SINIR ŞEHRİ MALATYA’NIN İKİ KEZ OSMANLI HAKİMİYETİNE GEÇİŞİ

Yıl 2022, Sayı: 52, 1 - 30, 16.09.2022

Göknur Akçadağ

Öz

Öz

Tarihsel dönemler şehir ve bölgelerin jeopolitiği açısından incelendiğinde araştırılan şehir ve yörenin hangi özelliğinin öne çıktığı ve şehirlerin kimlikleri, şehir ve bölge tarihi araştırmalarında önemli olmuştur. Malatya şehri tarihsel sürecinin çeşitli dönemlerinde bir sınır şehri olma hüviyeti ile öne çıkmaktadır. Malatya, Roma-Bizans-Emevi-Abbasi mücadelesi döneminden itibaren tarihsel süreçte geçiş bölgesinin odağında önemli bir sınır merkez olmuş, Osmanlı Devleti ile Memluklu Devleti ilişkilerinin odağında yer alan bir sınır şehri olarak da, 15. yüzyıl boyunca ve 16. yüzyıl başlarında bölgede önemli rol oynamıştır. Makalenin amacı, Osmanlı Devleti’nin I. Bayezid döneminde Fırat boylarına kadar sınırlarını genişlettiği dönemde Malatya bölgesinin Osmanlı hakimiyetine geçişi ile sınır şehri oluşunu; Osmanlı-Memluklu arasında sınır şehri durumunda iki devletin baskısı altında kalan Dulkadirli döneminde Malatya bölgesinin siyasi hadiselerin odağında olması ve Osmanlı’nın Mısır seferi öncesinde Malatya’nın da içinde bulunduğu bölgeyi alarak sefere gitmesi ile ikinci kez tam anlamı ile Osmanlı hakimiyetine geçişini sebep ve sonuç ilişkileri çerçevesinde ele almaktır. Çalışmada yazarın “XVI. Yüzyılda Malatya Kazası” adlı doktora tez çalışmasında bu konuya dair bilgiler farklı bir perspektif ile ve genişletilerek ele alınmış ve daha önce tezin mevcut akışını bozmamak amacı ile ele alınmamış konulara değinilmiştir. Malatya yöresinde Osmanlı-Memluklu nüfuz mücadelesi anlatılarak, Malatya’nın sınır şehri oluşunun Osmanlı-Memluklu ilişkilerine yansıyan durumu ve sonuçları ele alınmıştır.

Abstract

As the historical periods are evaluated in terms of the geopolitics of the cities and regions, the distinctive features and identities of the concerned city and region becomes more of an issue in researching their histories. During the various courses of history, Malatya seems to have become prominent as a frontier town. Malatya, located at the crossroads of the roads, became an important frontier center since the starting of conflicts between Romans-Byzantines and Abbasids-Umayyads. It played an important role in the region during 15th and in the early 16th century at the center of the Ottoman Empire and the Mamluk Sultanate relations. The objective of this article is to discuss the issues within the frame of cause and effect relationship such as being Malatya as a frontier town when Malatya came under the rule of Ottoman Empire when it expanded its borders up to the banks of the Euphrates during the reign of Bayezid I, being the Malatya region centre of political events between the Ottomans and the Mamluks when the Beylik of Dulkadir heavily felt the pressure of two states and falling entirely under the rule of the Ottoman Empire before Selim I conquered an area which also covers Malatya during the Egypt campaign. The information and data included in the author’s dissertation “Malatya Town in 16th Century” regarding this subject has been broadened with a different perspective and elaborated the issues which had not been reviewed before not to break up the coherence of the said dissertation. After the struggle for influence between the Ottomans and the Mamluks around Malatya is evaluated, how being a frontier town for Malatya is reflected in the circumstances and results in terms of the Ottoman-Mamluk relations.

Anahtar Kelimeler

Malatya, Sınır Şehri, Osmanlılar, Dulkadir Beyliği, Osmanlı-Memluklu-Dulkadir İlişkileri

