YAKINDOĞU YARDIM KOMİTESİ’NİN FAALİYETLERİ VE TÜRK-AMERİKAN İLİŞKİLERİNE ETKİLERİ

Yıl 2022, Sayı: 51, 141 - 160, 25.03.2022

Fatih Gencer

Öz

Özet

Yakın Doğu Yardım Komitesi 1915 yılında tehcir edilen Ermenilere yardım için kurulmuştur. Komitenin kurucuları uzun yıllar Osmanlı coğrafyasında faaliyette bulunan Amerikalı misyonerlerdi. Yakın Doğu Yardım Komitesi yaklaşık on beş yıl boyunca Anadolu, Suriye, Kafkasya ve Yunanistan’da faaliyetlerini sürdürmüştür. Faaliyet alanı ve icraatlarının büyüklüğü göz önüne alınırsa muhtemelen komite o güne değin kurulmuş olan en büyük sivil yardım organizasyonuydu. Savaş yıllarında misyonerler yardım toplamak için çeşitli kampanyalar başlatmıştı. Bu sayede Amerikan halkından milyonlarca dolar değerinde bağış kabul etmişlerdi. Misyonerler Amerikan halkını Ermeni meselesine daha duyarlı hale getirmek için basını mümkün olduğunca etkin kullanmaya çalışmışlardı. Bu süreçte komite Türk-Amerikan ilişkilerini de yakından takip etmiş, ABD’nin dış politikasını kendi amaçları doğrultusunda şekillendirmeye çalışmıştı. Bu makalede komitenin nasıl hızlı şekilde örgütlendiği, faaliyetlerini nasıl yürüttüğü ve neden yardım toplama konusunda bu denli başarılı olduğu sorularına yanıt aranacaktır. Ayrıca misyonerlerin neden Türk karşıtı propagandayı kullandıkları üzerine durulacak ve propagandanın ABD’deki Türk imajını nasıl etkilediği açıklanmaya çalışılacaktır.

Abstract

The Near East Relief Organization was established to support
the deported Armenians in 1915 by the American missionaries, who
acted in the Ottoman territories for many years. The Near East
Relief continued its activities in Anatolia, Syria, Caucasus and
Greece for about fifteen years. Probably, it was the largest charity
organization until established at that time considering its activities
and working zone. During the war years, missionaries started
various campaigns to collect donations. In this way, they received
millions of Dollars’ worth of donations from the American people.
In order to make the Americans more sensitive to the Armenian
question, the they used the press as effectively as possible. In this
process, the committee followed Turkish-American relations
closely and tried to shape the foreign policy of the USA in line with
their aims. This study tries to answer the questions of how the
committee was quickly organized, how it carried out its activities
and why it was so successful in fundraising. In addition, it also
focuses on why the anti-Turkish propaganda was used by the
missionaries, and how the propaganda affected the Turkish image
in the USA.

Anahtar Kelimeler

Yakın Doğu Yardım Komitesi, Amerikalı Misyonerler, Ermeni Sorunu, Türk Karşıtı Propaganda

