Güvenlik kaygılarının idari modernleşmeye etkisi: Taşlıca'nın idari dönüşümü 1851-1912

Yıl 2015, Sayı: 38, 177 - 218, 01.01.2015

Murat Tuğluca

Öz

19. yüzyılda Balkanlarda baş gösteren milliyetçilik akımının tesiriyle yaşanmakta olan ayrılıkçılık hareketleri, Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemindeki en önemli meselelerinden olmuştur. Osmanlılar ayrılıkçılığa karşı çeşitli yöntemlerle mücadele vermişlerdir. Bunlardan birisi de taşrada idari düzenlemelere gidilmesidir. İdari birimlere yönelik düzenlemeler, çeşitli saiklere göre gerçekleştirilir. Sınır idari birimleri söz konusu olduğunda ise güvenlik, birinci saik olarak karşımıza çıkmaktadır. Özellikle Balkan coğrafyasının etnik ve dinsel yapısı söz konusu olduğunda güvenliğin sağlanması için etkin bir mücadelenin her alanda verilmesi gerekiyordu. Buna komşu devletlerin sınır topraklarındaki emelleri eklendiğinde tehdidin hem içten hem de dıştan geldiği tahmin edilebilir. Bu itibarla Balkanlardaki taşra idarelerine yönelik düzenlemelerde, Osmanlı merkezinin güvenlik yönetiminin önemli ölçüde etki ettiği düşünülmektedir. Taşlıca bu tür duruma tipik bir örnektir. Şehir, coğrafi ve stratejik konumu münasebetiyle 19. yüzyılda birçok idari düzenlemeyle karşılaşmıştır. Düzenlemelerin hepsinde de güvenlik birinci dereceden etkili olmuştur. Çalışmada; Taşlıca’nın hem iç tehdit hem de dış tehdit unsurlarına karşı etkin bir mücadele vermek maksadıyla geçirdiği idari düzenlemeler üzerinde durulacaktır

Anahtar Kelimeler

Taşlıca, İdari Modernleşme, Güvenlik Yönetimi, Osmanlı İmparatorluğu, Balkanlar.

Impact to the Administrative Modernization of Security Concerns: Administrative Conversion of Pljevlja 1851-1912

Öz

Separatism movements appearing with the help of nationalism movements arisen in 19th century became one of the most important issues of the Ottoman Empire in the last period of the state. Ottomans campaigned against separatism with several methods. One of them was provincial administrative regulations. Regulations which were directed to administrative units were conducted according to several motives. When border administrative units are in subject, security becomes the first motive. Especially, when ethnicity and religion of Balkans are considered, it was required to perform an effective campaign in every area in order to provide security. When desires of neighbor countries in border lands accompany with this problem, it can be predicted that the danger appears from both domestic and foreign sides. In this respect, regulations directed to provincial administrations in Balkans was shaped in the fragment of central security management of the Ottoman Empire. Pljevlja is a typical example of such cases. This province was exposed to several administrative regulation in the 19th century due to its geographical and strategic location. Security was effective reason in the first rank in all these regulations. In the study, administrative regulations of Pljevlja, which was conducted in order to make an effective campaign against both domestic and foreign threats, is emphasized

Anahtar Kelimeler

Pljevlja, Administrative Modernism, Security Management, Ottoman Empire, Balkans.

