OSMANLI İMPARATORLUĞU’NDA MEMUR KEFALET NİZAMNAMELERİ

Yıl 2021, Sayı: 49, 25 - 52, 13.08.2021

Evren Dayar

Öz

Özet

Bu makalede, Tanzimat döneminin en yaygın memur suçlarından biri olan zimmet ile mali işlerle görevli memurların denetimi için ihdas edilen kefalet nizamnameleri ele alınıyor. Rüşvet veya iltimas gibi suçlardan farklı olarak doğrudan devlet hazinesini zarara uğratan zimmet Tanzimat döneminde Babıâli nezdinde en önemli memur suçları arasında bulunuyordu. Bu nedenle Tanzimat’ın başlarından itibaren Babıâli memurların devlet malını zimmetlerine geçirmemeleri veya çalmamaları için usul ittihazı arayışında olmuş, bu hususta talimat ve tembihatlar neşretmişti. Bu arayışın sonuçlarından biri de maliye memurları başta olmak üzere devlet memurlarının kefaletle istihdam edilmesinin zorunlu kılınmasıydı. XIX. yüzyılın ikinci yarısında kefalet usulünün ayrıntılarını düzenleyen üç nizamnâme neşredilmişti. Fakat zimmeti engellemek ve tazmin etmek için tesis edilen kefalet usulü şahsi kefalet esasına dayanıyordu. Bu nedenle XX. yüzyılın başlarından itibaren eleştirilmiş, savaş koşulları şahsi kefil bulmayı güçleştirince sistemin terk edilmesi zorunlu hale gelmişti. Bu süreç aynı zamanda 1927’de kurulan kefalet sandıklarının oluşumunu hazırlamıştı.

Abstract

In this article, with the embezzlement which one of the most common civil servant crimes of the Tanzimat period and surety regulations for the control of financial officials are discussed. Embezzlement which is a financial crime that directly damages the state treasury unlike crimes such as bribery or favouritism was among the most important civil servant crimes for the Sublime Porte during the Tanzimat period. For this reason, from the beginning of the Tanzimat, the Sublime Porte had sought procedural unity prevent the civil servants from embezzling or steal state property, and issued instructions and decrees on this issue. One of the results of this process, it became compulsory to employ civil servants, especially financial officers, on surety. Subsequently, three legislations were issued regulating the details of the surety procedure in the second part of 19th century. However, the surety institution established to prevent embezzlement and compensate it was based on personal guarantee, individuals were attached to individuals. Therefore, the surety system was criticized since the beginning of the XXth century, and had to be abandoned when the conditions of war made it difficult to find a personal guarantor. This process also prepared the formation of the surety funds that established in 1927.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı İmparatorluğu, memurlar, zimmet, kefalet nizamnameleri

