Trabzon Şer‘iyye Sicillerindeki Nikah Kayıtları 1750-1755

Yıl 2020, Sayı: 48, 147 - 176, 01.01.2020

Merve Karaçay Türkal

Öz

İnsanlık tarihi kadar kadim olan aile kurumu, günümüze kadar her dönemde varlığını devam ettirmiştir. Bu kurum, değişik zaman dilimlerinde ve değişik coğrafyalarda, toplumların dini, sosyal ve iktisadi yapılarına göre farklılık göstermiştir. Bu çalışma, 18. yüzyılın ortasında Osmanlı Devleti’nin en önemli kaza merkezlerinden biri olan Trabzon’da, ailenin oluşum sürecini ihtiva eden nikâh kayıtlarını içermektedir. Bu kayıtlar, kadılar tarafından verilen hükümlerin yer aldığı şer‘iyye sicillerinden elde edilmiştir. Bilindiği üzere bu siciller, şehir ve bölge tarihçiliği açısından birinci elden kaynak hükmünde olup, çalışma konumuzu kapsayan aile yapısı bağlamında içerdiği bilgiler sebebiyle de önem arz etmektedir. Trabzon şer‘iyye sicillerine kaydedilmiş olan ve 1750-1755 yılları arasını kapsayan beş yıllık nikâh kayıtları incelenerek, öncelikle bu kayıtların yıllara ve aylara göre sayısal veri analizleri, ardından Müslüman ve gayrimüslim isimlerin tespiti ve istatistiği yapılmıştır. İsimlere eklenen unvan ve lakaplardan yola çıkarak bölgenin sosyo-ekonomik ve sosyokültürel yapısı hakkında ipuçları elde edilmeye çalışılmış ve mehir miktarlarının bu unvanlarla alakasına dair bazı çıkarımlarda bulunulmuştur

Anahtar Kelimeler

Şer‘iyye Sicilleri, Trabzon, Nikâh, Mehir, Kadın, Erkek

Wedding Records in Trabzon Court Regısters 1750-1755

Öz

Family institution, which is as old as human history, has continued its existence in every period until today. This institution differed in different time periods and in different geographies according to the religious, social and economic structures of societies. This study includes wedding records involving the formation process of family in Trabzon, which is one of the most important province centers of the Ottoman State in the middle of the 18th century. These records were obtained from court registries, which include the verdicts given by the judges. These registers are primary sources in terms of city and regional historiography, and are also important as they contain information in the context of the family structure relating to our work subject. Five-year marriage records, which were recorded in the Trabzon court registrations and covering the years 1750-1755, were examined, firstly numerical data analysis of these records by years and months was done, followed by Muslims and non-Muslim names were identified and statistically analyzed by examining. Based on the titles and nicknames added to the names, clues about the socio-economic and socio-cultural structure of the region have been obtained and some deductitions have been made regarding the relationship between the amounts of bride wealth and the titles

