Feniks Neşriyat-I Matbua Osmanlı Anonim Şirketi’nin Nizamnamesi ve Faaliyetleri

Yıl 2020, Sayı: 48, 203 - 224, 01.01.2020

Edip Uzundal

Öz

Osmanlı Devleti’nde Müslümanların eserlerini bastıkları ilk resmî matbaanın kuruluşu 1727 olmakla birlikte, uzunca bir süre devletin basım-yayın hayatında önemli bir gelişme yaşanmamıştır. Bununla birlikte devletin hızla modernleştiği 19. yüzyılda basım-yayın faaliyetleri hız kazanmış ve birçok gazete ve özel matbaa kurulmuştur. Bilhassa II. Meşrutiyet’in ilanından sonra sansürün kaldırılmasıyla birlikte onlarca yeni gazete ve dergi yayın hayatına başlamış bu da özel matbaacılığın hızla gelişmesini beraberinde getirmiştir. Bu özel matbaalardan biri de bildiriye konu olan “Feniks Neşriyat-ı Matbua Osmanlı Anonim Şirketi Matbaası”dır. Adı geçen matbaa Osmanlı Devletinin Rum vatandaşlarından tüccar Kostantin Sarafidi ve arkadaşları tarafından Aralık 1920’de kurulmuştur. Bu bildiride söz konusu matbaanın nizamnamesi incelenerek matbaanın ticari ve idari yapısı ile faaliyet alanları tespit edilmeye çalışılacaktır. Aynı zamanda kaynakların elverdiği ölçüde Feniks Matbaası’nın basın-yayın faaliyetlerinin neler olduğu ve neşredilen eserlerin önemine de değinilecektir. Çalışmada kullanılacak temel kaynaklar Cumhurbaşkanlığı Osmanlı ve Cumhuriyet Arşivleri ile döneme ait süreli yayınlardır.

Anahtar Kelimeler

Feniks Matbaası, Nizamname, Basın, Matbaacılık

The Activities And Constitutional Codes Of Feniks Neşriyat-I Matbua Osmanlı Anonim Şirketi

Öz

İn 1727 the very first printing press established in Ottoman lands that where Muslims printed their pieces, nevertheless for a very long time there was’nt significant development in Ottoman publishing. However in 19th century when the state modernized rapidly, the publishing activities gain speed and many privately owned printing presses and newspapers established. Especially when censorship abolished with the II. Meşrutiyet came into force, many newspapers and magazines flourished ant thus same amount of privately owned printing presses established. One of the printing press established in İstanbul in 1920 was “Feniks Neşriyat-ı Matbua Osmanlı Anonim Şirketi Matbaası” and it established by Greek origined Ottoman subject Kostantin Safaridi and his friends. İn this paper instutional codes, commercial and administrative structure and fields of activity of the printing press has been examined. At the same time printing activities, printed Works and their importance will be evaluated as much as the sources aloowed. The main sources of the work are Cumhurbaşkanlığı Osmanlı and Cumhuriyet Arşivleri and journals

