Ortaçağlarda Beyin Göçü ve Etkileri: Timurlular Örneği

Yıl 2017, Sayı: 41, 283 - 302, 11.08.2017

Musa Şamil Yüksel

Öz

Özet

Göç, dünya tarihine yön ve şekil veren önemli olgulardan bir tanesidir. Günümüzde de bu özelliğini korumakta olan göçün son yıllarda en yoğun görülen türü Beyin Göçü’dür. Bu göç türü yeni bir kavram olmakla birlikte bilim adamı göçünün yeni bir şey olmadığı, en az bilim tarihi kadar eski bir geçmişe sahip olduğu bilinmektedir. Yapıldığı şehir veya ülkeye ilmî ve kültürel gelişme yönünden büyük katkısı olan Beyin Göçü’nün Ortaçağlarda görülen en güzel örneklerinden birisi Timurlular döneminde yaşanan ve Timurlu Rönesansı teriminin doğmasında en büyük etken olan göç olayıdır. Timurluların gerileme ve yıkılma sürecinde yaşanan tersine bir Beyin Göçü’nün Hindistan, Mısır ve özellikle de Osmanlı felsefe-bilim dünyasındaki gelişmeler için çok büyük katkısı olmuştur.

Abstract

Migration is one of the important facts that led and shaped world history. While preserving this feature, one of the recent forms of migration is the Brain Drain. Although this form of migration is a new phenomenon, it is a fact that migration of scientists is not a new thing, but it has a past as old as the history of science. One of the best examples of the Brain Drain, which has an important scientific and cultural contribution to the city or country it’s been made, was the migration case that took place during the time of Timurids and that was the most important factor leading to the rise of the concept of Timurid Renaissance. The per contra the Brain Drain that took place during the decline and fall process of Timurids, had a great contribution to the developments in the field of philosophy and science in India, Egypt and especially the Ottoman lands.