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)-------------------------------
• Dâhiliye Nezareti Şifre Kalemi (DH-ŞFR)---------------------------------
• Hariciye Nezareti Siyasi Kısım (HR-SYS)-------------------------------
• Dâhiliye Nezareti Beşinci Şube (DH. EUM.5.Şb)----------------------------
• Cumhurbaşkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA)------------------------------
• American Board Arşivi (ABCFM)---------------------
• Atatürk’ün Milli Dış Politikası (Milli Mücadele Dönemine Ait 100 Belge) 1919–1923, I, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1981.
• Turkish Atrocities” Statements of American Missionaries on the Destruction of Christian in Ottoman Empire Turkey 1915-1917, (Complied by James L. Barton) Gomidas Institute, Michigan 1998.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Gizli Celse Zabıtları, III, Türkiye İşbankası Kültür Yayınları, Ankara 1985.
• Evening Times------------------------------------------------
• Grand Forks Daily Herald---------------------------------------
• İkdam---------------------------------------------
• Monday----------------------------------------------
• New York Times------------------------------------------
• New York Tribune-----------------------------------------
• Sun-----------------------------------------------------
• Washington Herald--------------------------------------------
• AFTANDILIAN, Gregory, Armenia Vision af A Republic the Independence Lobby in America, Charles River Books, Boston 1981.
• AKIN, Rıdvan, “Milli Mücadele Döneminde Yetimlere Bütçeden Ayrılan Pay”, Savaş Çocukları Öksüzler ve Yetimler, (Ed. Emine Gürsoy-Naskali Aylin Koç), İstanbul 2003, s.119-123.
• ARMAOĞLU, Fahir, 20.Yüzyıl Siyasi Tarihi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara 1986.
• BARTON, James Levi, Story of Near East Relief (1915–1930) An Interpretation, The Macmillan Company, New York 1930.
• CANLI, Mehmet, “Milli Mücadele Döneminde Amerikan Şark-ı Karib Muavenet Cemiyeti’nin Anadolu’daki Bazı Faaliyetleri”, Askeri Tarih Bülteni, Sayı:38, Şubat 1995, s.42-49.
• CÖHCE Salim, “Osmanlı Ermeni Toplumunda Siyasallaşma Çabaları”, Ermeni Araştırmaları 1. Türkiye Kongresi Bildirileri, I, ASAM-Ermeni Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, Ankara 2003, s.269-292.
• DANIEL, Robert L., American Philanthropy in the Near East 1820–1960, Ohio University Press, Washington D. C. 1970.
• DAVIS, C. Claflin, “İstanbul’da Mültecilerin Durumu”, İstanbul 1920, (Ed. Clarence Richard Jonhnson, Çev. Sönmez Taner), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2000, s.175-195.
• DELGADILLO C. E., Facing the New Turkey: Turco American Treaty of Lausanne 1900-1927, Master Thesis, California State University, 2002.
• ERHAN, Çağrı, Türk-Amerikan İlişkilerinin Tarihsel Kökenleri, İmge Kitapevi, Ankara 2001.
• EROL, Mine, Türkiye’de Amerikan Mandası Meselesi 1919–1920, İleri Basımevi, Giresun 1972.
• GATES, Caleb Frank, Not to Me Only, Princeton University Press, Princeton 1940.
• GRABILL, Joseph Leon, Missionaries Amid Conflict: Their Influence upon American Relations with the Near East, 1914–1927, PhD, Indiana University, 1964.
• GRABILL, Joseph Leon, “Missionary Influence on American Relations with the Near East, 1914–1923”, the Muslim World, Vol. LVIII, No: I, January 1968, pp.141-154.
• HARBORD, James G., “the New Nations of Trans-Caucasia”, World’s Work, Vol. XL, No. 3, July, 1920.
• HOVANNISIAN, Richard G., the Republic of Armenia, the First Year 1918-1919, II, University of California Press, Berkeley, 1982.
• KELLER, Barbara Jean, the United States and Armenia, 1914 to 1920: the Armenian Mandate, Master Thesis, California State College at Fullerton, California 1969.
• KIESER, Hans Lukas, Iskalanmış Barış Doğu Vilayetlerinde Misyonerlik, Etnik Kimlik ve Devlet 1839–1938, (Çev. Atilla Dirim), İletişim Yayınları, İstanbul 2005.
• KOCABAŞOĞLU, Uygur, Anadolu’daki Amerika, İmge Kitapevi, Ankara,2000.
• KURAN Ercüment, Türk Çağdaşlaşması, Akçağ Yayınları, Ankara 1997.
• MALKASIAN, Mark, “the Disintegration of the Armenian Cause in the United States, 1918-1927”, International Journal of Middle East Studies, Vol 16, No.3 (Aug.1984), pp.349-365.
• MCCARTY, Justin, “Birinci Dünya Savaşı’nda İngiliz Propagandası ve Bryce Raporu”, Osmanlı’dan Günümüze Ermeni Sorunu, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2001, s.21-37.
• MCCARTY, Justin, “İngiliz Propagandası, Wellington Evi ve Türkler”, Türkler, XIII, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s.469-491.
• KARABEKİR, Kâzım, İstiklal Harbimiz, Mert Yayıncılık, İstanbul 1988.
• MILLER, Donal E.-Touryan, Survivors: An Oral History of the Armenian Genocide, Univesity of California Press, Berkeley 1993.
• MORANIAN, Suzanne Elizabeth, the American Missionaries and the Armenian Question: 1920-1927, PhD, The University of Wisconsin, Madison 1994.
• ÖĞÜN, Tuncay, “İnsan Hakları ve Ermeni Sorunu-İttihat Terakkiden Kurtuluş Savaşına Adlı Eserin İddiaları Hakkında Bazı Tenkitler”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, Sayı:4, İstanbul 2001, s.251-288.
• ÖĞÜN, Tuncay, “1915 İsyanı Tehcir Kararının Nedeni mi Sonucu mu ?”, Ermeni Araştırmaları 1. Türkiye Kongresi Bildirileri, II, Asam- Ermeni Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, Ankara 2003.
• ÖZBAY, Ferhunde, “Milli Mücadele Döneminde Öksüzler ve Yetimler”, Savaş Çocukları Öksüzler ve Yetimler, Ed. Emine Gürsoy-Naskali Aylin Koç, İstanbul 2003, s.105-115.
• SACHAR, Howard M., the Emergence of the Middle East: 1914–1920, the Penguin Press, Washington D. C. 1968.
• TARZIAN, Mary Mangigian, the Armenian Minority Problem, Scholars Press, Georgia 1992.
• TOYNBEE, Arnold J., Hatıralar: Tanıdıklarım, (Çev. Deniz Öktem), Klasik Yayınları, İstanbul 2005.
• WHİTE, George E., Bir Amerikan Misyonerinin Merzifon Amerikan Koleji Hatıraları,(Çev. Cem Tarık Yüksel), Enderun Kitapevi, İstanbul 1995.
• ZÜRCHER, Eric Jan, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İletişim Yayınları, İstanbul 1998.