SON DÖNEM OSMANLI EĞİTİM TEŞKİLATINDA ÖĞRETMEN SORUNU

Yıl 2021, Sayı: 50, 133 - 169, 24.12.2021

Ebubekir Keklik

Öz

Özet

Son dönem Osmanlı eğitim-öğretim teşkilatının en önemli sorunlarından biri öğretmen sayısındaki yetersizliktir. Tanzimat’tan sonra yeni usulle eğitim-öğretim yapan pek çok yeni okul açıldı. Yeni usulle eğitim-öğretim yapacak okullara öğrenmen yetiştirmek amacıyla öğretmen okulları kuruldu. Ancak bu okulların öğretmen ihtiyacını karşılayacak kadar öğretmen yetiştirilemedi. Bu sebeple buralarda başlangıçta eski tarz eğitim almış öğretmenler görevlendirildi. Hatta çoğu zaman öğretmenlikle hiçbir ilgisi olmayan kişiler bu okullarda istihdam edildi. Maaşların düşüklüğü modern öğretmen okullarından mezun olan öğretmenlerin mesleğe girmemesine, girenlerinse bir müddet sonra istifa etmesine sebep olmaktaydı. İlköğretim okullarının finansmanı halka bırakıldığı için taşradaki öğretmenler hem çok düşük maaşla çalışmak zorunda kalıyor hem de genellikle maaşlarını zamanında alamıyorlardı. Okul binaları çoğu yerde eğitim öğretim faaliyetlerini yürütmeye elverişli değildi. Dersler okul olmak için yapılmamış kiralık binalarda yürütülmekteydi. Ortaöğretim okullarında genellikle branş öğretmeni bulmak mümkün olmadığı için okul müdürleri ve öğretmenler branşları olmayan pek çok derse girmek zorunda kalıyordu. Dahası devlet memurlarının ortaöğretim kurumlarında ders vermesi adet haline gelmişti.

Abstract

One of the most important problems in the late Ottoman education and training organization was insufficiency in the numbers of teachers. Many modern schools were opened after the Tanzimat decree. Teachers' schools were opened to train teachers for modern schools. However, a sufficient number of teachers could not be trained for these schools. For this reason, teachers who were trained in the old way were assigned to these schools at the beginning. Generally, non-teachers were assigned to these schools. Graduates of modern teachers’ schools have resigned because of insufficient pay. That's why some of the teachers' school graduates never entered the profession. Since the financing of primary schools was left to the public, teachers either received very inadequate salary or could not receive their salaries on time. School buildings were not suitable for education in most places. Lessons were usually held in rented buildings that were not built as schools. In high schools, there were usually no branch teachers, so school principals and teachers had to teach different courses. In high schools, civil servants working in various government offices also gave lectures, and this was considered normal.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Eğitim, Okul, Öğretmen, Maaş