Kaynakça

• A.} DVN. d. (Bâb-ı Âsafi Beylikçi Kalemi Defterleri) d. 890; 896.
• A.} DVN. (Sadâret Dîvân Kalemi Evrakı) 158-14.
• A.} MKT. (Mektûbi Kalemi Evrakı) 28-93; 41-19; 54-83; 147-35.
• A.} MKT. MHM. (Mühimme Kalemi Evrakı) 166-5; 495-55.
• A.} MKT. UM. (Umûm Vilâyet Evrakı) 50-90; 54-94; 57-31; 80-41.
• AE. SMMD. IV. (Ali Emîrî Mehmed IV) 61-7178.
• BEO. (Babıâli Evrak Odası) 1979-148424; 2275-170619; 2713-203422.
• DH. MKT. (Dâhiliye Nezâreti Mektubi Kalemi) 1329-30; 1344-13; 1368-40; 1556-79; 2096-112; 2839-36.
• DH. UMVM. (Umur-ı Mahallîyye ve Vilâyat Müdürlüğü) 146-104.
• İ. MVL. (Meclis-i Vâlâ) 26- 424; 68-1299; 75-1441; 88-1782.
• MVL. (Meclis-i Vâlâ) 15-32; 429-18833; 836-76.
• ML. EEM. (Mâliye Nezareti Emlâk-ı Emiriyye Müdüriyyeti) 372-13; 372-14.
• ML. MSF. d. (Mâliye Nezareti Masârifat Defterleri) 18444.
• ŞD. (Şûrâ-yı Devlet) 29-929; 285-23; 300-22; 344-41; 2449-45; 324-10; 327-31; 562-22; 581-42; 1164-10; 1535-26; 1537-30; 1640-39; 2113-20; 2506-10.
• TS. MA. e. (Topkapı Sarayı Müzesi Arşiv Evrakı) 1297-71.
• Cerîde-i Rüsûmiye, 6 Teşrin-i Evvel 1324.
• Ceza Kanunnâme-i Hümâyûnu, Takvîmhane-i Âmire, 1274.
• Düstûr, Tertib I, Cilt II, Matbaa-i Osmaniye, Dersaâdet 1289.
• Düstûr, Tertip I, Cilt III, Matbaa-i Âmire, Dersaâdet 1330.
• Düstûr, Tertip I, Cilt V, Matbaa-i Âmire, Dersaâdet 1332.
• Düstûr, Tertip I, Cilt VI, Matbaa-i Âmire, Dersaâdet 1334.
• Düstûr, Tertib I, Cilt VIII, Devlet Matbaası, Ankara 1943.
• Kefâlet Kânunu ve İzahnâmesi, Türk Ocakları Merkez Heyeti Matbaası, Ankara 1927.
• Tanin, 26 Mart 1325, 21 Ağustos 1326, 29 Teşrin-i Sani 1326, 3 Kanun-ı evvel 1326, 13 Nisan 1328.
• Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi (MMZC), Cilt 1, İctima 57, 1333.
• Rüsûmat Salnamesi, Matbaa-i Ahmed İhsan ve Şürekâsı, Dersaâdet 1330.
• AKGÜNDÜZ, Ahmet, Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukuki Tahlilleri VI, Fey Vakfı Yayınları, İstanbul 1993.
• AKYILDIZ, Ali, Tanzimat Dönemi Osmanlı Merkez Teşkilatında Reform 1836-1856, Eren Yayıncılık, İstanbul 1993.
• ÇADIRCI, Musa, Tanzimat Sürecinde Türkiye Ülke Yönetimi, İmge Kitapevi, Ankara 2007.
• ÇADIRCI, Musa, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2009.
• DARLING, Linda, Gelir Artışı ve Kanuna Uygunluk, Osmanlı İmparatorluğu’nda Vergi Toplanması ve Maliye Yönetimi 1560-1660, Çev. Adnan Tonguç, Alfa Yayınları, İstanbul 2019.
• ENGELHARDT, E. P., Tanzimat ve Türkiye, Çev. Ali Reşad, Kaknüs Yayınları, İstanbul 1999.
• FINDLEY, Carter, Kalemiyeden Mülkiye-Osmanlı Memurlarının Toplumsal Tarihi, Çev. Gül Çağalı Güven, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul 2011.
• KIRLI, Cengiz, “Yolsuzluğun İcadı: 1840 Ceza Kanunu, İktidar ve Bürokrasi”, Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar, Sayı: 4 (2006), s. 45-119.
• KIŞ, Salih, Divân-ı Muhasebat Osmanlı Devletinde Mali Denetim (1862-1908), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2016.
• ÖZDEMİR, Hüseyin, Osmanlı Devleti’nde Bürokrasi, Okumuş Adam Yayınları, İstanbul 2001.
• SAYDAM, Abdullah, “Kamu Hizmeti Yaptırma ve Suçu Önleme Yöntemi Olarak Osmanlılarda Kefâlet Usûlü”, Toplumsal Tarih, 28/164 (1997), s. 4-12.
• ŞERİF, Ahmet, Anadolu’da Tanin, Yay. Mehmed Çetin Börekçi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1999.
• TURAL, Erkan, “Osmanlı Posta Bürokrasisi 1908-1914”, Tarih Araştırmaları Dergisi, 28 (2009), s. 205-230.
• YARCI, Güler, “Osmanlı Devleti’nde Modern Tapu ve Kadastro Sisteminin Tesisi ve Defterhâne-i Âmire Nezâreti: İdarî, Hukukî ve Malî Düzenlemeler ile Merkez ve Taşradaki Yankıları”, Osmanlı Coğrafyası Kültürel Arşiv Mirasının Yönetimi ve Tapu Arşivlerinin Rolü, Yay. Mehmet Yıldırır, Songül Kadıoğlu, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 2013.