Anahtar Kelimeler

Göç, Beyin Göçü, Timur, Uluğ Bey, Timurlu Rönesansı, Semerkand

Kaynakça

• Abdürrezzak-ı Semerkandî, Matla’-ı Sadeyn Mecma’-ı Bahreyn, yay. Abdulhuseyn-i Nevâî, I/1, Tahran 1372 h.ş., I/2, II/1, II/2, Tahran 1383 h.ş.
• Aka, İsmail, “Timur, Din ve Ulemâ”, XIV. Türk Tarihi Kongresi Bildirileri (Ankara, 9-13 Eylül 2002), I, s.107-111.
• Aka, İsmail, Timur ve Devleti, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1991.
• Aka, İsmail, Mirza Şahruh ve Zamanı (1405-1447), Türk Tarih Kurumu, Ankara 1994.
• Alan, Hayrunnisa, “Osmanlı Devletinin Timurlular İle İlişkileri”, AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1/1(2003), s.1-24.
• Hayrunnisa Alan, “Timurluların Bilim ve Sanata Yaklaşımları ve Bazı Son Dönem Sanatkârları”, Bilig, 30(2004), s.151-171
• Allen, Terry, A Catalogue of the Toponyms and Monuments of Timurid Herat, Cambridge, Massachusetts 1981.
• Barthold, W.W., Uluğ Beg ve Zamanı, çev. İsmail Aka, Ankara1997.
• Celâleddin Ebû Muhammed el-Kâyinî, Nasâ’ih-i Şahruhî, Vienna, Nationalbibliotek, Cod. A.F. 112.
• Dale, Stephen Frederic, “The Legacy of Timurids”, JRAS(III), 8/1(1998), 43-58.
• Devletşah-ı Semerkandî, Tezkiretü’ş-Şuarâ, yay. Muhammed Ramazanî, Tahran 1366 h.ş.
• Ebû’l Hasan el-Mâverdî, Siyaset Sanatı (Nasihatül-Mülûk), çev. Mustafa Sarıbıyık, İstanbul 2000.
• Erkal, Mustafa E., “Beyin Göçü”, Sosyoloji Konferansları Dergisi (Istanbul Journal of Sociological Studies), 18(1980), s. 73-80.
• Fazlıoğlu, İhsan, “Selçuklu Döneminde Anadolu’da Felsefe ve Bilim (Bir Giriş)”, Cogito, 29(2001), s.152-168.
• Fazlıoğlu, İhsan, Derin Yapı, Papersense yay., İstanbul 2015
• Golombek, Lisa - Donald Wilber, The Timurid Achitecture of Iran and Turan, I-II, Princeton-New Jersey 1988.
• Golombek, Lisa - Maria Subtelny (eds.) Timurid Art and Culture, Iran and Central Asia in the Fifteenth Century, Leiden-New York-Köln 1992.
• Hâfız-ı Ebrû, Zübdetü’t-Tevârih-i Baysungurî, I-II, yay. Seyyid Kemal Hac Seyyid Cevâdî, Tahran 1372 h.ş.
• Hondmir, Habibü’s-Siyer, I-IV, yay. Muhammed Debir Siyâkî, Tahran 1333 h.ş.
• İbn Arabşah, ‘Acâ’ib el-Makdûr fî Nevâ’ibi Teymur, yay. Ahmet Fâyiz el-Hımsî, Beyrut 1986.
• İbn Kadı Şuhbe, Târîh İbn Kadı Şuhbe, yay. Adnan Derviş, I, Dımaşk 1977; IV, Dımaşk 1997.
• Kurtulmuş, Numan, “Gelişmekte Olan Ülkeler Açısından Stratejik İnsan Sermayesi Kaybı: Beyin Göçü”, Sosyal Siyaset Konferansları, İstanbul 1992, s. 205-221.
• Kurtuluş, Berrak, “Beyin Göçü: Geçmişte, Günümüzde ve Gelecekte”, İ.Ü. İktisat Fakültesi Mecmuası, 46/38(1996), s. 171-186.
• Lentz, Thomas W. - Glenn D. Lowry, Princely Vision, Persian Art and Culture in the Fifteenth Century, Washington 1989.
• Lentz, Thomas W., Painting at Herat under Bâysungur ibn Shahruh, Basılmamış Doktora Tezi, Harvard Üniversitesi, 1985.
• Manz, Beatrice Forbes, “Mongol History Rewritten and Relived”, REMMM, 89-90(2000), s.129-149.
• Nizâmü’l-Mülk, Siyerü’l-Mülûk veya Siyâset-Nâme, I (Farsça Metin), yay. Mehmet Altay Köymen, Ankara 1976.
• Paydaş, Kazım, “Emir Timur’un Fetihlerinde Haber Alma Teşkilatının Önemi”, AÜDTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, 28/46(2009), s.35-52.
• Roux, Jean-Paul, Histoire des Grand Moghols, Babur, Paris 1986, 51-93.
• Ruy Gonzales de Clavijo, Anadolu Orta Asya ve Timur, çev. Ömer Rıza Doğrul, İstanbul 1993.
• Sağırlı, Muhittin, Eğitim Ve İnsan Kaynağı Yönünden Türk Beyin Göçü: Geri Dönen Türk Akademisyenler Üzerine Alan Araştırması, İ. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 2006, s.25-26.
• Sayılı, Aydın, Uluğ Bey ve Semerkand’deki İlim Faaliyeti Hakkında Gıyasüddin-i Kâşî’nin Mektubu, Ankara 1960.
• Subtelny, Maria Eva - Anas B. Khalidov, “The Curriculum of Islamic Higher Learning in Timurid Iran in the Light of the Sunni Revival Under Shâh-Rukh”, JAOS, 115ii(1995), 210-236.
• Subtelny, Maria Eva, The Poetic Circle at the Court of the Timurid Sultan Husain Baiqara, and its Political Significance, Basılmamış Doktora Tezi, Harvard Üniversitesi 1979.
• Sultan Hüseyin Baykara, Divan-i Sultan Hüseyin Mirza Baykara, “Hüseyinî”, yay. İsmail Hikmet Ertaylan, İstanbul 1946.
• Thackston, W. M., A Century of Princes, Sources on Timurid History and Art, Cambridge-Massachusetts 1989.
• Türkçe Sözlük, C. I, Türk Dil Kurumu, Ankara 1998, s.178.
• Valihocayev, Baturhan, Uluğ Bey Devri Medreseleri, çev. Kıshımjan Eshenkulova, İstanbul 2003.
• Woods, John E., “Timur’s Geneaology”, Intellectual Studies on Islam, Essays Written in Honor of Martin B. Dickson, ed. Michel M. Mazzooui - Vera B. Moreen, Salt Lake City 1990, 85-126.
• Yusuf Has Hâcib, Kutadgu Bilig, II, Çeviri, (çev. Reşid Rahmeti Arat), Ankara 1988.
• Yuvalı, Abdülkadir, “İbn Arabşah”, DİA, XIX, 314-315.
• Yüksel, Musa Şamil, “Arap Kaynaklarında Timur”, Bilig, 31(2004), s.85-126.
• Yüksel, Musa Şamil, “Şahruh’un Sünnî Canlandırma Siyaseti”, Tarih Okulu, V(2009), s.95-110.
• Yüksel, Musa Şamil, “Timurlu Sarayında Cereyan Eden İlmi Münazaralar: El-Cezerî ve Et-Taftazanî Örneği”, Tarihin ve Tarihçinin İzinden Kâzım Yaşar Kopraman Armağanı, Ankara 2014, pp. 117-124.
• Yüksel, Musa Şamil, Timurlularda Din-Devlet İlişkisi, Ankara 2009
• Zahirüddin Muhammed Babür, Vekayi, Babur’un Hâtıratı, çev. Reşit Rahmeti Arat, I-II, Ankara 1987.