Kaynakça

• Ali Tevfik, Memalik-i Osmaniye-i Coğrafya, Kasbar Matbaası, İstanbul 1315.
• Bosna Hersek İle İlgili Arşiv Belgeleri (1516-1919), Haz. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Ankara 1992.
• Cevdet Paşa, Tezakir 13-20, Yay. Cavid Baysun, TTK, Ankara 1991.
• Cevdet Paşa, Tezakir 21-39, Yay. Cavid Baysun, TTK, Ankara 1991.
• Evliya Çelebi Seyahatnamesi Topkapı Sarayı Kütüphanesi Revan 1457 Numaralı Yazmanın Transkripsiyonu-Dizini, Haz. Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı, VI, YKY, İstanbul 2002.
• Kosova Vilayet Salnamesi, 1300.
• Kosova Vilayet Salnamesi, 1311.
• Kosova Vilayet Salnamesi, 1314.
• Mehmed Nasrullah, Mehmed Rüştü ve Mehmed Eşref, Osmanlı Atlası XX. Yüzyıl Başları, Haz. Rahmi Tekin ve Yaşar Baş, OSAV, İstanbul 2003.
• Osmanlı Arşiv Belgelerinde Kosova Vilayeti, Haz. Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, İstanbul 2007.
• Taşlıca Mutasarrıflığı Ahvaline Dair Resmi Muharrerât, Milli Kütüphane, 1323, Yz. A. 1758.
• Şemseddin Sami, Kâmûsu’l-A‘lâm, IV, Maarif-i Nezaret-i Celilesi, İstanbul 1311.
• AGOVIĆ, Bajro, Džamije u Crnoj Gori, Almanah, Podgorica 2001.
• AK, Emine, Tanzimat’ın Bosna Hersek’te Uygulanması ve Neticeleri (1839-1875), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul 2010.
• AKGÜNDÜZ, Ahmed. Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri, III, Fey Vakfı, İstanbul 1991.
• ANDRIJAŠEVIĆ, Živko M. ve Šerbo Rastoder, The History of Montenegro, Montenegro Diaspora Centre, Podgorica 2006.
• ARMAOĞLU, Fahir, 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1789-1914), TTK, Ankara 1997.
• ARPACI, Seyfullah, “Sultan II. Abdülhamid Bibliyografyası”, Devr-i Hamid, V, İstanbul 2012 s. 341-402.
• ARUÇİ, Muhammet, “Yenipazar”, DİA, XLII, İstanbul 2013, s. 468-471.
• BARKEY, Karen, Farklılıklar İmparatorluğu Karşılaştırmalı Tarih Perspektifinden Osmanlılar, Çev. Ebru Kılıç, Versus Kitap, İstanbul 2011.
• BOZKURT, Gülnihal, Alman ve İngiliz Belgelerinin ve Siyasi Gelişmelerin Işığında Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Hukuki Durumu (1839-1914), Ankara 1989.
• BOZKURT, Gülnihal, “II. Meşrutiyet Osmanlı Meclis Zabıtlarında Bulgar Azınlıklarının Kilise ve Okul Sorunları”, OTAM, 4/1993, s. 99-119.
• ÇADIRCI, Musa, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Eyalet ve Sancaklarda Meclislerin Oluşturulması (1840-1864)”, Ord. Prof. Yusuf Hikmet Bayur’a Armağan, TTK, Ankara 1985, s. 257-277.
• ÇADIRCI, Musa, Osmanlı Türkiye’si Yönetiminde Yenilikler 1826-1856, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Yakınçağ Tarihi Kürsüsü, Doçentlik tezi, Ankara, 1979.
• ÇADIRCI, Musa, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı, TTK, Ankara 1997.
• ÇADIRCI, Musa, “Tanzimat Döneminde Osmanlı Ülke Yönetimi (1839-1876)”, IX. Türk Tarih Kongresi, TTK, Ankara 1988, s. 1153-1161.
• ÇADIRCI, Musa, “Tanzimat Döneminde Türkiye’de Yönetim (1839-1856)”, Belleten, LII/203 (1988), s. 601-626.
• ÇADIRCI, Musa, “Türkiye’de Kaza Yönetimi (1840-1876)”, Belleten, LII/206 (1989), s. 237-257.
• DARKOT, Besim, “Bosna-Hersek”, İA, II, İstanbul 1979, s. 725-729.
• DAVISON, Roderic H. Osmanlı İmparatorluğu’nda Reform, I-II, Çev. Osman Akınhay, Papirüs Yayınları, İstanbul 1997.
• EKİNCİ, Ekrem Buğra, Tanzimat ve Sonrası Osmanlı Mahkemeleri, Arı Sanat, y.y, t.y.
• ERCAN, Yavuz, Osmanlı Yönetiminde Gayrimüslimler, Ankara 2001.
• GÖKBİLGİN, M. Tayyib, “Müdir”, İA, VIII, İstanbul 1979, s. 784-786.
• GÖLEN, Zafer Tanzimat Dönemi Bosna İsyanları (1839-1878), Alter Yayıncılık, Ankara 2009.
• GÖLEN, Zafer, Tanzimat Döneminde Bosna Hersek, TTK, Ankara 2010.
• GÖYÜNÇ, Nejat, “Osmanlı Devleti’nde Taşra Teşkilatı (Tanzimat’a Kadar)”, Osmanlı, VI, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, s. 77-88.
