”, Osmanlı, C. I, (2002), s. 516-524.
• İPŞİRLİ, Mehmet, “Osmanlı Devleti’nde Eman Sistemi”, Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 Yıllık Süreç, 15-17 Ekim 1997, Sempozyumuma Sunulan Tebliğler, (Haz: İsmail Soysal), (1999), s. 3-11.
• ______________,Unvan”, DİA, C. 42, (2012), s.166.
• KARAGÖZ, İbrahim, “Osmanlı Devletinde Islahat Hareketleri ve Batı Medeniyetine Giriş Gayretleri (1700-1839”,OTAM, Sayı: 6, (1995), s. 173-194.
• KARASU, Cezmi, “Tanzimat Dönemi Osmanlı Diplomasisine Genel Bir Bakış”, OTAM, Sayı: 4, (1993), s. 205-221.
• KURTARAN, Uğur, “Sultan Birinci Mahmud’un Rusya’ya Verdiği 1739 Tarihli Ahitnamenin Diplomatik Açıdan Tahlili”, Tarih İncelemeleri Dergisi, Sayı: XXIX/1, (2014), s.213-232.
• KÜTÜKOĞLU, Mübahat S., “Ahidnâme”, DİA, C. I, (1992), s.536-540
• _______________, “Diplomatika”, DİA. C. IX (1994), s. 360-365.
• _______________, “Berat”, DİA., C. 5, (1992), s. 472-473.
• _______________, “Elkab”, DİA., C. 11, (1995), s. 51-54.
• MOLNOR, Monika, “Karlofça Antlaşması’ndan Sonra Osmanlı Habsburg Sınırı (1699- 1701)”, Osmanlı, C. I, (1999), s. 472-479.
• NAFF, Thomas,“Reform and the Conduct of Ottoman Diplomacy in the Reign of Selim III, 1789 -1807,” The Journal of American Oriental Society, (1963), s. 295-296
• NEGUT, Silviu -Andrea GAGEA,“Diplomacy in the Games of Power. Diplomacy of Power of Diplomacy I. Diplomacy of Power”, Revista Romana de Geografic Politica, Year XII, no: 1, (2010), s. 29-40.
• ODOKA, H., “Osmanlı Diplomasisinin Batılılaşması”, Osmanlı, C. I, (1999), s. 676-680.
• PAPP, Sandor, “Eflak ve Boğdan Voyvodalarının Ahitnameleri Üzerine Bir İnceleme Osmanlı İmparatorluğu’nun Kuzeybatı Hududundaki Vassal Ülkeleri”, Türkler, C. X, (2002), s. 744-753.
• POLATÇI, Türkan, “Osmanlı Batılılaşmasında Yirmi sekiz Çelebi Mehmed Efendi’nin Paris Sefaretnamesinin Önemi”, Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2 (2), 2011, s. 249-263.
• SAVAŞ, Ali İbrahim, “Genel Hatlarıyla Osmanlı Diplomasisi”, Osmanlı, C. I, (1999), s. 643-657.
• _______________, “Osmanlı Diplomatikasına Ait Nâme-i Hümâyun, Ahidnâme-i Hümâyûn ve Mektup Tahlilleri”, OTAM, Sayı: 7, (1992), s.219-253.
• _______________, “Osmanlı Elçilerinin Resm-i Kabul Protokolleri”, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Tarih İncelemeleri Dergisi, C. XI, 1996, s. 111-124.
• _______________, “Takrir-i Ahmed Merâmi Efendi (Azak Muhaddidi Ahmed Meramî Efendi’nin 1740/1741 Sınır Tespit Çalışmaları Hakkındaki Raporu,” Belgeler, C. 16, Sayı: 20, (1994-1995), s. 171-173.
• ŞAHİN, Muhammet, “Osmanlı Diplomasisinde Değişim Ve Osmanlı Devleti’nin Avrupa Devletler Sistemine Girişi”, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, C. 4, Sayı: 46,(2009), s. 823-834.
• TURAN, Namık Sinan, “Osmanlı Diplomasisinde Batı İmgesinin Değişimi ve Elçilerin Etkisi (18. Ve 19. Yüzyıllar)”, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 5, Sayı: 2, (Aralık 2004), s. 55-86.
• YALÇINKAYA, Mehmet Alaaddin, “ XVIII. Yüzyıl: Islahat, Değişim ve Diplomasi Dönemi (1703-1789)”, Türkler, Sayı: 12, (2002), s. 470-502.
• _______________, “Hacı Zağanos”, Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, C. I, (1999), s. 503-503.
• _______________, “Kuruluş’tan Tanzimat’a Osmanlı Diplomasi Literatürü”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C. 1, Sayı: 2, (2003), s. 423-489.
• _______________, “Zülfikâr Paşa”, Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, C. II, (1999), s. 703-704.
• _______________, Osmanlı Zihniyetindeki Değişimin Göstergesi Olarak Sefaretnamelerin Kaynak Değeri”, OTAM, Sayı: 7, (1996), s.319-338.
• YAMAN, Ahmet, “Sulh”, DİA, C. 37, (2007), s. 485-489.