1902 Çankırı Depremi: Depremin Etkileri ve Afet Yönetimi

Yıl 2019, Sayı: 46, 15 - 40, 01.01.2019

Esat Aktaş

Öz

Deprem, coğrafî yapının değişimine etki ettiği gibi şehirleşmeye, coğrafya üzerinde var olan yerleşim birimlerine ve buralarda yaşayan insanların sosyal ve ekonomik hayatına da etki eden faktörlerden biridir. Tarihsel süreçte birçok yerde meydana gelen depremler, bahsedilen etkileri de beraberinde getirmiştir. Depremlerin onulmaz yaralar açtığı, ciddi hasar ve yıkımlara sebep olduğu ülkelerden biri olan Türkiye’de Kuzey Anadolu Fay Zonu, önemli bir fay hattıdır. Bu hat üzerinde bulunan Çankırı ve çevresi de depremlerin etkilediği yerlerden biridir. Osmanlı taşra teşkilatında Kastamonu vilayetine bağlı olan Çankırı’da 9 Mart 1902 tarihinde meydana gelen deprem, şehir merkeziyle merkeze bağlı yakın köylerde büyük hasara sebep olmuştur. Söz konusu deprem, Osmanlı Devleti’nin sosyal devlet olma yolunda çaba harcadığı bir dönemde meydana geldiği için sosyal tarih açısından da ayrı bir önem taşımaktadır. Hasarın büyük olduğu Çankırı ve çevresinde yaşayanları uzun süre sosyal, ekonomik ve psikolojik olarak etkisi altına alan 1902 depremi, devleti ve devletin bölgedeki temsilcileri olan idarecileri de meşgul eden konular arasında yer almıştır. Bu çalışmada söz konusu depremin etkisi, ortaya çıkardığı sorunlar ve yaşanan afetin ne şekilde yönetildiği ele alınmaktadır

Anahtar Kelimeler

Çankırı, Kastamonu, Deprem, Afet, Hasar

The 1902 Çankırı Earthquake: The Effects of This Earthquake and Disaster Management

Öz

The earthquake is one of the factors that affect urbanization, the existing settlements on geography, and the social and economic life of the people living there as well as the change of geographic structure. The earthquakes occurred in many places in the historical process have brought about the mentioned effects. The North Anatolian Fault NAT in Turkey, one of the countries where the earthquake has caused fatal wounds, severe damage and destruction, is a major fault line. Çankırı and its surroundings located in this line are one of the places affected by earthquakes. The earthquake that occurred on 9 March 1902 in Çankırı, connected to Kastamonu province in the Ottoman provincial organization, caused great damage to the city center and the nearby villages connected to the city center. The earthquake in point is of particular importance in terms of social history, since it took place at a time when the Ottoman Empire was trying to become a social state. The 1902 earthquake, which caused great damages and affected the inhabitants of Çankırı and of its surrounding areas socially, economically and psychologically for a long time, was also among the subjects that occupied the state and the administrators of the region. In this study, the effects of the mentioned earthquake, the problems it created and how the disaster was managed are discussed

