Osmanlı Devleti'nde Türkçe'nin Gayrimüslim Okullarında Mecburi Hale Getirilmesi ve Uygulanması

Yıl 2018, Sayı: 43, 199 - 228, 01.01.2018

Muttalip Şimşek

Öz

Osmanlı Devleti'nde, özellikle 19. yüzyılın ortalarından itibaren, farklı unsurların devlete olan bağlılığını sağlamlaştırmak için bir dizi düzenleme yapılmıştı. Bunlardan birisi de, hâkim dilin yani Türkçe'nin gayrimüslim okullarında öğretilmesi meselesidir. Bu şekilde Türkçe'yi iyi bir şekilde öğrenen çocukların ilk olarak devlete ait mülkiye, askeriye, tıbbiye veya diğer idadî derecesindeki okullarda eğitim alması ve bu okullardan mezun olanların da, inancına veya milliyetine bakılmaksızın resmî kurumlarda vazifelendirilmesi hedeflenmişti. Bu çalışmada, Tanzimat Dönemi'nde yapılan düzenlemeler neticesinde Türkçe'nin gayrimüslim okullarında okutulmaya başlanması, zamanla mecburi hale getirilmesi, okullarda görevlendirilecek muallimlerin seçimi ve tayininde takip edilen usuller değerlendirilmiştir. Aynı şekilde, derslerde kullanılacak materyallerin kontrolü, derslerin teftişi ile muallimler için ödenen maaşın nasıl karşılandığı gibi hususlar örneklerle ortaya konmuştur. Dolayısıyla, Osmanlı idarecilerinin devleti dağılmaktan kurtarmak için başvurduğu çarelerden birisi olan Türkçe'nin toplumda yaygın olarak kullanılması ve nihayetinde bir "Osmanlı birliği" oluşturulması amacıyla yürütülen bu uygulama, arşiv kayıtları ışığında değerlendirilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Türkçe, gayrimüslim, teftiş, eğitim

Turning Turkish Language Obligatory in Non-Müslim Schools in the Ottoman State and Implementation of That

Öz

In the Ottoman Empire starting in the middle of the 19th century, a number of regulations were put into practice with the purpose of making various members of the state more loyal to the empire. One of them was the problem of teaching the dominant language -that means Turkish- in the schools of non-Muslims. According to this regulation it was aimed to send the non-Müslim children, who learned Türkish very well, primarily to the schools those belonged to the empire, such as the civil service schools, military schools, medical schools or to the other kind of high schools and after this education to appoint all these graduated children in official institutions without regarding their nationality. In this article, we tried to figure out such issues like, the introduction of the Turkish language, as a result of the regulations of the Tanzimat era, in the non-Muslim schools, turning it to a compulsory subject in the course of time and the methods that were used to choose and evaluate the teachers for the purpose of appointing to these schools. In the same way, we tried to shed light on the issues such as, the supervising of the lessons and materials that were used in the lessons and the procedures to supply the salaries of the teachers. Consequently, in the light of archives, we tried to evaluate the efforts of Ottoman administrators to make Turkish language more common in the society and as a result of that to constitute an Ottoman Unity with the aim of preventing the separation of the empire.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Turkish, non-Muslim, inspection, education