Kaynakça

• BOA, TD 387; BOA, TD156; BOA, TD 323.
• 387 Numaralı Muhasebe-i Vilayet-i Karaman ve Rum Defteri, II, (987/1530), Dizin ve Tıpkı Basım, Ankara 1997.
• ABU BAKRİ TİHRANÎ, Kitab-ı Diyarbakriyye Ak-Koyunlular Tarihi, I, nşr. N. Lugal-F. Sümer, Ankara 1962.
• AHMEDÎ, Tevârih-i Mülük-ı Âl-i Osman, nşr. N. Atsız, İstanbul 1925-1947.
• AŞIKPAŞAZÂDE, Tevârih-i Âl-i Osman, İstanbul 1332.
• AYNÎ, İkdü’l-Cümân, III, (nşr. Mumammed Emin), Mısır 1987-1992.
• AZİZ B. ERDEŞİR ESTEREBADÎ, Bezm u Rezm, nşr. M. Öztürk, Ankara 1990
• BELÂZURÎ, Fütûhû’l Büldân, çev. Mustafa Fayda, Ankara 1987.
• DIMASHQÎ, Manuel de la Cosmographie du Moyen Age, A. F. Mahren, Copenhague, C. A. Reitzel 1874.
• HADİDÎ, Tarih-i Âl-i Osman, Esad Efendi, Nu, 2081.
• HADİDÎ, Tarih-i Âl-i Osman, (1299-1523), nşr. N. Öztürk, İstanbul 1991.
• HAYDAR ÇELEBİ RUZNAMESİ, nşr. Y. Senemoğlu, İstanbul.
• HAYRULLAH EFENDİ, Devlet-i Aliyye-i Osmâniyye Tarihi, V, nşr. Z. Danışman, İstanbul 1972.
• HOCA SAADEDDİN, Tâcü’t-Tevârih, I, nşr. İ.Parmaksızoğlu, İstanbul 1979.
• İBN ARABŞAH, Acâibu’l Makdûr, çev. A. Batur, Selenge yay, İstanbul 2012.
• İBNÜ’L-ADÎM, Buğyetü’t-Taleb fî Tarihi Haleb, I, Beyrut.
• İBNÜ’L-ESİR, El-Tarih fi’t-Tarih, V, nşr. M.B. Eryarsoy, İstanbul 1989.
• İBN HURDAZBİH, El-Mesâlik ve’l-Memâlik, nşr. M. J. De Goeje, Beyrut.
• İBN HURDAZBİH, Yollar ve Ülkeler Kitabı, çev. M. Ağarı, İstanbul 2008.
• IBN IYAS, Bedaiü’z-Zuhûr, IV, nşr. M. Mustafa, Wiesbaden 1972.
• İBN İYAS, Memluk Devleti’nin Son Yılları Kansu Gavri ve Osmanlılar (1501-1516), nşr. Muhammed Mustafa, çev. R. Şeşen, İstanbul 2021.
• İBN KESÎR, El-Bidaye Ve’n Nihaye, XIV, Beyrut 1977-1982.
• İBN TAGRİBERDÎ, En Nücumü’z-Zahire fi Müluki’l-Mısr ve’l-Kahire, XII, Kahire 1929-1956.
• İDRİS-İ BİTLİSÎ, Selimnâme, Nurosmaniye Ktp. Nr. 3941.
• İSTAHRÎ, Mesalikü’l-Memâlik, Leiden 1927.
• KALKAŞANDÎ, Subhu’l-Aşa, IV, Kahire 1915.
• LÜTFÎ PAŞA, Tevarih-i Âl-i Osman, İstanbul 1341.
• MAKRİZÎ, Kitabü’l- Süluk li-Ma’rifat Düvelü’l- Müluk, III/3, nşr. Said A.F. Ashour, Mısır 1972.
• NEŞRÎ, Kitab-ı Cihannüma, I-II, nşr. F. R. Unat, M. A. Köymen, Ankara 1987.
• MINORSKY, V., Hudud al-Âlam, London 1937.
• MÜNECCİMBAŞI AHMED, Camiü’d-Düvel, nşr. A. Ağırakça, İstanbul 1995.
• NİŞANCI FERİDUN AHMED, Mecmua-yı Münşeatü’s-selâtîn, I, İstanbul 1274.
• NİZAMÜDDİN ŞÂMÎ, Zafernâme, nşr. N. Lugal, Ankara 1987.
• ORUÇ B. ÂDİL, Tevârih-i Âl-i Osman, nşr. F. Babinger, Hannover 1925.
• OSTROGORSKY, G., Bizans Devleti Tarihi, nşr. F. Işıltan, Ankara 1986.
• PROCOPIUS, On Buildings, Books 3, Chapters 1‑7, edited and translated by Henry Bronson Dewing, from the Loeb Classical Library edition of Procopius, published in 1940.
• RAMSAY, W. M., Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası, nşr. M. Pektaş, İstanbul 1960.
