OSMANLI DEVLETİ’NDE CELLATLAR VE CELLAT OCAĞI

Yıl 2021, Sayı: 50, 55 - 80, 24.12.2021

Burcu Baş

Öz

Özet

Bu çalışmada Osmanlı Devleti’nde cellatlık mesleği, bu mesleğin dâhil olduğu askerî düzen, Cellat Ocağı’na giden süreç ve bu ocağın işleyişi ile kaldırılışı anlatılmaktadır. Bunun yanı sıra; farklı dönemlerde uygulanan ceza, işkence ve idam yöntemleri de ele alınmaktadır. Bu uygulamaların ardından gerçekleşen süreçten ve cellatların bu süreçteki rolünden de bahsedilmektedir. Ayrıca cellatların kullandıkları aletlere ve infazın gerçekleştiği yerlere de değinilmektedir. Kurumsallaşmasını Fatih devrinden itibaren gerçekleştirmiş olan bu kurumun tüm detaylarıyla araştırılıp ele alınması gerekliliği bizi bu konuda araştırma yapmaya sevk etti. Osmanlı Devleti’nde cellatların ve Cellat Ocağı’nın kurumsal yapısının başlı başına detaylı bir akademik çalışma halinde her yönüyle incelemesinin neden yapılmadığı kafalarda soru işareti olarak durmaktadır. Osmanlı tarihi kaynaklarında rastlanılan ceza ve işkence uygulamaları hakkındaki bilgilerin yetersizliği bunda önemli bir etkendir. Yaptıkları işten dolayı cellatlığın hoş karşılanmadığından hareketle onlar hakkında derli toplu bilgiye ulaşılamadığını da söylemek mümkündür. Bununla birlikte devletin cezalandırma yöntemleri arasında yaygın olarak kullandığı, üstelik kurumsal olarak da varlığı bilinen bu zümre hakkında araştırma boşluğu bulunmaktadır. Araştırma sırasında Osmanlı arşiv kaynakları, seyahatnameler, vakayinameler ve tetkik eserler incelenmiştir.

Abstract

In this study, the profession of executioner in the Ottoman Empire; the military status of that profession was included; the process and the operations of the Guild of Executioners and the abolition of the guild are discussed. In addition, the methods of punishment, torture and executions which were implemented in different periods are also discussed. The process behind those practices and the role of the executioners in that process are also mentioned. Moreover, the equipment used by the executioners and the places where the executions took place are addressed. The necessity of dealing with this institution in details, which was institutional during the Fatih period, prompted us to investigate this issue. The lack of a detailed academic study on the theoretical structure of the Guild of Executioners in the Ottoman Empire stands before us as a shortcoming. The fact that information on punishment and torture practices in Ottoman State sources is not sufficient is an important reason for this. One of the reasons why there is not enough information about the executioners is that the work they do is not welcomed. For this reason, it is possible to say that there is no comprehensive information on this subject. However, the state’s widespread use of executioners in punishments, despite the lack of sufficient studies on them, encouraged us to do research on this subject. During the study, Ottoman archival sources, travelers’ books, chronicles and research works are analyzed.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Askeri Teşkilat, Cellat, Ceza, İşkence, İdam, İnfaz.