Anahtar Kelimeler

Feniks Matbaası, Constitutional Codes, Press, Printing Press

Kaynakça

• Bâb-ı Âli Evrak Odası (BEO) 4669/350150
• Şura-yı Devlet (ŞD) 127/13
• Meclis-i Vükelâ Mazbataları (MV) 252/166
• Dosya Usulü İrâde Tasnifi (DUİT) 125/1
• Sadaret Divan Mukavelenameler (A. DVN. MKL) 68/22
• BCA, 30-18-1-1
• Cumhuriyet Gazetesi
• ALTUNTEK, N. Serpil; “İlk Türk Matbaasının Kuruluşu ve İbrahim Müteferrika” Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, C. 10, S. 1, Temmuz 1993, ss. 191- 204.
• BERKES, Niyazi; Türkiye’de Çağdaşlaşma, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2002.
• BEYDİLLİ, Kemal; “Matbaa”, TDVİA, C. 28, Ankara 2003, ss. 105-110.
• DAVULCU, Fatma – KIPÇAK, Halil; “Başlangıcından Harf Devrimi’ne Kadar Türkiye’de Basım ve Yayının Kısa Bir Tarihçesi” , Türk Kütüphaneciliği 30, 2 (2016),ss.251-260.
• ERDAŞ, Sadık; “Atatürk Dönemi Türk Ekonomisinde Yerel Sermaye Birikimi: Taşrada Kurulan Anonim Şirketler (1920-1938)”, Türkiye Cumhuriyeti’nin Ekonomik ve Sosyal Tarihi Uluslararası Sempozyumu (26-28 Kasım 2015 İzmir), Bildiriler Kitabı Cilt 1, Ankara 2017, ss.177-216.
• GÖKATALAY, Semih; The Polıtıcal Economy Of Corporations In The Late Ottoman Empire And Early Turkish Republic (1908-1929), ODTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2015.
• İstanbul Konservatuvarı Neşriyatı, Türk Musikisi Klasiklerinden 2. Cilt İlahiler I, Feniks Matbaası, İstanbul 1933.
• ____________________________, Türk Musikisi Klasiklerinden 3. Cilt İlahiler Il, Feniks Matbaası, İstanbul 1933.
• ____________________________, Türk Musikisi Klasiklerinden 4. Cilt Bektaşi Nefesleri I, (ed. Rauf Yekta vd.), Feniks Matbaası, İstanbul 1933.
• ____________________________, Türk Musikisi Klasiklerinden 5. Cilt Bektaşi Nefesleri II, (ed. Rauf Yekta vd.), Feniks Matbaası, İstanbul1933.
• ____________________________, Türk Musikisi Klasiklerinden 6. Cilt Mevlevi Ayinleri I, Feniks Matbaası, İstanbul 1934.
• Kazmanizade Şamlı İskender, Kürdili Hicazkâr, Feniks Matbaası, İstanbul 1927.
• _______________________, Merhum Tanbûrî Cemil Bey Külliyatı, Feniks Matbaası, İstanbul 1938.
• _______________________, Chant du Turk, Feniks Matbaası, İstanbul (tarihsiz). KOLOĞLU, Orhan; “Osmanlı Basını ve Bilim” , Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C.1, İletişim Yayınları, İstanbul 1985, ss.156-160.
• _________________; Osmanlı’dan 21. Yüzyıla Basın Tarihi, Pozitif Yayınları, İstanbul 2013.
• Muallim İsmail Hakkı Bey, Buselik Faslı, Feniks Matbaası, İstanbul 1926.
• _____________________, Musiki Tekâmül De rsleri, Feniks Matbaası, İstanbul 1926.
• Omnadin, Feniks Matbaası, İstanbul 1928.
• ORANSOY, Gültekin; “Türkiye’de Defter ve Dergi Biçiminde Fasıl Yayınları (1875- 1976)”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C.22, S.1, Ankara 1978, ss. 277- 295.
• Orfeon Record, Umumi Katalog No:2, Feniks Matbaası, İstanbul (tarihsiz). Y. G. Fabrikaları Müstahzarat-ı İspençeriye Formülleri Cilt 2, Feniks Matbaası, İstanbul (tarihsiz).
• Doktor Marko, Tedavi Notları, C.9, S. 14, Feniks Matbaası İstanbul 1928.
• UZMAN, Mazhar Osman – TUNAKAN, Hüseyin Kenan; İstanbul Seririyatı Sayı 8, Aralık 1928, Feniks Matbaası İstanbul 1928.
• LUDNER, Haim - D. W. Paşa von Strempel, Türklere Almanca Sarf: Deutsche Grammatic für Türken, Feniks Matbaası, İstanbul 1927.
• LUDNER, Haim - PREUSSER, Richard; Almanlara Türkçe Elifba, Feniks Matbaası, İstanbul 1928.
• Türkiye Cumhuriyeti ile Almanya Hükümeti Arasında İkematgâh ve Ticaret Mukavelenamesi,
• Feniks Matbaası, İstanbul 1928.
• İstanbul Musevi Etıbba Cemiyeti Nizamnamesi, Feniks Matbaası, İstanbul 1927.
• BALİ, Rıfat N. – ETKER, Şeref; “İstanbul Musevi Etıbba Cemiyeti Nizamnamesi: Osmanlı Tıp Dernekleri Tarihçesine Katkı”, Kebikeç, 12/2001, ss.151-160.
• ŞERİF, Kâmran; Yer Cüceleri – Birbirinden Güzel Masallar Serisi No 1, Feniks Matbaası, İstanbul 1932.
• https://bilgimerkezi.atauni.edu.tr/yordambt/yordam.php?aKutuphane=A&aBolum=01 docs.neu.edu.tr › library › nadir_eserler_el_yazmalari › Ansiklopedi
• http://www.salom.com.tr/arsiv/haber-100415 Ilk_turk_plak_fabrikasi_orfeon_records_ve_blumenthal_ailesi.html