YANYA SANCAĞI MUTASARRIFI ARSLAN PAŞAZÂDE SELMAN PAŞA (1742-1764)

Yıl 2022, Sayı: 52, 135 - 179, 16.09.2022

Erdoğan Keleş

Öz

Özet

Yanya, Osmanlı döneminde Arnavutluk sınırları içinde olup 1430’da fethedilmişti. Tarih boyunca güney Arnavutluk’un idarî ve kültürel merkezi olan Yanya’nın sınırları zaman içerisinde değişse de bu özelliğini daima muhafaza etti. Osmanlı idaresinin kurulmasından sonra sancak merkezi olan Yanya, XVIII. yüzyılın başlarında diğer sancaklar birlikte Manastır merkezli Rumeli eyaletine dahildi. XVIII. yüzyılda Rumeli eyaleti dahilindeki sancaklardan birisi olan Yanya, Güney Arnavutluk’tan Delvine ve Avlonya’nın da dahil olduğu 13 sancak arasındaydı. Sancaklar, mirliva veya sancakbeyi denilen idareciler tarafından yönetiliyordu. Sancakbeyleri veya mirliva denilen idareciler klasik dönemde kendilerine has olarak verilen gelirleri tasarruf ederlerdi. XVII. yüzyılın sonu ve XVIII. yüzyılın başlarında sancak yöneticileri mutasarrıf olarak anılmaya başladı. Bu bağlamda olmak üzere Yanya Sancağı XVIII. yüzyıldan itibaren doğrudan veya arpalık suretinde olmak üzere mutasarrıfların idaresine verildi. Mutasarrıf olarak 1742 senesinde Yanya’ya tayin edilen Arslan Paşazâde Selman Paşa, burada aralıklarla 1764 senesine kadar görev yaptı. Ancak reayaya karşı zulmü, eşkıya ile mücadelede zafiyet göstermesi ve vergileri tahsil de başarısız olması gözden düşmesine neden oldu. Hakkındaki şikâyetler nedeniyle Manastır’da kurulan mahkemeye gelmesi ve hasımlarıyla yüzleşmesi istendi. Fakat İstanbul’dan gelen emirleri dinlemedi. Nihayet uslanmaz tavrı ve reayaya zulmü nedeniyle hakkında idam kararı verildi. Selman Paşa hakkındaki idam kararı Şubat/Mart
1764’te uygulandı ve kesik başı İstanbul’a gönderildi. Devlet ölümü sonrası malını ve mülkünü hazine adına müsadere etti.

Abstract

Ioannina was within the borders of Albania during the Ottoman period and was conquered in 1430. Although the borders of Ioannina, which has been the administrative and cultural center of southern Albania throughout history, have changed over time, it has always preserved this feature. Yanya, which became the sanjak center after the establishment of the Ottoman administration, was included in the Manastır-centered Rumeli province at the beginning of the 18th century together with other sanjaks. Ioannina, which was one of the sanjaks within the province of Rumelia in the 18th century, was among the 13 sanjaks including Delvine and Vlorë from Southern Albania. Sanjaks were ruled by administrators called mirliva or sancakbeyi. Sancakbeyis or administrators called mirliva used to save the income given to them in the classical period. At the end of the 17th century and the beginning of the 18th century, the governors of the sanjak began to be called mutasarrif. In this context, since the 18th century, the Yanya sanjak was given to the administration of the governors “mutasarrifs”, either directly or as a benefice “arpalık”. Arslan Pashazâde Selman Pasha, who was appointed to Ioannina in 1742 as the governor, “mutasarrifs” served here intermittently until 1764. However, his cruelty against the reaya, his weakness in the fight against the bandits, and his failure to collect taxes caused him to fall into disfavor. Due to the complaints against him, he was asked to come to the court established in Manastır and face his opponents. But he did not listen to the orders coming from Istanbul. Finally, he was sentenced to death for his incorrigible attitude and cruelty to the reaya. The death sentence for Selman Pasha was executed in February/March 1764 and his severed head was sent to Istanbul. After his death, the state confiscated his property and possessions in the name of the treasury.

