İKBAL VE İLTİMAS: HÜSEYİN REMZİ PAŞA

Yıl 2021, Sayı: 49, 105 - 123, 13.08.2021

İsmet Sarıbal

Öz

Özet

Hüseyin Remzi Paşa başarılı bir askeri öğrencilik kariyerinin sonunda Mühendishâne-i Berrî-i Hümâyûna muallim olarak atanmıştır. Bu görevi esnasında Sultan II. Abdülhamid’in gözüne girmek maksadıyla Alman askeri teorisyenlerinden tercümeler yapmaya başlamıştır. Bu süreçte dönemin etkili simalarından İngiliz Said Paşa’nın kızıyla evlenerek Babıali’deki nepotizm ağına dâhil olmuştur. Bu evlilik ve tercüme faaliyetleri onun kariyerinin seyrini değiştirmiştir. Mühendishâneden Harbiye Nezareti İkinci Şubeye tayin olan Hüseyin Remzi, Mecmua-i Fünûn-ı Askeriye’nin yayınlanmasında görev almış, dergideki makaleleri yanı sıra Avrupa askeri literatüründen yararlanarak telif ve tercüme eserler kaleme almıştır. Bir erkân-ı harp olmasına karşın hiç kıta tecrübesi yaşamayan hatta neredeyse İstanbul’dan hiç ayrılmayan Hüseyin Remzi bu yayınları sayesinde on beş yıl gibi kısa bir süre içerisinde yüzbaşılıktan mirlivalığa yani paşalığa terfi etmiştir. Lakin II. Abdülhamid’in iktidardan düşmesi Hüseyin Remzi için de sonun başlangıcı olmuştur. Emekliye ayrılmak zorunda kalan Hüseyin Remzi, bir akıl hastalığına tutularak kariyeri yanı sıra akıl sağlığını da kaybetmiştir. Hüseyin Remzi başına gelenlerden dolayı İttihadçılara karşı nefret duymaya başlamış, bu nefreti onu Mütareke döneminde Milli Mücadeleye karşı bir duruş sergilemeye itmiştir. Kızıl Hançer Cemiyetinin içerisinde yer alan Hüseyin Remzi, Damat Ferit Paşa’nın dördüncü hükûmeti döneminde de bakanlık yapmış ve bu faaliyetlerinden dolayı vatan hainliği suçuyla Yüzellilikler listesine dâhil edilmiştir. Bu çalışmada Hüseyin Remzi’nin hayatı ve faaliyetleriyle ilgili değerlendirilmelerde bulunulacaktır.

Abstract

Upon successful completion of his military student career, Huseyin Remzi Pasha was appointed as teacher to the Imperial Engineering School. During this duty, he started translating German military theorists to gain Sultan Abdulhamid II’s favor. During this period, he married the daughter of English Said Pasha, one of the famous figures of the time, and as a result, became part of the nepotism network in the Sublime Porte. Both this marriage and his translation activities changed the course of his career. Huseyin Remzi, who was transferred from the engineering office to the Second Branch of the War Ministry, took part in the publication of Mecmua-i Fünûn-ı Askeriye, and besides his articles in the journal, he wrote copyright and translation works using European military literature. As a result of these publications, Huseyin Remzi, who had no command experience and, in fact, almost never left Istanbul despite being a staff officer, was promoted from captain to brigadier general in as little as fifteen years. However, Abdulhamid II's fall from power was the beginning of the end for Huseyin Remzi as well. Huseyin Remzi, who had to retire, suffered a mental disease, causing him to lose both his career and his sanity. Huseyin Remzi started to feel hostility towards the Young Turks after his misfortunes, and this hostility led him to take a stand against the Turkish National Struggle during the Armistice period. Huseyin Remzi, who was member of the Kızıl Hançer Society, also took part as a minister in the fourth government established by Damat Ferit Pasha. Therefore Huseyin Remzi was added the List of 150 Personae Non Gratae of Turkey for treason. This study will evaluate the life and activities of Huseyin Remzi.

