Osmanlı Hariciyesi'nin muhalif bir gazete Davul ile mücadelesi

Yıl 2018, Sayı: 43, 109 - 140, 01.01.2018

Evren Küçük

Öz

Theodor Herzl’in ifadesiyle bir “Osmanlı Vikingi” olan İsveç kökenli Gustaf Noring, 1879 yılında İstanbul’a gelerek Müslüman olmuş ve Ali Nuri ismini almıştı. Osmanlı Hariciyesinde göreve başlayan Ali Nuri, çeşitli diplomatik görevlerden sonra Rotterdam Başkonsolosluğuna kadar yükselmişti. Rotterdam Başkonsolosu iken Paris Sefiri Münir Bey’in Babıâliye göndermiş olduğu telgraf dikkate alınarak Ali Nuri Bey’in Davul Daoul adlı bir gazete çıkardığı gerekçesiyle cinayetle ithamına ardından da müebbet hapsine karar verilmişti. Bunun üzerine Ali Nuri, II. Abdülhamid’e karşı hiciv nitelikli yayınlar yaparak muhalefet etmişti. Osmanlı Hariciyesi ve temsilcilikleri, Ali Nuri’nin ve eşi Hayriye Hanım’ın Avrupa’daki faaliyetlerini engellemek ve II. Abdülhamid’i hicveden gazetenin yayınlarını sonlandırmak için Avrupa ülkeleri nezdinde girişimlerde bulunmuştu. Fakat bu girişimler neticesinde olumlu bir sonuç alınamadığı gibi zaman zaman Osmanlı diplomatlarının zor durumda kalmalarına yol açmıştı. Ali Nuri’nin iştirakiyle çıkan Davul gazetesi, yayınladığı karikatür ve makalelerle II. Abdülhamid’e muhalefetini yıllarca sürdürmüş ve söz konusu yönetimi ağır bir şekilde eleştirmiştir. Bu çalışmada 1900’den 1908’e kadar geçen sürede Ali Nuri Bey’in Avrupa ülkelerinde II. Abdülhamid aleyhindeki faaliyetleri ve Osmanlı Hariciyesinin yayınları engellemek için yaptığı girişimler değerlendirilmeye çalışılmıştır. Ali Nuri’nin iştirakiyle çıkan Davul gazetesi, yayınladığı karikatür ve makalelerle II. Abdülhamid’e muhalefetini yıllarca sürdürmüş ve söz konusu yönetimi ağır bir şekilde eleştirmiştir. Bu çalışmada 1900’den 1908’e kadar geçen sürede Ali Nuri Bey’in Avrupa ülkelerinde II. Abdülhamid aleyhindeki faaliyetleri ve Osmanlı Hariciyesinin yayınları engellemek için yaptığı girişimler değerlendirilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ali Nuri, Davul, Gustaf Noring, II Abdülhamid, Karikatür.

The Struggle of Ottoman Foreign Service with An Opponent Newspaper Davui

Öz

Gustaf Noring, an “Ottoman Viking” from as Theodor Herzl defined him, came to Istanbul in 1879 and became a Muslim, and took the name Ali Nuri. Ali Nuri, who started a career in Ottoman Foreign Service, rose up to the Consulate General of Rotterdam following various diplomatic missions. When he was the Consul General of Rotterdam, Ali Nuri Bey was accused of murder and sentenced to imprisonment for life since he published a newspaper called Davul Daoul by taking the telegram sent by the Paris Ambassador Munir Bey to the Babıâli into consideration. Upon this event, Ali Nuri opposed to Abdulhamid II by making satirical publications against him. The Ottoman Foreign Service and their entities attempted in European countries to prevent opponent activities of Ali Nuri and his wife, Hayriye Hanim, against Abdulhamid II and put an end to the publication of the criticizing journal. However, these initiatives did not result in positive results and occasionally caused the Ottoman diplomats to have difficulties. The newspaper Davul published with the association of Ali Nuri continued its opposition to Abdulhamid II for many years through the articles and cartoons it served and criticized the administration violently. Present study evaluates Ali Nuri Bey’s activities against Abdülhamid II in a period from 1900 to 1908 and the attempts of the Ottoman State Foreign Service to prevent these publications.

