TANZİMAT SONRASI MODERNLEŞME SÜRECİNDE SELANİK İNAS RÜŞDİYE MEKTEBİ

Yıl 2021, Sayı: 50, 207 - 233, 24.12.2021

Mucize Ünlü Arzu Dündar

Öz

Özet

Modernleşme yönünde birçok alanda yeniliklerin yapıldığı Tanzimat döneminde kızların eğitimi konusunda da birtakım gelişmeler yaşanmıştır. 1838 yılında rüşdiye seviyesinde ilk okulların, 1859 yılında da ilk kız rüşdiyesi olan Cevri Kalfa İnas Rüşdiyesinin açılması bu alanda atılan önemli adımlardır. Bu döneme kadar yalnızca sıbyan mekteplerinde eğitim gören kız çocukları rüşdiyelerle birlikte daha iyi bir eğitim alma imkânı bulmuşlardır. Eğitim sistemi ve kurumların yapılandırılması adına önemli bir dönüm noktası olan Maarif-i Umumiye Nizamnamesinde hem erkek hem de kız rüşdiyeleri konusuna detaylı bir şekilde yer verilmiş, Sultan II. Abdülhamit döneminde ise yapısal birtakım değişikliklerle birlikte bu okulların sayısı giderek artmıştır. Çalışmamızın amacı, İstanbul’dan sonra vilayetlerde açılan ilk kız rüşdiyelerinden biri olan Selanik İnas Rüşdiye Mektebinin kuruluşu, gelişim süreci, fiziki koşulları, personel ve öğrenci durumu, dersleri ve vilayet için önemini erişilebilen veriler ışığında inceleyerek Osmanlı’nın son döneminde kızların eğitimi konusunda yapılan çalışmalara katkı sağlamaktır.

Abstract

During the Tanzimat period, in which changes were made in many areas towards the direction of modernization, there were also some developments about the education of girls. The foundation of rüşdiye schools in 1838 and for girls in 1859, the Cevri Kalfa Rüşdiye School for girls, are among the important steps taken in this area. Until this period, there were only sıbyan schools for girls, but with rüşdiye schools’ girls had the opportunity to receive further education. The Regulation of Public Education, which is an important turning point for the educational system and institutions, the subject of both boys and girls rüşdiye schools was given in detail. During the reign of Abdülhamit, the number of these schools increased gradually with some structural changes.

The aim of our study is to examine the establishment and development of Thessaloniki Rüşdiye School for Girls, one of the first rüşdiyes opened in the provinces after Istanbul, as well as its physical conditions, staff and students, and the courses. Based on available information, the significance of Thessaloniki Rüşdiye School for Girls will be revealed for the province of Thessaloniki and hence the study is intended to contribute to studies on female education in the last period of the Ottoman Empire.

Anahtar Kelimeler

Selanik, Eğitim, İnas Rüşdiye Mektebi, Maarif Nizamnamesi.

Kaynakça

• Maârif Nezâreti Tedrisât-ı İbtidaiyye Kalemi (MF.İBT.) Sadâret Mektûbî Kalemi Nezâret ve Devâir Yazışmaları Evrakı (A}MKT.NZD.)
• Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye, Sene 1294, 1298, 1299, 1300, 1301, 1302, 1303, 1304, 1305.
• Salnâme-i Nezâret-i Maârif-i Umûmiyye, Sene 1316, 1317, 1318, 1319, 1321.
• Salnâme-i Vilâyet-i Selanik, Sene H.1299, 1312, 1313, 1315, 1320, 1324.
• 1320 Sene-i Hicriyyesine Mahsûs Selânik Vilâyet Sâlnâmesi, Hazırlayan: Hatice Oruç, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2014.
• AKYILDIZ, Ali, Osmanlı Bürokrasisi ve Modernleşme, İletişim Yayınları, İstanbul 2018.
• AKYÜZ, Yahya, Başlangıçtan 2001’e Türk Eğitim Tarihi, Alfa Basım Yayım, İstanbul 2001.
• AKYÜZ, Yahya, “Osmanlı Son Döneminde Kızların Eğitimi ve Öğretmen Faika Ünlüer’in Yetişmesi ve Meslek Hayatı”, Milli Eğitim, Sayı 143, (Temmuz-Ağustos-Eylül 1999), ss. 12-32.
• ALTINOVA, Ayşegül, Osmanlı Modernleşmesinde Rüşdiye Mektepleri, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara 2010.
• AYDIN, Mithat, “II. Abdülhamid Döneminde Manastır Vilayetinde Rüşdiye Okullarının Gelişimi”, History Studies, Cilt 6, Sayı 5, ( Eylül 2014), ss. 51-84.
• BALTACI, Cahit, “Osmanlı Devleti’nde Eğitim ve Öğretim”, Türkler Ansiklopedisi, Cilt 11, Ankara 2002, ss. 446-462.
• BİLİM, Cahit Yalçın, Türkiye’de Çağdaş Eğitim Tarihi (1734-1876), Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir 1998.
• DEMİREL, Muammer, "Türk Eğitiminin Modernleşmesinde Rüşdiye Mektepleri", Türkler, Cilt 15, Ankara 2002, ss. 44-60.
• DEMİREL, Fatih, Selanik Vilayetinde Maarif Teşkilatının Kuruluşu ve Gelişmesi, Osmanlı Modernleşmesi Sürecinde Selanik Vilayetinde Eğitim, İdeal Kültür Yayıncılık, İstanbul 2019.
• Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı Eğitiminde Modernleşme, İstanbul 2014.
• DOĞANAY, Fatma Kaya, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Rüşdiye Mektepleri, Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum 2011.
• ERDEM, Yasemin Tümer, II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Kızların Eğitimi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2013.
• ERGİN, Osman, Türk Maarif Tarihi Cilt I, Eser Kültür Yayınları, İstanbul 1977.
• EYİCE, Semavi, “Cevri Kalfa Mektebi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt 7, İstanbul 1993, ss. 461-462.
• GÖRÜR, Emel Demir, “İnas Rüşdiye Mektepleri: Yanya Hamidiye İnas Rüştiye Mektebi Örneği”, Journal of International Social Research, (Şubat 2015), Cilt 8, Sayı 36, ss. 311-322.
• KOÇER, Hasan Ali, Türkiye’de Modern Eğitimin Doğuşu ve Gelişimi, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1992.
• KODAMAN, Bayram, Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1991.
• KONUK, Neval, Yanya Hamidiye Kız Rüşdiyesi, Merkez Repro, Ankara 2013.
• KURNAZ, Şefika, II. Meşrutiyet Döneminde Türk Kadını, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1996.
• Mahmud Cevat Ibnüʼş-Şeyh Nâfi, Maârif-i Umûmiye Nezâreti Târihçe-i Teşkilât ve İcrââtı- XIX. Asır Osmanlı Maârif Tarihi-, Hazırlayan: Taceddin Kayaoğlu, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2001.
• ÖZTÜRK, Cemil, “Rüşdiye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt 35, İstanbul 2008, ss. 300-303.
• SAKAOĞLU, Necdet, Osmanlı’dan Günümüze Eğitim Tarihi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2003.
• SOMEL, Selçuk Akşin, Osmanlı’da Eğitimin Modernleşmesi (1839-1908), İletişim Yayınları, İstanbul 2010.
• ÜNAL, Uğur, II. Meşrutiyet Öncesi Osmanlı Rüşdiyeleri (1897-1907), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2015.