Kaynakça

• Bâbıâli Evrak Odası (BEO) 526/39425;547/40973,Lef.2;619/46367; 643/48174;715/53583;1479/110871;1501/112507;1660/124482; 1751/131251,Lef.2-4;3283/246205.
• Dâhiliye Nezâreti Mektubî Kalemi (DH.MKT) 707/53.
• Dâhiliye Nezareti Tesri-i Muâmelat ve Islahat Komisyonu (DH.TMIK.M) 19/45.
• Dâhiliye Nezâreti Şifre Kalemi (DH.ŞFR) 170/54.
• Dâhiliye Nezâreti Umûr-ı Mahalliye-i Vilayât Müdüriyeti Belgeleri (DH.UMVM) 21/18, Lef.2; 127/34, Lef.2.
• Maârif Nezâreti Mekâtib-i Gayr-ı Müslime ve Ecnebiye Müfettişliği (MF.MGM) 8/505; 8/458 ; 9/35; 9/83; 10/120.
• Maârif Nezâreti Mektûbi Kalemi (MF. MKT) 20/36;116/99;118/61; 122/116;130/8;150/87;152/101;153/205;167/106;178/84;181/49; 183/152;185/89;197/35;261/53/Lef.3;265/55,Lef.2;279/18, Lef.3; 294/7;322/32;324/63;337/1,Lef.1-3;345/20;345/26;348/71, Lef.2;375/35;382/31,Lef.2; 384/17;389/61,Lef.3;395/9,Lef.5; 401/6;430/52;440/14,Lef.2;457/15;464/19;482/15;496/34; 496/34,Lef.2;502/30;514/46;517/9,Lef.2;524/17;580/9,Lef.2; 622/1,Lef.4 ve 5;635/54;675/62;680/17,Lef.2;751/40;753/69; 783/1;797/33;826/70;873/43;923/10,Lef.3;953/38;957/61; 957/61,Lef.5;996/32,Lef. 3;1025/51;1064/71;1092/52;1094/63.
• Meclis-i Vâlâ Riyâseti Belgeleri (MVL) 1066/71.
• Meclis-i Vükelâ Mazbataları (MV) 34/24; 83/2.
• Rumeli Müfettişliği Arzuhalleri (TFR.I.ŞKT) 140/13968.
• Rumeli Müfettişliği Kosova Evrakı (TFR.I.KV) 48/4770, Lef.4.
• Sadâret Eyâlât-ı Mümtâze Kalemi Cebel-i Lübnan Belgeleri (A.}MTZ.CBL) 6/234.
• Sicill-i Ahval İdare-i Umumiyesi Belgeleri (HR.SAİD) 10/23.
• Şûrâ-yı Devlet Defterleri (ŞD) 214/10.
• Yıldız Esas Evrakı (Y.EE) 131/23.
• Sadâret Hususî Maruzât Evrakı (Y.A.HUS) 353/19.
• AKYILMAZ, Gül, "Tanzimat'tan Önce ve Sonra Osmanlı Devleti'nde Gayrimüslimlerin Hukuki Statüsü", Yeni Türkiye, S.38, 2001, s. 671-686.
• BOZKURT, Gülnihal, Alman-İngiliz Belgelerinin ve Siyasi Gelişmelerin Işığında Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Hukuki Durumu (1839-1914), TTK, Ankara 1996.
• Düstur, I. Tertip, C. VII, Başvekalet Devlet Matbaası, Ankara 1941.
• ERCAN, Yavuz, "Osmanlı Devleti'nde Müslüman Olmayan Topluluklar (Millet Sistemi)", Yeni Türkiye, 2000, S.32, s. 396-406.
• ERGİN, Osman Nuri, Türkiye Maarif Tarihi, C.1-2, Eser Matbaası, İstanbul 1997.
• GALANTİ, Avram, Türkler ve Yahudiler, Gözlem Yayınları, İstanbul 1995.
• İNALCIK, Halil, "Sened-i İttifak ve Gühane Hatt-ı Hümâyunu", Belleten, XXVIII/ 112, (1964), s.613-622.
• HAYDAROĞLU, İlknur Polat, Osmanlı İmparatorluğu'nda Yabancı Okullar, Ocak Yayınları, Ankara 1993.
• KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi Islahat Fermanı Devri (1856-1861), C. VI, TTK, Ankara 1988.
• -----------, "Non-Muslim Represantatives in the First Constitutional Assambly, 1876-1877", Christians and Jews in the Ottoman Empire (The Functioning of a Plural Society), Ed. B. Braude, B.Lewis, Vol. I, New York 1982, s. 387-400.
• KARPAT, Kemal H., Osmanlı'dan Günümüze Ortadoğu'da Millet, Milliyet, Milliyetçilik, Timaş Yayınları, İstanbul 2013.
• KENANOĞLU, M. Macit, "Osmanlı İmparatorluğu'nda Gayrimüslimlerin Eğitimi Üzerine", Türkiye Araştırmaları Literatürü Dergisi, C.6, S.12 (2008), s. 181-205.
• KESKİNKILIÇ, Erdoğan, "Osmanlı Devletinde Gayrimüslim Okulları (Eğitim- Yönetim-Denetim)", Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, S. 23, İstanbul 2010, s. 67- 98.
• KOÇER, Hasan Ali, Türkiye'de Modern Eğitimin Doğuşu (1773-1923), MEB Yayınları, İstanbul 1991.
• KODAMAN, Bayram, Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi, TTK, Ankara 1999.
• -----------, Sultan II. Abdülhamid'in Doğu Anadolu Politikası, Orkun Yayınları, İstanbul 1983.
• KUSHNER, David, Türk Milliyetçiliğinin Doğuşu, Çev. Şevket Serdar Türet, Rekin Ertem ve Fahri Erdem, Kervan Yayınları, İstanbul 1979.
• KÜÇÜK, Cevdet, "Osmanlı Devleti'nde Millet Sistemi", Yeni Türkiye, 2000, S.32, s. 407- 415.
• LEWIS, Bernard, Modern Türkiye'nin Doğuşu, TTK, Ankara 1998.
• MOLTKE, H.von, Türkiye Mektupları, Çev. Hayrullah Örs, Remzi Kitabevi, İstanbul 1969.
• ORTAYLI, İlber, Türkiye'nin Yakın Tarihi, Timaş Yayınları, İstanbul 2012.
• ----------, "Osmanlı İmparatorluğu'nda Millet Sistemi", Türkler, C.X, Ed. Hasan Celal Güzel, Ankara 2002, s. 216-220.
• ÖZCAN, Azmi, "Osmanlıcılık", TDV İslam Ansiklopedisi, C.33, İstanbul 2007, s. 485- 487.
• SEMİZ, Yaşar, "İttihat ve Terakki Cemiyeti ve Türkçülük Politikası", Türkiyat Araştırmaları Derigisi, S.35, Konya 2014, s.217-244.
• ŞERİF, Ahmet, Anadolu'da Tanin, C.I, TTK, Ankara 1999.
• ŞİMŞEK, Muttalip, "Ankara Sancağı'nda Yaşayan Gayrimüslimlerin Eğitim-Öğretim Faaliyetleri (19. Yüzyılın Sonları ile 20. Yüzyılın Başlarında)", Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, S.15 (2016), s.361-385.
• TAŞER, Seyit, "Sivas'ta Gayrimüslim Okullar Hakkında Tutulan Rapor (1914), Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S.48, 2012, s. 408-424.
• VAHAPOĞLU, Hidayet, Osmanlı'dan Günümüze Azınlık ve Yabancı Okulları, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 1990.
• YALMAN, Ahmet Emin, Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim, C. 1, Rey Yayınları, İstanbul 1970.