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Babıali Evrak Odası (BEO.) 3865/289843.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Sadaret Eyalet-i Mümtaze Kıbrıs Evrakı (A. MTZ. KB.), 3/117.
• BOA, Maarif Nezareti Heyet-i Teftişiye Kalemi (MF. HFT.), 1/55; 1/78. BOA, Maarif Nezareti Tedrisat-ı İbtidaiye Kalemi (MF. İBT.), 241/81; 241/43; 284/50; 284/50; 335/6; 335/6; 335/79; 390/72; 390/78; 429/6; 429/96; 450/22; 500/23; 512/40.
• BOA, Maarif Nezareti İstatistik Kalemi (MF. İST.), 10/11; 10/21; 10/53; 10/6; 10/69; 11/18; 11/19; 11/48; 11/68; 12/49; 15/5.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Maarif Nezareti Meclis-i Kebir-i Maarif (MF. MKB.), 202/52; 210/5.
• BOA, Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF. MKT.), 1167/45; 1066/81; 1069/52; 1070/27; 1074/34; 1076/25; 1084/89; 1086/42; 1091/53; 1093/65; 1094/56; 1095/38;1097/40; 1107/4; 1115/15; 1118/57; 1119/30; 1119/68; 1129/5; 1130/29; 1132/26; 1166/29; 1185/124; 1198/5; 1198/62.
• BOA, Maarif Nezareti Tedrisat-ı Taliye Dairesi (MF. TLY.), 236/25; 236/25; 236/37.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Maarif Nezareti Evrak Odası (MF. VRK.), 28/111; 28/121; 31/3; 35/9.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Zabtiye Nezareti Evrakı (ZB.), 603/54.
• Dârülmuallimîn ve Dârülmuallimât Nizamnamesi, Matbaa-i Âmire, İstanbul 1331.
• Dârülmuallimîn ve Dârülmuallimât-i İbtidâiye Tâlimatnâmesi, Matbaa-i Âmire, İstanbul 1332.
• İdare-i Hususiye-i Vilayet Kanun-ı Muvakkati, Düstur, II. Tertip, cilt V, s.186-217.
• Maarif-i Umumiye Nezareti İhsaiyat Kalemi, 1329-1330 Senesine Mahsus Maarif-i Umumiye İhsaiyat Mecmuasıdır, Haritalı Olarak İkinci Defa Neşr Edilmiştir. Matbaa-i Âmire, Dârü’l-hilafeti’l-aliye, 1336.
• Maarif-i Umumiye Nezareti İhsaiyat Kalemi, Nezarete Merbut Mekâtib-i Umumiye ile Mekâtib-i Hususiyenin ve Müze-i Hümayun ile Müze ve Yıldız Kütüphanelerinin ve Kütübhane-i Umuminin 1328-1329 Senesine Mahsus İhsaiyat Mecmuasıdır, Haritalı Olarak Birinci Defa Neşr Edilmiştir, Matbaa-i Âmire, Dârü’l-hilafeti’l-aliye 1334.
• Mekatib-i İbtidaiye Ders Müfredatı, Altı, Beş, Dört, Üç Dersaneli ve Muallimli Mekteblere Mahsus, İstanbul 1330.
• Tedrisat-ı İbtidaiye Kanun-ı Muvakkati, Düstur, II. Tertip, cilt V, s. 804-823.
• “Hamdullah Suphi Beyefendinin Maarife Dair Nokta-i Nazarları”, Sebilü’r-Reşad, Adet 477, cilt 19, 23 Nisan 1337, s.90-92.
• “Muallimlere Mahsus Bir İlan” Yeni Fikir, cilt III, sayı 20 (15 Mart 1330/28 Mart 1914), s.648-649.
• “Muallimlere Mahsus Bir İlan”, Yeni Fikir, cilt III, sayı XX (15 Mart 1330/28 Mart 1914), s.648-649.
• “Mülga Maarif Nezaretinde Mün‘akid Bir Komisyon Tarafından Tertib Edilen Maarif-i Umumiye Projesi Suretidir”, Maarif Hakkında Layihalar I, s.124-125.
• “Tedrisat-ı İbtidaiye Kanunu”, Yeni Fikir, cilt III, sayı XVII (Teşrin-i sâni 1329/Kasım 1913), s.551-552.
• AHMET Şerif, Anadolu’da Tanin, cilt I, hazırlayan: Mehmet Çetin Börekçi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1999.
• AHMET Şerif, Arnavudluk’da Sûriye’de ve Trablusgarb’de Tanin, cilt II, hazırlayan: Mehmet Çetin Börekçi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1999.
• AKYÜZ, Yahya, “Türkiye’de Öğretmen Yetiştirmenin 160. Yılında Dârülmuallimîn’in İlk Yıllarına Toplu ve Yeni Bir Bakış”, OTAM (Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi), Sayı 20, Ankara 2006, s.28;
• AKYÜZ, Yahya, Türk Eğitim Tarihi, Pegem Akademi, Ankara 2013.
• AKYÜZ, Yahya, Türkiye’de Öğretmenlerin Toplumsal Değişmedeki Etkileri 1839-1950, Pegem Akademi, Ankara 2012.
• ALİ Kâmi, “Maarif Derdi”, İçtihad, 2 Kânun-ı sânî 1329/15 Ocak 1915.
• ALTIN, Hamza, “1869 Maarif-i Umumiye Nizamnamesi ve Öğretmen Yetiştirme Tarihimizdeki Yeri”, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 13/1 (2008), s.271-283.
• AYAS, Nevzat, Türkiye Cumhuriyeti Millî Eğitimi -Kuruluşlar ve Tarihçeler-, Milli Eğitim Basımevi, Ankara 1948.