• RUMLU HASAN, Ahsenü’t-Tevârih, I, nşr. C. N. Seddon, Boroda 1931.
• SCHILTBERGER, J., Türkler ve Tatarlar Arasında (1394-1427), nşr.T. Akpınar, İstanbul 1995.
• “Silahşor’un Feth-name-i Diyar-ı Arab Adlı Eseri”, nşr. S. Tansel, Tarih Vesikaları, C.I, S:2 (17-18), Maarif Basımevi, İstanbul Ocak 1958, s.294-320
• SOLAKZÂDE, Solakzâde Tarihi, I, Dr. Vahid Çubuk, Ankara 1989.
• STRABON, Geographie, VII, nşr. F. Lasserre, Paris 1975.
• ŞEREFHAN, Şerefnâme, nşr. M. E. Bozarslan, İstanbul 1990.
• ŞÜKRÎ, Selim-nâme, Esad Efendi, Nr. 2146.
• ŞÜKRULLAH, Behçetü’t-Tevârih, nşr. N. Atsız, İstanbul 1925-1947.
• VASILIEV, A. A., Bizans İmparatorluğu Tarihi, I, nşr. A.M. Mansel, İstanbul 1943.
• VASILIEV, A.A., Byzance et les Arabes, I, Bruxelles 1935.
• YUSUF EL-KİRMÂNÎ, Ahbaru'd-düvel ve Âsâru'l-üvel fî't-Tarih, Beyrut 1992.
• YAKUT EL-HEMEVÎ, Mu’cemü’l-Buldan, V, nşr. F. A. El-Cündî, Beyrut 1990.
• YAKUBÎ, Tarihü'l-Yakubi, II, Beyrut.
• ZAİM MİR MEHMED KATİP, Kitâb-ı Câmi’üt-Tevârih, Fatih Ktp. Nr. 4306.
• AKA, İ., “Timur”, DİA, C.41, s.173-176.
• AKÇADAĞ (GÖĞEBAKAN), G., XVI. Yüzyılda Malatya Kazası, Malatya 2002.
• AKÇADAĞ, Göknur, “Malatya”, DİA, C.27, s.469-472.
• AKGÜNDÜZ, A., Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri C. 6, İstanbul 1993.
• ALDERSON, A.D., Osmanlı Hanedanının Yapısı, nşr. Ş. Severcan, İstanbul 1998.
• ARİFİ PAŞA, “Maraş ve Elbistan’da Zülkadiroğulları Hükümeti”, TOEM VI/33, (İstanbul 1915), s. 535-552.
• AVCI, C., “Sugur”, DİA, C. 37, s.473-474.
• BARKAN, Ö. L., Kanunlar I, İstanbul 1943.
• BARKAN, Ö. L., “H. 933-934 Tarihli Bütçe Cetveli ve Ekleri”, İÜ İFM, XV/1-4, (Ekim 1953-Temmuz 1954), İstanbul 1955, s. 251-329.
• BAŞTAV, Ş., “Ortaçağda Malatya’nın Jeopolitik Durumu”, Türk Kültürü Araştırmaları Oktay Aslanapa’ya Armağan, XXXI/ 1-2, (Ankara 1995), s. 55-62.
• BAYKARA, Anadolu’nun Tarihi Coğrafyasına Giriş I Anadolu’nun İdari Taksimatı, Ankara 1988.
• BİNBAŞI HÜSNÜ, Yavuz Sultan Selim’in Mısır Seferi 1516-1517 “77 Nolu Askeri Mecmua Layihası”, İstanbul 1930.
• BREHIER, L.,Vie et mort de Byzance, I, Paris 1947.
• CAHEN, C., “La Priére Pénétration Turque En Asıe-Mıneure”, Byzantıon XVIII, Bruxelles 1948, s. 5-67.
• CAHEN, C., Orient et Occident au temps des Croısades, Paris 1983.
• CANARD, M., Sayf Al-Davla Recueil de Textes Relatifs a I’Emir Seyf al-Devle, Paris 1934.
• CHAPOT, V., La frontière de l’Euphrate de Pompée a la Conquéte Arabe, Paris 1907.
• CHARLESWORTH, M. P., Trade-Routes and Commerce of the Roma Empire, Cambridge 1924.
• ÇUBUKCU, A., “Ferec, Memlük Sultanı”, DİA, C.12, s.370-371.
• DARKOT, B. “Malatya”, İA, VII, s. 225-239.
• DARRAG, A., L’Egypte Sous Le Régne de Barsbay 825-841/1422-1438, Damas 1961.
• EMECEN, F. M., Yavuz Sultan Selim, İstanbul 2010.
• EMECEN, F. M., “Mercidabık Muharebesi”, DİA, C.29, 174-176.