• GÜLER, Ali, “Osmanlı Devleti’nde Gayrimüslimlerin Din-İbadet, Eğitim-Öğretim Hürriyetleri ve Bu Bakımdan ‘Kilise Defterleri’nin Kaynak Olarak Önemi (4 Numaralı Kilise Defteri’nden Örnek Fermanlar), OTAM, 9/1998, s. 155-175. Erişim: http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/19/1153/13571.pdf
• HOCA, Nazif, “Yeni Pazar”, İA, XIII, İstanbul 1996, s. 395-399.
• İĞDİ, Özlem Gülenç, Tanzimat’tan Sonra İdari Yapılanmada Ankara Örneği (1842-1908), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara 2009.
• İNALCIK, Halil, “Centralization and Decentralization in Ottoman Administration”, Studies in Eighteenth Century Islamic History, Ed. Thomas Naff-Roger Owen, London 1977, s. 27-52.
• İNALCIK, Halil, “Tanzimat’ın Uygulanması ve Sosyal Tepkiler”, Belleten, XXVIII/112 (1964), s. 623-690.
• JUSDANIS, Gregory, Gecikmiş Modernlik ve Estetik Kültür Milli Edebiyatın İcat Edilişi, Çev. Tuncay Birkan, Metis Yayınları, İstanbul 1998.
• KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, V-VI, TTK, Ankara 1995.
• KARPAT, Kemal H. “Balkan Ulusal Devletleri ve Ulusçuluk: İmge ve Gerçek”, Balkanlar’da Osmanlı Miras ve Ulusçuluk, Çev. Recep Boztemur, İmge Kitabevi, İstanbul 2004.
• KARPAT, Kemal H. Osmanlı Nüfusu 1830-1914, Timaş Yayınları, İstanbul 2010.
• KIRMIZI, Abdülhamit, Abdülhamid’in Valileri Osmanlı Vilayet İdaresi 1895-1908, Klasik Yayınları, İstanbul 2008.
• KODAMAN, Bayram, Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi, TTK, Ankara 1999.
• MEMİÇ, Mustafa, “Tarihsel Süreç İçinde Sancak’taki Müslüman Varlığı”, Muhacirlerin İzinde, Boşnakların Trajik Göç Tarihinden Kesitler, Der. Hayri Kolaşinli, Ed. Mirze Mehmet Zorbay, Lotus Yayınları, Ankara 2004, s. 133-145.
• MILJKOVIĆ, Ema, “Pljevaljsko društvo – preobražaj srpskog trga u osmansku kasabu”, Istorija Pljevalja, Pljevlja 2009, s. 89-131.
• ORTAYLI, İlber, İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, İletişim Yayınları, İstanbul 2000.
• ORTAYLI, İlber, Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahalli İdareleri (1840-1880), TTK, Ankara 2000.
• ORTAYLI, İlber, Türkiye İdare Tarihi, Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü, Ankara 1979.
• ORUÇ, Hatice, “15. Yüzyılda Bosna Sancağı ve İdari Dağılımı”, OTAM, 18/2005, Ankara 2006, s. 249-271.
• ÖNEN, Nizam ve REYHAN, Cenk, Mülkten Ülkeye Türkiye’de Taşra İdaresinin Dönüşümü (1839-1929), İletişim, İstanbul 2011.
• ÖZKAYA, Yücel, “Tanzimat Öncesi Sosyal ve Kültürel Durum ve 1840-1850 Arasında Taşrada Tanzimatın Uygulanışı”, Tanzimat’ın 150. Yıldönümü Uluslararası Sempozyumu (Bildiriler), Kültür Bakanlığı Milli Kütüphane Başkanlığı, Ankara 1991, s. 121-140.
• PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, II, MEB, İstanbul 1993.
• POPOVİC, A., “Yeni Bazar”, EI2, Cilt XI, Leiden Brill 2002, s. 321-322.
• SAMANİ, Hasan, Tanzimat Devrinde Kıbrıs (1839-1878), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara 2006.
• SEZEN, Tahir, Osmanlı Yer Adları, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Ankara 2006.
• ŞÇEPANOVIÇ, Slobodan, “Kolaşin Müslümanlarının Kökenleri”, Muhacirlerin İzinde, Boşnakların Trajik Göç Tarihinden Kesitler, Der. Hayri Kolaşinli, Ed. Mirze Mehmet Zorbay, Lotus Yayınları, Ankara 2004, s. 147-276.
• TEMİZER, Abidin, Karadağ’ın Sosyal ve Ekonomik Yapısı (1853-1913), Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Samsun 2013.
• TERZİĆ, Slavenko, “Pljevlja na putu u novo doba (1804-1913)”, Istorija Pljevalja, Pljevlja 2009, s. 175-277.
• TORAMAN, Ömer, Tanzimat’ın Yurtluk-Ocaklık ve Hükümet Sancaklarda Uygulanması (1839-1864), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Elazığ 2010.
• TORUN, Sadık Fatih, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye’de Sancak Yönetimi (1839-1921), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Ankara 2012.
• ÜNLÜ, Mucize, Kosova Vilayeti’nin İdari ve Sosyal Yapısı (1877-1912), Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Samsun 2002.