Anahtar Kelimeler

Çankırı, Kastamonu, Earthquake, Disaster, Damage

Kaynakça

• ATAR, Zafer, “Fotoğraflarla 1899 Aydın-Denizli Depremi”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C. XIII, S. 27, 2013, ss. 5-32.
• ATNUR, İbrahim Ethem, Reis-i Cumhur’un Doğu İncelemeleri (1924 Erzurum Depremi), ebabil Yayınları, Ankara 2006.
• BİKÇE, M., “Türkiye’de Hasara ve Can Kaybına Neden Olan Deprem Listesi (1900-2014)”, 3. Türkiye Deprem Mühendisliği ve Sismoloji Konferansı, 14-16 Ekim 2015, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir 2015.
• BİNGÖL, Cemil, Çankırı’nın İdarî, Nüfûs ve Sosyal Yapısı (1839-1903), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 1997.
• BİROL, Nurettin-Deniz Akpınar, “XIX. Yüzyıl Sonlarında Manastır Vilâyeti ve Vali Halil Rıfat Paşa’nın Faaliyetleri (1887-1889)”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Y. 3, S. 14, Haziran 2015, ss. 139-156.
• ÇAPA, Mesut, Kızılay (Hilâl-i Ahmer) Cemiyeti (1914-1925), Türkiye Kızılay Derneği Yayınları, Ankara 2009.
• DEVELLİOĞLU, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara 2017.
• DOĞANLI, Bilge-Osman Bayri, “Deprem Zararlarının En Aza İndirilmesine Yardımcı Olmada, Önlisans Düzeyinde Eleman Yetiştirerek Yeni Bir Yaklaşım Geliştirme: Ampirik Bir Çalışma”, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 10, S. 23, Mart 2018, ss. 114-128.
• ERGÜNAY, Oktay-Polat Gülkan, H. Hüseyin Güler, “Afet Yönetimi İle İlgili Terimler Açıklamalı Sözlük”, Afet Zararlarını Azaltmanın Temel İlkeleri, Edt. Mikdat Kadıoğlu, Emin Özdamar, JICA Türkiye Ofisi Yayınları, Ankara 2008, ss. 301-353.
• ERLER, Mehmet Yavuz, Osmanlı Devleti’nde Kuraklık ve Kıtlık Olayları (1800- 1880), Libra Yayınları, İstanbul 2010.
• KADIOĞLU, Mikdat, “Modern, Bütünleşik Afet Yönetiminin Temel İlkeleri”, Afet Zararlarını Azaltmanın Temel İlkeleri, Edt. Mikdat Kadıoğlu-Emin Özdamar, JICA Türkiye Ofisi Yayınları, Ankara 2008, ss. 1-34.
• KALAFAT, Doğan-Yavuz Güneş, Mehmet Kara, Pınar Deniz, Kıvanç Kekovalı, H. Sadi Kuleli, Levent Gülen, Mehmet Yılmazer, Nurcan M. Özel, Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü Bütünleştirilmiş Homojen Türkiye Deprem Kataloğu, İstanbul 2007.
• KARAKAŞ ÖZBAYRAK, İzi, II. Abdülhamid Döneminde Uygulanan Sosyal Yardım Politikaları (1876-1909), Libra Yayınları, İstanbul 2011.
• KARANCI, A. Nuray, “Afet Zararlarını Azaltmada Psikolojinin Önemi”, Afet Zararlarını Azaltmanın Temel İlkeleri, Edt. Mikdat Kadıoğlu-Emin Özdamar, JICA Türkiye Ofisi Yayınları, Ankara 2008, ss. 51-57.
• KUTER, Nazan, Çankırı Kenti Açık ve Yeşil Alan Varlığı İçinde Tarihi Kent Merkezinin Kentsel Peyzaj Tasarımı Açısından Değerlendirilmesi, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara 2007.
• ÖZBEK, Nadir, Osmanlı İmparatorluğu’nda Sosyal Devlet-Siyaset, İktidar ve Meşruiyet 1876-1914, İletişim Yayınları, İstanbul 2008.
• ÖZCAN, Abdülkadir, “İâne”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 19, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1999, ss. 228-232.
• ÖZCAN, Besim, “Bursa Depremleri (2 Mart-12 Nisan 1855)”, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, S. 5, Erzurum 1999, ss. 73-118.
• ______, Bursa Âfetleri (1326-1900), Aktif Yayınevi, Erzurum 2002.
• ÖZMEN, Bülent, “Kastamonu ve Yakın Çevresi İçin Deprem Olasılığı Tahminleri”, Türkiye Jeoloji Bülteni, C. 54, S. 3, Aralık 2011, ss. 109-122.
• ÖZTUNÇ, Hüseyin Baha, “20. Yüzyılın Başında Biga’da Yangın Afeti ve Sosyal Yardımlaşma”, Belleten, C. LXXXII, S. 293, Ankara 2018, ss. 295-324.
• PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. 1-2, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 2004.
• SATILMIŞ, Selahattin, “1881 Sakız Depreminde Osmanlı Afet Yönetimi ve Vali Sadık Paşa’ya Yönelik Eleştiriler”, Belleten, C. LXXX, S. 288, Ankara 2016, ss. 573-618.
• ______, “1893 Malatya Depremi ve Afet Yönetimi”, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), S. 39, Bahar 2016, ss. 137-177.
• ______, “19. Yüzyılda Bir Büyük Felaket: 3 Nisan 1881 Sakız ve Çeşme Depremi”, Tarih İncelemeleri Dergisi, C. XXIX, S. 2, 2014, ss. 605-624.
• ______, “26 Mart 1898 Koyulhisar-Hamidiye Depremi”, Tarihin Peşinde, S. 16, 2016, ss. 241-254.
• ______, “Osmanlı’da Bir Afet Yönetimi Örneği: 1883 Çeşme ve Urla Depremi”, History Studies, C. 4, S. 1, 2012, ss. 503-527.
• SEZER, Hamiyet, “1894 İstanbul Depremi Hakkında Bir Rapor Üzerine İnceleme”, Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 18, S. 29, Ankara 1996, ss. 169- 197.
• ŞAHİN, İlhan, “Çankırı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 8, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1993, ss. 216-218.
• TOPÇUBAŞI, Mine-K. Kutgün Eyüpgiller, “19. Yüzyılda Kastamonu Eyaleti’nde Hükümet Daireleri”, İTÜ Dergisi/a, S. 2, Eylül 2010, ss. 108- 120.
• TOZLU, Selahattin, “Erzurum Tarihinde Depremler”, Tarih Boyunca Anadolu’da Doğal Afetler ve Deprem Semineri, 22-23 Mayıs 2000, Bildiriler, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Araştırma Merkezi, “Globus” Dünya Basımevi, İstanbul 2001, ss. 93-118.
• TÜRKOĞLU, Ömer, “1902 Çankırı Depremi”, Kebikeç Dergisi, S. 14, Ankara 2002, ss. 173-176.
• ______, Sâlnâmelerde Çankırı-Kastamonu Vilâyeti Sâlnâmelerinde Çankırı (Kengırı) Sancağı (1869-1903), Çankırı Valiliği Yayınları, Çankırı 1999.
• ÜRKMEZ, Naim, “Osmanlı Devleti’nde Bir Toplumsal Dayanışma Örneği: 1893 Malatya Depremi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 9, S. 43, Nisan 2016, ss. 970-986.
• YAZICI, Nesimi, “Ocak 1898 Balıkesir Depremi Oluşu ve Sonrası”, Tarih Boyunca Anadolu’da Doğal Afetler ve Deprem Semineri, 22-23 Mayıs 2000, Bildiriler, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Araştırma Merkezi, “Globus” Dünya Basımevi, İstanbul 2001, ss. 151-196.
• http://www.karatekinkoyu.com/?pnum=132&pt=K%C3%96Y%C3%9CM% C3%9CZ+TAR%C4%B0H%C3%87ES%C4%B0