• EMECEN, F. M., “Osmanlı Devleti’nin Kuruluşundan Fetret Dönemine”, Türkler, C.9, Ankara 2002, s. 24-55.
• EMECEN, F. M., “Osmanlı Siyasî Tarihi-Kuruluştan Küçük Kaynarca’ya”, Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi I, nşr. E. İhsanoğlu, İstanbul 1994, s. 5-63.
• ERCAN, Y., “Suriye’nin Osmanlı Yönetimine Girişi ve Bunun Azınlıkları Açısından Önemi”, Askeri Tarih Bülteni 27, (Ankara, Ağustos 1989), s.43-57.
• FRENCH, D., “New Research On The Euphrates Frontier”, Armies And Frontiers in Roman and Byzantine Anatolia, ed. S. Mitchell, B.A.R. 1983, s. 71-103.
• GABRIEL, A., Voyages Archéologiques Dans la Turquie Orientale, Paris 1940.
• GÖKBİLGİN, T., “XVI. Asırda Eyalet-i Rum”, VD VI (1965), s. 51-62.
• GÖYÜNÇ, N., “Memluk Devrinde (Eski) Malatya’da Bir Aile”, V. Milletlerarası Türkoloji Kongresi Tebliğler I, İstanbul 1986, s. 245-250.
• GÜL, M., “İlhanlı-Memluk Rekabetinden Osmanlı-Memluk Rekabetine: Hicaz Su Yollarının Tamiri Meselesinin Arka Planı”, Belleten LXX/ 279, (2006 ), s. 845-866.
• GÜNDOĞDU, H., Dulkadir Beyliği Mimarisi, Ankara 1986.
• HAMMER, J. V., Büyük Osmanlı Tarihi II, nşr. M. Çevik - E. Kılıç İstanbul 1989.
• HINZ, W., Uzun Hasan ve Şeyh Cüneyd, nşr. T. Bıyıklıoğlu, Ankara 1992.
• HONIGMANN, E., Bizans Devleti’nin Doğu Sınırı, çev. Fikret Işıltan, İÜ Ed. Fak. Yay., İstanbul 1970.
• HONIGMANN, E., “Malatya”, EI2 VI, Leiden 1978, s. 230-231.
• HONIGMANN, E., “Malatya”, İA, VII, s. 233-239.
• HOWGEGO, C. J., “The XII Fulminata. Countermarks, Emlembs and Movements Under Trajan or Hadrian”, Armies And Frontiers in Roman and Byzantine Anatolia, ed. S. Mitchell, B.A.R. 1983, s. 41-46.
• İLGÜREL M., “İstimâlet”, DİA, C 23, İstanbul 2001, s. 362-363
• İNALCIK, H., “Bayezid I”, DİA, C.5, s. 231-234.
• KARS, R., Yavuz Sultan Selim’in Gavrî ile Eylediği Cenk Adlı Eserin Çevirisi, Mercibadık ve Ridaniye Savaşları (1516-1517) Üzerine Anonim Bir Selimnâme, Ankara 2021.
• KOPRAMAN, K. Y., Mısır Memlükleri Tarihi, Ankara 1989.
• KOPRAMAN, K. Y., “Osmanlı-Memlûk Münasebetleri”, Türkler, C. 9, Ankara 2002, s. 470-485.
• LAMB, H., Tamerlane The Earth Shaker, New York 1928.
• LEWIS, B., “Egypt and Syrıa”, The Cambridge History of İslam I, 1970.
• LYBYER, A. H., “Osmanlı Türkleri ve Doğu Ticaret Yolları”, Tarih İncelemeleri Dergisi III, (İzmir 1987), s. 141-157.
• MEHMED SÜREYYA, Sicill-i Osmanî, I, nşr. N. Akbayar - S. A. Kahraman, İstanbul 1996.
• MITFORD, T. B., “Some Inscriptions From the Cappadocian Limes”, Journal of Roman Studies, Vol. 64, 1974, s.160-175.
• MUSLU, C. Y., Osmanlılar ve Memluklar, İslam Dünyasında İmparatorluk Diplomasisi ve Rekabet, çev. Zeynep Rona, İstanbul 2016.
• ÖZTÜRK, H. S., C. Plevneli, “Halûk Perk Müzesi’nden Lucius Artorius Marcianus’un Zeus Keraunios’a Adağı”, ADALYA XVI, 2013, s.107-118.
