SULTAN II. MAHMUD’UN ORDUDA YAPTIĞI REFORMLARA MENTEŞE SANCAĞININ KATKISI (1826-1839)

Yıl 2021, Sayı: 50, 171 - 206, 24.12.2021

Erdoğan Keleş Özgür Erdinç

Öz

Özet

Osmanlı Devleti’nin 18. yüzyılın sonunda askeri alandaki başarısızlıkları ve ordudaki bozulma üzerine teşkil edilen Nizâm-ı Cedid ve Sekbân-ı Cedid ocakları, yeniçerilerin isyanı üzerine kaldırıldı. Sultan II. Mahmud askeri yenilikler için uzun bir süre beklemiş ve nihayetinde Eşkinci Ocağı’nı kurmuştur. Ancak yeniçerilerin bu ocak yüzünden de isyan etmesi üzerine Sultan II. Mahmut, Haziran 1826 yılında Yeniçeri Ocağı’nı ilga etmiştir. Yeniçeri Ocağı yerine Asâkir-i Mansûre-i Muhammediyye Ordusu’nu kurmuştur. Ardından çıkarılan kanunnameler ile ordudaki asker sayısı hızlıca arttırılmaya çalışılmış ve taşradan asker alınmasına karar verilmiştir. Bu dönemde yaşanan isyanlar ve savaşlar sebebiyle artan eğitimli ve düzenli asker ihtiyacını karşılamak için yoğun çaba sarf edilmiştir. Ancak Mansûre Ordusu’nun istenilen neticeyi karşılamaması üzerine 1834’te yeni bir askeri sınıf olmak üzere Redif-i Asâkir-i Mansûre Ordusu teşkil edilmiştir. Ordunun eğitiminden ve donatımından sorumlu olan Seraskerlik makamı hem İstanbul’daki hem de taşradaki asker sayısını arttırmak için asker yatağı olarak nitelendirdiği Menteşe Sancağından asker yazılmasını emretmiştir. Sancak dâhilinde asker yazımı yapıldığı gibi alınacak askerlerin masraflarının da karşılanması istenmiştir. Bu emir gereğince Menteşe Sancağından askerliğe elverişli gençler arasından alım yapıldığı gibi, masraflar ise sancak dahilindeki kazalara paylaştırılmıştır. Bu çalışmada Muğla Şer’iye Sicilleri’nde yer alan bilgiler ve Osmanlı Arşivi’nde yer alan belgeler ışığında Menteşe Sancağının Asâkir-i Mansûre-i Muhammediyye ve Redif-i Asâkir-i Mansûre ordularına verdiği katkı incelenmiştir. Dolayısıyla Sultan II. Mahmud’un askeri anlamda gerçekleştirdiği reformlar göz önünde tutularak, Menteşe Sancağının askeri reformlara sağladığı katkı ortaya konulmuştur.

Abstract

Nizâm-ı Cedid and Sekbân-ı Cedid corps, which were founded as a result of the failures of the Ottoman Empire in the military field and the deterioration of the army at the end of the 18th century, were abolished after the revolt of the Janissaries. Sultan Mahmud II waited for a long time for military innovations and eventually established the Eşkinci Ocağı. However, when the janissaries rebelled because of the corps of Eşkinci Ocağı, Sultan Mahmut II abolished the Janissary Corps in June 1826. He established the Asakir-i Mansure-i Muhammediyye Army instead of the Janissary Corps. With the laws issued afterwards, the number of soldiers in the army was tried to be increased rapidly and it was decided to recruit soldiers from the countryside. Intense efforts were made to meet the increasing need for trained and regular soldiers due to the riots and wars of this period. However, when the Mansûre Army was observed to be inadequate to yield the desired results, a new military class, the Redif-i Asâkir-i Mansûre Army, was formed in 1834. The Serasker’s Office, which was responsible for the training and equipping of the army, ordered the enlistment of soldiers from the Menteşe Sanjak, which it described as a military base, in order to increase the number of soldiers both in Istanbul and in the countryside. In addition to the enlistment of soldiers, the sanjak was also requested to cover the expenses of the soldiers to be recruited. Pursuant to this order, recruits were made from among young people eligible for military service from the Menteşe Sanjak, and the expenses of these recruits were divided among the districts within the sanjak. In the current study, the contribution of the Menteşe sanjak to the Asâkir-i Mansûre-i Muhammediyye and Redif-i Asâkir-i Mansûre armies was examined in the light of the information in the Muğla Court Records and Ottoman Archival documents. Thus, by considering the military reforms made by Sultan Mahmud II, the contribution of the Menteşe Sanjak to military reforms was revealed.