Anahtar Kelimeler

Ali Nuri, Davul, Gustaf Noring, Abdulhamid II, Cartoon

Kaynakça

• BOA, Fon Kodu: DH.SAİD., Dosya:55, Gömlek:249, 7 Ekim 1895.
• BOA, BEO., 1541/115540, 27 Ağustos 1900.
• BOA, BEO., 4459/334382, 6 Mart 1917.
• BOA, DH.MKT., 2424/36, 3 Kasım 1900.
• BOA, DH.MKT., 991/57, 24 Temmuz 1905.
• BOA, DH.MKT.,873/59, 27 Temmuz 1905.
• BOA, DH.SAİD., 55/249, 7 Ekim 1895.
• BOA, HR.SYS., 198/69, 10 Ağustos 1904.
• BOA, HR.SYS., 219/11, 21 Mayıs 1905.
• BOA, HR.TO., 358/50, 4 Temmuz 1903.
• BOA, MF.MKT., 535/16, 8 Kasım 1900.
• BOA, MF.MKT., 874/38, 11 Ağustos 1905.
• BOA, ŞD. MLK, 3141/40, 16 Eylül 1916
• BOA, ŞD., 3141/40, 8 Temmuz 1916.
• BOA, Y.A.HUS, 487/97, 24 Mayıs 1905.
• BOA, Y.EE., 15/115, 14 Mart 1900.
• BOA, Y.EE., 15/116, 9 Mayıs 1901.
• BOA, Y.EE.KP., 86/37, tarihsiz.
• BOA, Y.MTV, 209/123, 10 Aralık 1900.
• BOA, Y.MTV, 214/184, 14 Mayıs 1901.
• BOA, Y.MTV, 215/37, 4 Temmuz 1901.
• BOA, Y.MTV, 227/79. 17.Z.1319.
• BOA, Y.MTV, 230/65, 30 Nisan 1902.
• BOA, Y.MTV., 211/35, 3 Şubat 1901.
• BOA, Y.MTV., 211/86, 11 Şubat 1901.
• BOA, Y.MTV., 211/86, 13 Şubat 1901.
• BOA, Y.MTV., 215/101, 27 Mayıs 1901.
• BOA, Y.MTV., 230/172, 22 Mayıs 1902.
• BOA, Y.PRK.EŞA., 37/59, 27 Şubat 1901.
• BOA, Y.PRK.EŞA., 37/60, 27 Şubat 1901.
• BOA, Y.PRK.EŞA., 39/15, 20 Ekim 1901.
• BOA, Y.PRK.HR., 29/54, 13 Aralık 1900.
• BOA, Y.PRK.HR., 32/2, 16 Nisan 1902.
• BOA, Y.EE., 15/116, 9 Mayıs 1901 2. Riksarkivet (İsveç Devlet Arşivi), Utrikesdepartementet, 1902 Ars Dossiersystem, vol: 3073b, 7 Ocak 1902. 3. Kungliga biblioteket (Kraliyet Kütüphanesi), BREF, Till G.E. Klemming N-RA, Epk, 3:9. B) Telif Eserler
• AKÜNAL, Dündar, “Jön Türk Gazeteleri”, Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, İstanbul, 1985.
• BAKTIAYA, Adil, Bir Osmanlı Kadının Feminizm Macerası ve Hamidiye Modernleşmesi, H20 Kitap, İstanbul, 2016.
• Cumhuriyet, 20 Kasım 1937.
• DAĞ, Ahmet Emin, Uluslararası İlişkiler ve Diplomasi Sözlüğü, Ağaç yayınları, İstanbul, 2009.
• Daoul, 12 Ekim 1900.
• GÜRGÜN, Abdullah, (Der.), Karikatürlerle Abdülhamid, Kaynak yayınları, İstanbul, 2017.
• Hver 8. Idag, 16 Şubat 1902.
• JARRING, Gunnar, “Ali Nouri- alias Gustaf Noring en Viking i frack”, Studie kamratan, 64/1982, s.9-11.
• --------------------, “Bibliofilen Ali Nouris pa Upprattandet av ett Turkiskt Nationalbibliotek”, Svenska Forskningsinsititutet i Istanbul Maddelanden, 7/1982, s.26-40.
• LAGERBRING, Sven, İsveççe’nin Türkçe ile Benzerlikleri, İsveçlilerin Türk Ataları, haz. Abdullah Gürgün, Kaynak Yay., İstanbul, 2010.
• Los Angeles Herald, 25 Temmuz 1901.
• NOURİ, Ali, Abdul-Hamid En Caricature, Interieurs de Yildiz-Kiosk, Imprimerie des Banques Haim, Rozio & Cie Constantinople, 1931.
• ---------------, Abdul-Hamid in Karikatur, Intimes aus Yildiz-Kiosk, F. Loeffler, Konstantinopel, 1910.
• ---------------, Abdul-Hamid in Karikatur, Intimes aus Yildiz-Kiosk, F. Loeffler, Konstantinopel, 1910.
• ---------------, Abdul-Hamid in Karikatur, Intimes aus Yildiz-Kiosk, in wort und Bild, Zürich, 1904.
• PATAI, Raphael, (Ed.), The Complete Diaries of Theodor Herzl, Cilt: IV, Newyork- London, 1960.
• Salih Münir Paşa (Çorlu), Geçmiş Zamanlar, II. Abdülhamid Devri Osmanlı Diplomasisi, İstanbul ve Paris Hatıraları, haz. A. Birinci-S. Günaydın, TTK Yayınları, Ankara, 2015.
• ŞİRİN, İbrahim, “İki Dünya Arasında Karikatürden İmgeye: Osmanlı ve Avrupa”, Folklor/Edebiyat, C.15, S.59, 2009.s.77-94.
• The New York Times, 4 Ocak 1903.
• The Register, 23 Eylül 1901.
• The West Australian, 24 Eylül 1901.
• West Gippsland Gazette, 1 Ekim 1901.