• SEVERCAN, Ş. Keşfi’nin Selim-namesi, Erciyes Üniversitesi SBE Yüksek Lisans Tezi, Kayseri 1988.
• SEYYİD MUHAMMED ES-SEYYİD, “Kansu Gavri”, DİA, C.24, s.314-316.
• STRANGE, G. Le, The Lands of the Eastern Caliphate, London 1905.
• STRIPLING, G. W., The Ottoman Turks and Arabs (1511-1574), Urbana 1942.
• SÜMER F., Oğuzlar, İstanbul 1980.
• SÜMER F., “Anadolu’da Moğollar”, Selçuklu Araştırmaları Dergisi I, (Ankara 1970), s. 1-47.
• TAKMER, B., F. Baz, “The Gravestone of C. Iulius, optio of the Legio XII Fulminata”, PHILIA International Journal of Ancient Mediterranean Studies, Vol 17, (2017), s.176-187.
• TANSEL, S., Yavuz Sultan Selim, İstanbul 1969.
• TANSEL, S., Sultan II. Bayezid’in Siyasi Hayatı, İstanbul 1966.
• TEKİNDAĞ, Ş., “Memluk Sultanlığı Tarihine Toplu Bir Bakış”, İÜ EFTD XXV, (Mart 1971), 1-38.
• TEKİNDAĞ, Ş., “Fatih Devrinde Osmanlı-Memluklu Münasebetleri”, İÜ EFTD XXX, (1976), s. 77-82.
• TEKİNDAĞ, Ş., “Yeni Kaynak ve Vesikaların Işığı Altında Yavuz Sultan Selim’in İran Seferi”, Tarih Dergisi, S: 22, XVII, İstanbul 1968, s. 49-78.
• TERZİ, M. Z., “Emeviler ve Abbasiler Zamanında Malatya Hudut Garnizonu”, 19 Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S:3, Samsun 1989.
• TURAN, O., Türklerde Stratejik ve Taktik Düşünceler, İstanbul 1986.
• Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi, Osmanlı Devri Yavuz Sultan Selim’in Mısır Seferi, Mercidabık (1516) ve Ridaniye Meydan Muharebeleri, Genelkurmay yay., Ankara 1990.
• UĞUR, A., Yavuz Sultan Selim, Kayseri 1989.
• UZUNÇARŞILI, İ. H., Osmanlı Tarihi, I, Ankara 1984.
• UZUNÇARŞILI, İ. H., “Onbeşinci Yüzyılın İlk Yarısıyla On Altıncı Yüzyılın Başlarında Memluklu Sultanı’na Kaçan Osmanlı Şehzadeleri”, Belleten, XVII/68, (1953), s. 519-535.
• VRYONIS, S., The Decline of Medieval Hellenizm in Asia Minor, University of California Press, Los Angeles 1971.
• WEIL, G., Gefehichte der Ghalifen, Otto Beller 1967.
• WOODS J. E., 300 Yıllık Türk İmparatorluğu Akkoyunlular, nşr. S. Özbudun - N. Sakaoğlu, İstanbul 1993.
• YARLIGAŞ, O., Principatus Döneminde Roma Devleti’nin Anadolu’da Oluşturduğu Sınır Boyunca Konuşlandırılan Lejyonlar, İstanbul Üniversitesi SBE, Doktora Tezi, İstanbul 2017.
• YAVUZ, H., Yemen’de Osmanlı Hakimiyeti (1517-1571), İstanbul 1984.
• YERASIMOS, S., Les Voyages Dans L’Empire Ottoman (XIV-XVI Siecles), Ankara 1991.
• YİNANÇ, R., Dulkadiroğulları Beyliği, Ankara 1989.
• YİNANÇ, R, “XVI. Yüzyılda Maraş Sancağı’nın Nüfus Yapısı”, Kahramanmaraş I. Kurtuluş Sempozyumu, Ankara 1987, s. 19-27.
• YÜCEL, Y., “Timur Tarihine Dair Araştırmalar II, Timur’un Türkiye ve Yakın Doğu İlişkilerine Dair Genel Gözlemler (1400-1402)”, Belleten, XXXV/140, (Ekim 1971), s. 234-299.
• ________, Timur’un Ortadoğu-Anadolu Seferi (1393-1402), Ankara 1989.