Anahtar Kelimeler

II. Mahmud, ordu, reform, Menteşe Sancağı, Asakir-i Mansure-i Muhammediyye, Redif-i Asâkir-i Mansûre Ordusu

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)136
• Başmuhasebe Kalemi, Asâkir‐i Mansûre Defterleri (D. ASM. d.)
• AGOSTON, Gabor, “Avrupa’da Osmanlı Savaşları 1453-1826”, Osmanlı’da Savaş ve Serhad, (Çev. Kahraman Şakul), Timaş Yayınları, İstanbul, 2013, ss.79-109.
• AHMED LÛTFÎ EFENDİ, Vak’anüvîs Ahmed Lûtfî Efendi Tarihi, Cilt: 1, YKY, İstanbul 1999.
• AKÇA, Bayram, Sosyal ve Siyasal ve Ekonomik Yönüyle Muğla (1923-1960), Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2002.
• BAYKARA, Tuncer, “Osmanlı Reformunun İlk Zamanları: Yeniçeri Ocağı’nın Kaldırılması ve İlk Tatbikat”, Tarih İncelemeleri Dergisi, 10/1, s.1-11.
• BERKES, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, (Haz. Ahmet Kuyaş), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2011.
• BOLAT, Cahide, Redif Askeri Teşkilatı (1834-1876), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara 2000.
• ÇADIRCI, Musa, “Anadolu’da Redif Askeri Teşkilatı’nın Kuruluşu”, Tanzimat Sürecinde Türkiye Askerlik, (Der. Tülay Ercoşkun), İmge Kitabevi, Ankara 2008, s.27-39.
• ÇADIRCI, Musa, “Redif Askeri Teşkilatı”, Tanzimat Sürecinde Türkiye Askerlik, (Der. Tülay Ercoşkun), İmge Kitabevi, Ankara 2008, s.41-63.
• ÇADIRCI, Musa, “Osmanlı Ordusu’nda Yeni Düzenlemeler (1792-1869)”, Birinci Askeri Tarih Semineri Bildiriler 2, Genelkurmay Basımevi, Ankara 1983, s.85-100.
• ÇAKIN, Naci-Nafiz ORHON, Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi, C.3, Kısım 5, (1793-1908), Genelkurmay Basımevi, Ankara 1978.
• ÇATALTEPE, Sipahi, "III. Selim Devri Askeri Islahatı Nizâm-ı Cedid Ordusu", Osmanlı, C.7., (Edit. Güler Eren), Ankara 1999, s.241-249.
• ÇELİK, Yüksel, “Asâkir-i Mansûre Ordusu’nda Talim Sisteminin Değişmesi ve Avrupalı Uzmanların Rolü (1826-1839)”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, Sayı: 19, (İstanbul 2008), s.87-118.
• ÇELİK, Yüksel, “Serasker”, DİA, C.36, İstanbul 2009, s.547-549.
• ÇETİN, Muzaffer, İbrahim İMAMOĞLU, Arşiv Belgeleri Işığında Tavaslı Osman Ağa, Denizli 2018.
• DARKOT, Besim, “Menteşe”, İA., C.7., MEB., Ankara 1957, s.722-724.
• DENY, Jean, “Redif”, İA., C.9, MEB., İstanbul 1964, s.666-668.
• DEVELLİOĞLU, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi, Ankara 2008.
• ENGELHARDT, Tanzimat ve Türkiye, (Türkçesi: Ali Reşad), İstanbul 1999.
• ES’AD EFENDİ, Üss-i Zafer (Yeniçeriliğin Kaldırılmasına Dair), (Haz. Mehmet Arslan), İstanbul 2005.
• GÖK, Hayrullah, Arşiv Belgelerinin Işığında Kara Harp Okulu Tarihi (1834-1883), Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve Inkılap Tarihi Enstitüsü, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara 2005.
• GÖKÇE, Evren, “Asâkir-i Mansûre-i Muhammediyye Ordusuna Asker Alımı (Hamid Sancağı ve Isparta Örneği)”, Social Sciences Research Journal, Vol.6, Issue, 4, (December 2017), s.191-213.