Anahtar Kelimeler

II. Abdülhamid, Nepotizm, İltimas, Yüzellilikler

Kaynakça

• İrade Dâhiliye, 1119 / 87468, 1181 / 92427, 1284 / 101052.
• Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı, 80 / 125, 189 / 135, 310 / 160.
• Ahmed Muhtar Paşa, Avrupa’da Erkân-ı Harplik, İstanbul H 1319 [ M 1902].
• Ahmed Muhtar Paşa, Kırım Harbi’nde Silistre Müdafaası 1853-1854 Tuna Seferi, yay. haz. Gültekin Yıldız-Fatih Tetik, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2014.
• Alangu, Tahir, Ömer Seyfeddin: Ülkücü Bir Yazarın Romanı, May Yayınları, İstanbul 1968.
• Bayur, Yusuf Hikmet, Türk İnkılâbı Tarihi, C I / I, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1991.
• Berzeg, Sefer E. , Türkiye Kurtuluş Savaşı’nda Çerkes Göçmenleri II, Nart Yayıncılık, İstanbul 1990.
• Bingöl, Sedat, Yüzellilikler Meselesi Bir İhanetin Anatomisi, Dorlion Yayınları, Ankara 2020.
• Çağlar, Burhan, İngiliz Said Paşa ve Günlüğü (Jurnal), Arı Sanat Yayınları, İstanbul 2010.
• Hüseyin Remzi, “Düvel-i Muazzamanın 1891-1892 Senesi Zarfında Vukua Gelen Mesârif-i Askeriyesine Dair Tetkikat”, Mecmua-i Fünûn-ı Askeriye, C 18, S. 107-108, ss. 256-261, 318-322.
• Hüseyin Remzi, Prusya Kralı II. Friedrich’in Muhaberâtı:1756-1757 Seferleri, İstanbul R. 1310 [ M 1894].
• Hüseyin Remzi, Tüfenk Hakkında (Bidâyet-i Zuhûrundan Zamanımıza Kadar Vukua Gelen) Terakkiyât-ı Tarihiye-i İcmâliyedir, İstanbul H 1316 [M 1898].
• İhsanoğlu, Ekmeleddin, Şeşen, Ramazan, Bekar, M. Serdar, Gündüz Gülcan (Yay. Haz.), Osmanlı Askerlik Literatürü Tarihi, C I, İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi (IRCICA), İstanbul 2004.
• İpek, Nedim, Rumeli’den Anadolu’ya Türk Göçleri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1999.
• Kansu, Aykut, 1908 Devrimi, İletişim Yayınları, İstanbul 1995.
• Karatamu, Selâhattin, Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi III ncü Cilt 6 ncı Kısım (1908-1920), Genelkurmay Başkanlığı Harp Tarihi Dairesi Resmi Yayınları, Ankara 1971.
• Karay, Refik Halid, Minelbab İlelmihrab, İnkılâp Kitabevi, İstanbul 2009.
• Meckel, Taʿbiye-i Sünûf-ı Selâse, çev. Erkân-ı Harbiye Kolağalarından Hüseyin Remzi, Mühendishâne-i Berrî-i Hümâyûn Matbaası, İstanbul H 1303 [M 1887].
• Mehmed Esad, Mir’ât-ı Mühendishâne-i Berrî-i Hümâyun, Karabet Matbaası, İstanbul H 1312.
• Mekâtib-i Askeriye Şâkirdanı 1321 Senesi İmtihan-ı Umumi Cedveli, Mekteb-i Fünûn-ı Harbiye Matbaası, İstanbul H 1321.
• Mekteb-i Fünûn-ı Harbiye-i Şâhâne Sunûf-ı Muhtelifesi Şâkirdânının İmtihan-ı Umûmisine Mahsus Müfettiş Cedvelidir, Mekteb-i Fünûn-ı Harbiye-i Şâhâne Matbaası, İstanbul H 1315.
• Moralı, Nail, Mütarekede İzmir Olayları, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1973.
• Ömer Seyfettin, Bütün Hikâyeleri, yay. haz. Nâzım Hikmet Polat, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2015.
• Pakalın, Mehmed Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C II, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1983.
• Sarıbal, İsmet, “Ahd-i Şehriyârî’den Devr-i Hamid-i Sânî’ye Valiliğe Giden Yolda Bir II. Abdülhamid Memurunun Serencamı”, Adam Akademi, 8 (2), 2018, ss. 175-212.
• Schuurman, Paul, “A Game of Contexts: Prussian - German Professional Wargames and the Leadership Consept of Mission Tactics 1870-1880”, War in History, November 2019, ss. 1-21.
• Sert, Mahmut Sami, Mecmua-i Fünûn-ı Askeriyye Dergisinin Analitik İncelemesi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2016.
• Tunaya, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasal Partiler II: Mütareke Dönemi, İletişim Yayınları, İstanbul 2010.
• Turfan, M. Naim, Jön Türklerin Yükselişi Siyaset, Askerler ve Osmanlı’nın Çöküşü, çev. Mehmet Moralı, Alfa Yayınları, İstanbul 2013.
• Verdy, Fırka Emri, çev. Erkân-ı Harbiye Binbaşılarından Hüseyin Remzi, Mühendishâne-i Berrî-i Hümâyûn Matbaası, İstanbul H 1309 [M 1890].
• Verdy, Tarih-i Harb Tatbikatı, çev. Piyade Mülâzımlarından Ahmed Refik, Kitaphâne-i Askerî, İstanbul H 1319 [M 1903].
• Körner, Hans, “Meckel, Jacob”, https://www.deutsche-biographie.de/ pnd101707959.html#ndbcontent (e.t.15.02.2021).
• Erkan, Davut, “Said Paşa, Eğinli”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/said-pasa-eginli (e.t. 15. 02.2021).