Kaynakça

• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi (BOA), Cevdet Saray Fonu, 94/4741.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi (BOA), Divan-ı Hümayun Mühimme Defterleri, 44, s. 180.
• AHMED LÛTFÎ EFENDİ, Vakanüvis Ahmed Lutfi Efendi Tarihi, Çev: Ahmet Hezarfen, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1999, C. I-VIII.
• AŞIKPAŞAZADE, Tevarih-i Âl-i Osman, Haz.: Kemal Yavuz – Yekta Saraç, Gökkubbe Yayınları, İstanbul 2010.
• AYDIN, M. Akif, “Osmanlılar, Hukuki-Adli Yapı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2007, C. XXXIII, s. 515.
• AYDIN, M. Akif, “Osmanlı Ceza Hukuku”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1993, C. VII, s. 478.
• BAŞARAN, Betül, “III. Selim ve İstanbul Şehir Siyaseti, 1789-1792”, Osmanlı’da Asayiş, Suç ve Ceza, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, s. 116 - 134.
• CEZAR, Mustafa, Mufassal Osmanlı Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2010, C. I-VI.
• ÇOLAK, Songül, IV. Murad’ın Bağdad Seferi Menzilnâmesi (1638), İdeal Kültür Yayıncılık, İstanbul 2015.
• DANİŞMEND, İsmail Hami, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, Türkiye Yayınevi, İstanbul 1971.
• EVLİYA ÇELEBİ, Seyahatnâme, Haz.: Seyit Ali Kahraman, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2013, C. I - V.
• GÜL, Abdulkadir, “Osmanlı Taşrasında Suç ve Suçlular (1919 Ocak Ayı Erzincan Sancağı Örneği)”, Erzincan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Sayı: 17, Erzincan 2013.
• GÜLSOY, Ufuk, “Islahat Fermanı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2003, C. XIX, s. 185 - 190.
• HADİDİ, Tevarih-i Al-i Osman (1299-1523), Haz.: Necdet Öztürk, Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul 1991.
• HAMMER, Joseph Von Purgstall, Büyük Osmanlı Tarihi, Haz.: Mümin Çevik – Erol Kılıç, Emir Yayıncılık, İstanbul 1998.
• İBN HALDUN, Mukaddime, Çeviren: Zakir Kadiri Ugan, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, C. I-II, İstanbul 1990.
• İLGÜREL, Mücteba, “Abaza Paşa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2003, C. I, s. 11 - 12.
• İLGÜREL, Mücteba, “Candar”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 1993, C. VII, s. 145 - 146.
• İNALCIK, Halil, Devlet-i Aliyye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar II, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2014.
• İPŞİRLİ, Mehmet, “Cellât”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2003, C. 7, s. 270 - 271.
• İŞBİLİR, Ömer, “Kuyucu Murad Paşa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2003, C. XXVI, s. 507 - 508.
• KEMALPAŞAZADE ŞEMSEDDİN AHMED, Tevarih-i Al-i Osman II. Defter, Haz.: Şerafettin Turan, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1991.
• KANAT, Cüneyt, Ortaçağ Türk Devletlerinde Suç ve Ceza, Küre Yayınları, İstanbul 2010.
• KOÇU, Reşat Ekrem, Tarihimizdeki Garip Vakalar, Doğan Kitap, İstanbul 2003.
• LÉVY, Noémi, “19.Yüzyılda Osmanlı’da Kamu Düzeni Konusunda Çalışmak: Bibliyografya Üzerine Bir Değerlendirme”, Osmanlı’da Asayiş, Suç ve Ceza, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2008.
• MUMCU, Ahmet, Osmanlı Devleti’nde Siyaseten Katl, Ajans Türk Matbaası, Ankara 1963.
• NA’İMA MUSTAFA EFENDİ, Târih-i Na’îmâ, Haz.: Mehmet İpşirli, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2007, C. I-IV.
• NEŞRİ, Mehmed, Kitab-ı Cihannüma, Haz.: Faik Reşit Unat – Mehmet A. Köymen, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1987, C. I-II.
• ÖZCAN, Abdülkadir, “Bostancı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2003, C. VI, s. 308 - 309.
• ÖZCAN, Abdülkadir, “Hezarpare Ahmet Paşa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1998, C. XVII.
• ÖZCAN, Abdülkadir, “Merzifonlu Kara Mustafa Paşa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 29, s. 246-249.
• ÖZCAN, Emine Sonnur, “Osmanlı’nın Atmeydanı “Kamusal” Bir Meydan Mıydı?”, Doğu Batı Dergisi, Sayı: 51, Doğu Batı Yayınları, Ankara 2010.
• PAKALIN, Mehmet Zeki, “Cellâd”, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1993, C. I, s. 273.
• PAKALIN, Mehmet Zeki, “Baltacı”, Osmanlı Tarih deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1993, C. I, s. 154.
• PARLATIR, İsmail, Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Yargı Yayınevi, Ankara 2011, s. 241.
• REDHOUSE, James W., “Jellâd”, Turkish and English Lexicon, Çağrı Yayınları, İstanbul 1978, s. 667.
• SCOTT, George Ryley, The History Of Torture Throughout The Ages, Luxor Press, London 1959.
• TANERİ, Aydın, “Hadım”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1997, C. XV, s. 1 - 3.
• TANERİ, Aydın, “Emîr-i Hares”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1995, C. XI, s. 134 - 135.
• THÉVENOT, Jean, 1655-1656’da Türkiye, Çev: Nuray Yıldız, İstanbul 1978.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti’nin Saray Teşkilatı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1988.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1988, C. I - IV.
• YETKİN, Sabri, Ege’de Eşkıyalar, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1997.
• YILDIRIM, Ali, Osmanlı Engizisyonu, Öteki Yayınevi, Ankara 1996.
• YILDIZ, Murat, Bahçıvanlıktan Saray Muhafızlığına Bostancı Ocağı, Hazine Yayınları, İzmir 2012.
• YILMAZ, Metin, “Şurta”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2010, C. XXXIX, s. 242 – 244.