• GÜL, Abdülkadir, “Eğin Kazasından Redif Taburlarına Asker Alımı (1734-1848)”, Tarih İncelemeleri Dergisi, Cilt: XXV, Sayı:1, (Temmuz 2010), s.231-252.
• HAFIZ Hızır İlyas Ağa, Tarih-i Enderun-Letaif-i Enderun 1812-1830, (Çev. Cahit Kayra), Güneş Yayınları, İstanbul 1987.
• HAYTA, Necdet-Uğur ÜNAL, Osmanlı Devleti’nde Yenileşme Hareketleri (XVII. Yüzyıl Başlarından Yıkılışa Kadar), Gazi Kitabevi, Ankara 2012.
• HEINZELMANN, Tobias, Cihâddan Vatan Savunmasına Osmanlı İmparatorluğu’nda Genel Askerlik Yükümlülüğü 1826-1856, (Çev. Türkis Noyan), Kitap Yayınevi, İstanbul 2009.
• KARAL, Enver Ziya, Osmanlı İmparatorluğu’nda İlk Nüfus Sayımı 1831, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası, Ankara 1995.
• KARPAT, Kemal, Osmanlı Nüfusu (1830-1914) Demografik ve Sosyal Özellikleri, (Çev. Bahar Tırnakcı), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2003.
• KAY, James Ellswort De, 1831-1832 Türkiye’sinden Görüntüler, (Çev. Serpil Atamaz Hazar), Ankara 2009.
• KAYMAKÇI, Edanur, Menteşe Redif Taburu ve Faaliyetleri, Aydın Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Aydın 2020.
• KELEŞ, Hamza, “Asâkir-i Mansûre-i Muhammediyye Kânûnnâmesi”, Kastamonu Eğitim Dergisi, C.14, No:1, (Mart 2006), s.227-240.
• KURAN, Ercüment, “Sultan II. Mahmud’un ve Kavalalı Mehmed Ali Paşa’nın Gerçekleştirdikleri Reformların Karşılıklı Tesirleri”, Sultan II. Mahmud ve Reformları Semineri 28-30 Haziran 1989, Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul 1990, ss.107-111.
• KÜTÜKOĞLU, Mübahat S., Menteşe Sancağı 1830 (Nüfus ve Toplum Yapısı), TTK, Ankara 2010.
• KÜTÜKOĞLU, Mübahat S., “Sultan II. Mahmud Devri Yedek Ordusu Redif-i Asâkir-i Mansûre”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, Sayı: 12, İstanbul 1981-1982, s.127-158.
• KÜTÜKOĞLU, Mübahat S., “Redif Askeri Giderlerini Karşılamak Üzere Alınan Bir Vergi “İâne-i Cihâdiye”, Birinci Askeri Tarih Semineri Bildiriler 2, Genelkurmay Basımevi, Ankara 1983, s.145-167.
• LEVY, Avigdor, “The Officer Corps in Sultan Mahmud II’s New Ottoman Army, 1826-1839”, International Journal of Middle East Studies, Vol. 2, No.1 (Jan.1971), s.21-39.
• MADEN, Fahri Bektaşî Tekkelerinin Kapatılması (1826), TTK, Ankara 2018.
• METE, Zekai, “Menteşe”, DİA, C.29, Ankara 2004, s.150-152.
• MUSTAFA Nuri Paşa, Netayic ül-Vukuat, Cilt: III-IV, (Sadeleştiren: Neşet Çağatay), TTK, Ankara 1992.
• ÖĞRETEN, Ahmet, Nizâm-ı Cedîde Dâir Askerî Lâhiyalar, TTK, Ankara 2014.
• ÖZCAN, Abdülkadir, “Asâkir-i Mansûre-i Muhammediyye”, DİA, C.3, İstanbul 1991, s.457-458.
• ÖZCAN, Abdülkadir, “Redif”, DİA, C.34, İstanbul 2007, s.524-526.
• ÖZTÜRK, Mustafa, “Asâkir-i Mansûre-i Muhammediyye Ordusundan Emeklilik ve İhraç (1829-1840)”, Birinci Askeri Tarih Semineri Bildiriler 2, Genelkurmay Basımevi, Ankara 1983, s.1-11. PAKALIN, Mehmet Zeki, Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C.3, MEB., İstanbul 1993.