Anahtar Kelimeler

Arnavutluk, Yanya, Mutasarrıf, Arslan Paşazade, Selman Paşa

Kaynakça

• Ali Emiri, Mahmud I (AE. SMHD. I.): 5/326; 24/1419; 44/2621; 58/3706; 149/11146; 166/12640; 167/12699; 259/21083; 259/21095; 265/21438.
• Ali Emiri, Mustafa III (AE. SMST. III.): 76/5634; 84/6254; 92/6919; 127/9815; 148/11636; 153/12083; 196/15480; 204/16059; 209/16461; 267/21330; 283/22771; 287/23045; 291/23289.
• Ali Emiri, Osman III (AE. SOSM. III.): 17/1110; 17/1111; 27/1920; 28/1997; 39/2764; 44/3195; 51/3660; 53/3761; 53/3764; 53/3765; 54/3847; 54/3848; 63/4711; 80/6131; 92/7091.
• Bab-ı Asafi, Mühimme Defteri (A. DVNSMHM. d.): No: 148, 149, 158, 159, 161, 162, 163, 164.
• Bab-ı Asafi, Divan-ı Hümayun Tahvil (Nişan) Defteri (A. DVNS. NŞT. d.): No:2.
• Bab-ı Asafi, Nişan ve Tahvil Defteri (A. NŞT. d.), No:1390.
• Bab-ı Defteri, Başmuhasebe Kalemi, Muhallefat Defterleri (D. BŞM. MHF. d.) No: 13668.
• Bab-ı Defteri, Başmuhasebe Kalemi, Muhallefat Halifeliği (D. BŞM. MHF.): 40/72; 43/2; 49/22; 49/24; 50/6; 50/7; 50/8; 50/9; 50/74; 60/45.
• Cevdet, Adliye (C. ADL.): 2/139; 7/471; 103/6206.
• Cevdet, Askeriye (C. AS.): 556/23327; 1121/49681.
• Cevdet, Bahriye (C. BH.); 104/5050.............................
• Cevdet, Dahiliye (C. DH.): 9/417; 13/629; 19/921; 19/922; 150/7494; 213/10616; 225/11217; 245/12223; 277/13834; 278/13898; 284/14189; 286/14268; 303/15146; 306/15268; 324/16180.
• Cevdet, Maliye (C. ML.): 35/1596; 349/14361; 378/15529; 545/22370; 558/22912; 559/22938; 560/22966; 602/24815; 667/27333; 696/28476; 699/28574; 773/31526.
• Cevdet, Zabtiye (C. ZB.): 4/169; 7/329; 33/1634; 68/3377; 83/4122.
• İbnülemin, Maliye, (İE. ML.): 79/7393...............................
• Topkapı Sarayı, Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrakı (TS. MA.e.): 281/61; 706/58; 708/15; 708/34; 790/43; 790/64; 790/94.
• AHMED VÂSIF EFENDİ, Târih-i Vâsıf, Mehâsinü’l-Âsâr ve Haka’ikû’l-Ahbâr, Cilt:1, Bulak 1247.
• ANDIÇ, Kamil, Osmanlı Devleti Döneminde Arnavutluk’un Durumu (19. ve 20. yüzyıllar), Trakya Üniversitesi, SBE., (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Edirne 2000. BALCI, Sezai, Babıali Tercüme Odası, Libra Kitap Yay., İstanbul 2013.
• BAŞAR, Fahameddin, Osmanlı Eyâlet Tevcihâtı (1717-1730), TTK, Ankara 1997.
• ÇADIRCI, Musa, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentleri’nin Sosyal ve Ekonomik Durumu, TTK, Ankara 1997.
• EFE, Ayla, “Tanzimat’ın Eyalet Reformları 1840-64: Silistre Örneği”, Karadeniz Araştırmaları, Cilt:6, Sayı: 22, (Yaz 2009), s. 87-113.
• ERKEN, İlkay, Yanya Sancağı İdari Yapı ve Yerleşim Birimleri (1867-1913), TTK, Ankara 2021.