• AYNÎ, M. Ali, Hatıralar, Canlı Tarihler, cilt II, İstanbul 1945.
• AYTEKİN, Halil, İttihad ve Terakki Dönemi Eğitim Yönetimi, Ankara 1991.
• BEHRAM Lütfi, “Kıyafet Meselesi, Kıyafet Meselesi Hakkında Bir Genç Köy Mualliminin Derdi”, Yeni Fikir, cilt II, sayı XI (1 Mayıs 1329/14 Mayıs 1913), s. 488-489.
• ERDOĞDU, Teyfur, “Maarif-i Umumiye Nezareti Teşkilatı I”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, cilt 51, sayı I, s.217.
• ERGİN, Osman Nuri, İstanbul Mektepleri ve İlim, Terbiye ve San’at Müesseseleri Dolayısiyle Türkiye Maarif Tarihi, cilt III-IV ve V, Eser Matbaası, İstanbul 1977.
• ERGÜN, Mustafa, II. Meşrutiyet Devri Eğitim Hareketleri 1908-1914, Ankara 1996.
• ETHEM Nejad, Terbiye-i İbtidaiye Islahatı, Keşişyan Matbaası, İzmir 1331.
• GÜNDÜZ, Mustafa, II. Meşrutiyetin Klasik Paradigmaları, İçtihad, Sebilü’r-Reşad ve Türk Yurdu’nda Toplumsal Tezler, Lotus Yayınevi, Ankara 2007.
• HÜSEYİN Cahid, “Maarif İçin”, Tanin, No: 573, 25 Mart [1]326/7Nisan 1910.
• İHSAN, “Türkiye Büyük Millet Meclisi Maarif Vekâlet-i Celilesine”, Maarif Hakkında Layihalar I, Maarif Vekaleti, Matbaa-i Amire, İstanbul 1339, s.16-30.
• KARA, Cevat, “Satı Bey Yönetiminde İstanbul Dârülmuallimîni ve Osmanlı Devleti’nde Çağdaş Eğitim Bilimlerinin Gelişiminde Etkisi”, İstanbul, İmparatorluk Başkentinden Megakente, editör: Yavuz Köse, çeviren: Ayşe Dağlı, Kitap Yayınevi, İstanbul 2011.
• KARAKAŞ, Yakup, “Sultan II. Abdülhamid’in Eğitim Politikalarının Mali Bir Veçhesi: Evkâf-ı Münderisenin Maarife Terki”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED], sayı 57 (Erzurum 2016), s.1839-1867.
• KEKLİK, Ebubekir, II. Meşrutiyet Döneminde Osmanlı Eğitimi: Problemler, Tartışmalar, Teklifler, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü -Yakınçağ Tarihi-, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2018.
• KOÇER, Hasan Ali, Türkiye’de Öğretmen Yetiştirme Problemi, Yargıçoğlu Matbaası, Ankara 1967.
• KODAMAN, Bayram, Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1991.
• MEHMED Emin, “Anadolu Maarifi Nasıl Taammüm Edebilir?”, Anadolu Mecmuası, sayı II (sene 1340), s.50-53.
• MUTLU, Şamil, “II. Meşrutiyet Devrinde İstatistik Bilgileriyle Eğitim”, Belgeler, (Türk Tarih Belgeleri Dergisi) cilt XVII, sayı 21’den ayrıbasım, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1997, s.127-143.
• NAMIK Ekrem, Anadolu’da Bir Cevelan -Birinci Kısım Anadolu’ya Doğru-, Necm-i İstikbal Matbaası, İstanbul 1327.
• NURDOĞAN, Arzu M, Modernleşme Döneminde Osmanlı’da İlköğretim (1869-1914), Çamlıca Yayınları, İstanbul 2016.
• ÖMER Fuad, “Kirmastı Kazası Köy Mektepleri”, Sebilü’r-Reşad, aded 263, cilt II (12 Eylül 1329/25 Eylül 1913).
• ÖZALP, Reşat, Milli Eğitimle İlgili Mevzuat (1857-1923), Milli Eğitim Basımevi, Ankara 1982.
• ÖZTÜRK, Cemil, Atatürk Devri Öğretmen Yetiştirme Politikası, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2007.
• SATI, “Meşrutiyetten Sonra Maarif Tarihi”, Muallim, sayı 19, 15 Şubat 1334, s.663.
• SATI, “Terbiye-i Âvâm İçin”, Tasvir-i Efkâr, 30 Temmuz 1909.
• SOMEL, Selçuk Akşin, Osmanlı’da Eğitimin Modernleşmesi (1839-1908), İslamlaşma, Otokrasi ve Disiplin, İletişim Yayınları, İstanbul 2010.
• Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Modernleşme Sürecinde Eğitim İstatistikleri 1839-1924, Tarihi İstatistikler Dizisi, cilt VI, hazırlayan: Mehmet Ö. Alkan, Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Yayınları, Ankara 2000.
• TURAL, Erkan, “II. Meşrutiyet Dönemi’nde Maarif-i Umumiye Nezareti’nde Bürokratik Reform”, OTAM, sayı 22 (Ankara 2007), s.177-206.
• TÜCCARZADE İbrahim Hilmi, Maarifimiz ve Servet-i İlmiyemiz -Felaketimizin Esbabı-, Kütüphane-i İslam ve Askeri, Dersaadet 1329.
• ÜNAL, Uğur, Meclis-i Kebîr-i Maârif 1869-1922, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2008.