• REED, Howard Alexander, The Desctruction of the Janissaries by Sultan Mahmud II in June 1826, Princeton University Yayınlanmamış Doktora Tezi, Princeton 1951.
• SEZER, Hamiyet, “Yeniçeri Ocağı’nın Kaldırılışının Taşradaki Yansıması (1826-1827)”, Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt:19, Sayı: 30 (1997), s.215-238.
• SEZER, Hamiyet, “Yeniçeri Ocağının Kaldırılması ve Sonrasında Meydana Gelen Askerî-Sosyal Gelişmeler (1826-1827)”, Yedinci Askerî Tarih Semineri Bildirileri I, Genelkurmay Basımevi, Ankara 2000, s.67-78.
• SEYİTDANLIOĞLU, Mehmet, Tanzimat Devrinde Meclis-i Vala (1838-1868), TTK, Ankara 1999.
• SOYLUER, Serdal, “XX. Yüzyılın Başlarında Menteşe Sancağının İdari ve Nüfus Yapısı”, ÇTTAD, V-13 (2006-Güz), s.109-135.
• ŞEMSEDDİN Sami, Kâmûs-ı Türkî, (Haz. Raşit Gündoğdu-Niyazi Adıgüzel-Ebul Faruk Önal), İdeal Kültür Yayıncılık, İstanbul 2011.
• MEHMET TALAT, “Yeniçeriliğin İlgasının Yüzüncü Senesi, Asakir-i Mansure-i Muhammediyye ve Moltke”, Yeni Mecmua, Cild: 4, Sayı: 80, (15 Temmuz 1923), s.289-291.
• TÜRKMEN, Zekeriya, “XIX. Yüzyıl Askeri Yenileşme Devri, Eğitim-Öğretim Kurumlarından Mekteb-i Harbiye-i Şahane”, Uluslararası Osmanlı İstanbulu Sempozyumu 3, İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi: İstanbul Büyükşehir Belediyesi, İstanbul 2015, s.133-162.
• UBUCİNİ, M. A., Osmanlı’da Modernleşme Sancısı, (Çev. Cemal Aydın), İstanbul 1998.
• UYAR, Mesut-Edward J. ERICKSON, Osmanlı Askeri Tarihi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2020.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, “Asâkir-i Mansûre’ye Fes Giydirilmesi Hakkında Sadr-ı Âzamın Takriri ve II. Mahmud’un Hatt-ı Hümayun”, Belleten, XVIII / 70, (Ankara 1954), s.223-230.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Meşhur Rumeli âyanlarından Tirsinikli İsmail, Yıllık Oğlu Süleyman Ağalar ve Alemdar Mustafa Paşa, TTK, Ankara 2010.
• ÜNAL, Osman, “Nizâmı Cedit ve Sekbânı Cedit Denemeleri ile Yeniçeri Ocağı’nın Kaldırılması”, Yedinci Askeri Tarih Semineri Bildirileri II (Sunulmayan Bildiriler), Genelkurmay Basımevi, Ankara 2001, s.139-155.
• WITTEK, Paul, Menteşe Beyliği 13-15inci Asırda Garbî Küçük Asya Tarihine Ait Tetkik, (Çev. O.Ş. Gökyay), TTK, Ankara 1944.
• YARAMIŞ, Ahmet, “Yeniçeri Ocağı’nın Kaldırılması ve Yerine Asâkir-i Mansûre-i Muhammediyye’nin Kurulması” Türkler Ansiklopedisi, C.12, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s.697-702.
• YEŞİL, Fatih, İhtilâller Çağında Osmanlı Ordusu, Osmanlı İmparatorluğu’nda Sosyoekonomik ve Sosyopolitik Değişim Üzerine Bir İnceleme (1793-1826), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2016.
• YILDIRIM, Mehmet Zahit, “Jurnal Defterleri ve Jurnal Defterlerinde Menteşe Sancağı”, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi (OTAM), S.43, 2018, s. 319-336.
• YILDIZ, Gültekin, “Kara Kuvvetleri”, Osmanlı Askeri Tarihi Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri 1792-1918, (Ed. Gültekin Yıldız), Timaş Yayınları, İstanbul 2017, s.47-111.