• FEYZİOĞLU, Hamiyet Sezer, Bir Osmanlı Valisinin Hazin Sonu Tepedelenli Ali Paşa İsyanı, İstanbul 2017.
• GJELI, Ardit, Between Rebellion and Obedience: The Rise and Fall of Bushatlı Mahmud Pasha of Shkodra (1752-1796), İstanbul Şehir Üniversitesi, SBE, (Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2018.
• İİGÜREL, Mücteba, “Hamza Paşa, Silâhdar”, DİA. Cilt: 15, İstanbul 1997, s.157-158.
• KELEŞ, Erdoğan, “Avlonya Sancağı Mutasarrıfı Vezir Arnavut İsmail Paşa (1751-1764)”, Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, Cilt:9, Sayı: 27, (Haziran 2021), s.214-249.
• KELEŞ, Erdoğan, “Kıbrıs’ta Girne Dizdarı Halil İsyanı (1765-1766)”, Sosyal, Beşeri ve İdari Bilimler Alanında Akademik Çalışmalar II, Cilt: 2, Ankara 2020, s.339-380.
• KILIÇ, Orhan, 18. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı Devleti'nin İdarî Taksimatı, Elazığ 1997.
• KİEL, Machiel, “Yanya”, DİA., Cilt: 43, İstanbul 2013, s.317-318.
• MEHMED HAKİM EFENDİ, Hâkim Efendi Tarihi (Osmanlı Tarihi 1166-1180/1752-1766), 2. Cilt, (Hazırlayan: Tahir Güngör), İstanbul 2019.
• MEHMED SÜREYYA, Sicill-i Osmanî, Cilt: 5, (Hazırlayan: Nuri Akbayar), Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul 1996.
• MUSTAFA RUHİ, Coğrafya-yı Tabii, (y.y./y.y.).....................
• NAZİF HOCA, “Yanya”, İA., Cilt: XIII, MEB, Eskişehir 1997, s.358.
• ÖĞÜN, Tuncay, “Müsâdere”, DİA., Cilt: 32, (2006), s.67-68.
• ÖRENÇ, Ali Fuat, “Mutasarrıf”, DİA., Cilt: 31, (2006), s.377-379.
• ÖZKAYA, Yücel, Osmanlı İmparatorluğu’nda Âyânlık, Ankara 1994.
• ÖZKAYA, Yücel, 18. Yüzyılda Osmanlı Toplumu, İstanbul 2010.
• PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Cilt: II, İstanbul 1993.
• PAMUK, Bilgehan, “Osmanlı Döneminde Arnavutluk”, Balkanlar El Kitabı, 1. Cilt, Ankara 2013, s.335-343.
• SARICAOĞLU, Fikret, “Osman III”, DİA., Cilt: 33, İstanbul 2007, s.456-459.
• SERTOĞLU, Midhat, Osmanlı Tarih Lûgatı, İstanbul 1986.
• Şem’dânî-zâde Fındıklılı Süleyman Efendi Târihi, Mür’i’t-Tevârih, II.A., (Yayınlayan: M. Münir Aktepe), İstanbul Üniv. Edebiyat Fak. Yayınları, İstanbul 1978.
• ŞEMSEDDİN SAMİ, Kamusu’l-alâm, Cilt: 6, Mihran Matbaası, İstanbul 1316.
• ULUÇAY, Çağatay, 18 ve 19. Yüzyıllarda Saruhan’da Eşkıyalık ve Halk Hareketleri, İstanbul 1955.
• ÜNAL, Mehmet Ali, Osmanlı Tarih Sözlüğü, İstanbul 2011.
• XVIII. Yüzyılda Osmanlı Bürokrasisi-Merkez ve Taşra Yöneticileri 1756-1792, 16 Numaralı Tahvil Defteri, T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Yayını, İstanbul 2019.
• YAKUT, Esra, “Osmanlı Hukukunda Bir Suç Olarak Eşkıyalık ve Cezalandırılması”, Kebikeç, Sayı: 33, (2012), s.21-34.