Anahtar Kelimeler

Court Registrations, Trabzon, Wedding, Bride Wealth, Woman, Man

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Meşihat (MŞH) , Defter No: 8612, 8613, 8614, 8615.
• ADIYEKE, A. Nükhet ve Nuri Adıyeke, Girit Nikah Defteri, Lozan Mübadilleri Ayhani Vakfı, İstanbul, 2011
• AKGÜNDÜZ, Ahmet, Şer’iyye Sicilleri: Mahiyeti, Toplu Kataloğu ve Seçme Hükümler, C.1, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul 1988.
• AKÖZ, Alaaddin, “XVI. Yüzyıla Ait Bir Nikâh Defteri ve Bazı Değerlendirmeler”, İstem, 3 (2004), s. 91-117.
• AKÖZ, Alattin, Bir İmamın Nikah Defteri, Tablet Yayınları, Konya 2006.
• AYDIN, M. Akif, “Osmanlılarda Aile Hukukunun Tarihi Tekâmülü”, Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi 2, Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı Yayınları, Ankara 1992, ss. 434-455.
• AYDIN, M. Akif, Osmanlı Aile Hukuku, Klasik Yayınları, İstanbul 2018.
• BARKAN, Ömer Lütfi, “Edirne Askerî Kassamına Âit Tereke Defterleri”, TTK Belgeler, 3/5-6 (1966), s.15.
• CİN, Halil, İslâm ve Osmanlı Hukukunda Evlenme, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Ankara 1974.
• DEMİR, Alpaslan, AYBEK, İlhan, ONAR, Çağrı, KOCABAŞ, Bahar ve Semanur KAHRAMAN,Tokat Nikah Defteri 1882 - 1887, Gece Kitaplığı, Ankara, 2016.
• DEMİR, Alpaslan, YAŞAR, Hakan, Yasin DÖNDER, ŞEKER, Fadime ve Müyesser TÜZÜN, Tokat Nikah Defteri II, Gece Kitaplığı, Ankara, 2016.
• DEMİR, Alpaslan, “Konya Şer’iyye Sicillerinde Rıza Senedi Örnekleri (1659-1749)”, History Studies, 4/Prof. Dr. Enver Konukçu Armağanı Özel Sayısı, (2012), s. 31-46.
• DEMİR, Canan, Saraybosna Şer’iyye Sicillerindeki Nikâh Kayıtları (1781-1783), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mersin Üniversitesi, Mersin 2019.
• DEVELLİOĞLU, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara 1996.
• EKİNCİ, Ekrem Buğra, Osmanlı Hukuku Adalet ve Mülk, Arı Sanat Yayınevi, İstanbul 2017.
• ERCAN, Yavuz; “Devrişme Sorunu, Devşirmenin Anadolu ve Balkanlardaki Türkleşme ve İslamlaşmaya Etkileri”, Belleten, 1/198, (1986), s. 679-725.
• ERCOŞKUN, Tülay, Osmanlı İmparatorluğu’nda 19. Yüzyılda Evlilik ve Nikâha Dair Düzenlemeler, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih (Yakınçağ Tarihi) Anabilim Dalı, Ankara 2010.
• FAROQHI, Suraiya, Osmanlı’da Kentler ve Kentliler, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2003.
• GÖK, İlhan, “2 Numaralı Trabzon Ahkâm Defterine Göre Kürtün ile İlgili Merkeze Yansıyan Konular (1759-1796), Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 28 (2020), s. 443-462.
• GÖKÇEK, Mehmet Fatih, “1 Numaralı Trabzon Ahkâm Defteri’nde Kürtün Nahiyesi ile İlgili Kayıtlar (1742-1749), Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 25, (2018), s. 69-102.
• İNALCIK, Halil, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi 1300-1600, Çev. Halil Berktay, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2018.
• İNAN, Abdulkadir, “İslamdan Sonra Türkçe Adlar”, Türk Dili, 7/82 (1958), ss. 490- 494.
• KARAİSMAİLOĞLU, Ercan, 1959/145 Numaralı Trabzon Şer‘iyye Sicilinin Aile Hukuku Kayıtlarının Çevriyazısı ve Hukuki Tahlili, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Anabilim Dalı, İstanbul, 2019.
• KOÇAK, Zülfiye, “Şer‘iyye Sicillerine Göre XVII. Yüzyılda Ayntab Şehrinde Ailenin Oluşumu (1600–1650)” A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 44 (2010), s. 291-306.
• KURT, Yılmaz “Sivas Sancağında Kişi Adları (XVI. Yüzyıl)”, OTAM, 4 (1993), s. 223- 290.
• ORTAYLI, İlber, “Anadolu’da XVI. Yüzyılda Evlilik İlişkileri Üzerine Bazı Gözlemler”, Osmanlı Araştırmaları 1, s. 33-40.
• ORTAYLI, İlber, Hukuk ve İdare Adamı Olarak Osmanlı Devletinde Kadı, Kronik Kitap Yayınevi, Ankara 1994.
• ÖZAYDIN, Abdulkerim, “Unvan”, DİA, C. 42, (İstanbul 2012), ss.163-166,
• ÖZCAN, Aslı, Trabzon Şer’iyye Sicillerine Göre Modern Öncesi Dönemde Osmanlı Kadını (XVII. Yüzyılın İlk Yarısı), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yeniçağ Tarihi Bilim Dalı, Trabzon, 2018.
• ÖZTÜRK, Temel, “Ahkâm Defterlerine Göre Trabzon ve Çevresinde Güvenlik (1742- 1760), Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 8 (2010), s, 29-53.
• ÖZTÜRK, Temel, 18. Yüzyıl Ortalarında Trabzon Kadı Sicillerindeki Terekelere Göre Kadın, Geçmişten Günümüze Şehir ve Kadın I-II, Ed. Osman Köse, Canik Belediyesi Kültür Yayınları, Samsun, 2016.
• ÖZTÜRK, Temel, “Trabzon’da Fiyatlar (1700-1750)” Trabzon Tarihi Sempozyumu, Trabzon, Türkiye, 6-8 Kasım 1998, ss. 351-369.
• ÖZTÜRK, Temel, “Osmanlılarda Narh Sistemi”, Türkler, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, ss. 861-871.
• PAMUK, Şevket, “Kuruş”, DİA, C. 26, (Ankara 2002), ss. 458-459.
• SAHİLLİOĞLU, Halil, “Akçe”, DİA, C. 2, (İstanbul 1989), ss. 224-227.
• SAHİLLİOĞLU, Halil, “Dirhem”, DİA, C. 9, (İstanbul 1994), ss. 368-371.
• SAYLAN, Kemal, Gümüşhane-İdari, Sosyal, Ekonomik Tarih, Gümüşhane Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2014, s. 26.
• TAŞ, Hülya, “Osmanlı Kadı Mahkemesindeki ‘Şühûdü'l-Hâl’ Nasıl Değerlendirilebilir?”, Bilig, 44 (2008): s. 25-44 .
• TOK ÖZTEKİN, Hilal, 1922/108 Numaralı Trabzon Şer'iyye Sicili'nin Transkripsiyonu ve Değerlendirmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Ana Bilim Dalı, Trabzon 2017.
• TURAN, Ali. “1815 Numaralı Trabzon Şer‘iye Siciline Göre Hukuki Hayatta Kadın (1554-1558)”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 6/3 (2015), s. 379-428.
• UĞUR, Yunus, “Şer‘iyye Sicilleri”. DİA, C. 39, (İstanbul 2010), ss, 8-11.
• YILDIRIM, Celal, Kaynaklarıyla İslam Fıkhı, C. 2, Uysal Kitabevi, Konya 2002.
• YÜKSEL, Ayhan, Tirebolu Kazası Nikâh Kayıtları (1861-1906), Kitabevi Yayınları, İstanbul 2008.
• Nisa Suresi, 24. Ayet, https://kuran.diyanet.gov.tr (24.04.2020).
• https://islamansiklopedisi.org.tr/barkan-omer-lutfi (25.04.2020).
• http://ktp.isam.org.tr/?url=kaynaksicil/(26.04.2020).
• https://sozluk.gov.tr/, Erişim Tarihi, (08.05.2020).
• https://islamansiklopedisi.org.tr/kurus (10.05.2020).
• https://islamansiklopedisi.org.tr/akce (10.05.2020).