Türk Ulus Devletinin Kuruluş Sürecinin Demokratik Temelleri: 30 Ekim 1922 TBMM Görüşmeleri

Yıl 2019, Cilt: 15 Sayı: 2, 153 - 174, 10.09.2019

Ekin Erdem

Öz

Milli
Mücadele’nin askeri aşamasını zaferle sonuçlandıran Mudanya Mütarekesi’nin
imzalanmasından yaklaşık iki hafta sonra, 27 Ekim 1922 tarihinde, Müttefik
Devletler Lozan’da toplanması kararlaştıran barış konferansına Ankara
Hükümeti’nin yanı sıra Babıâli Hükümeti’ni de davet ettiler. TBMM, Ocak 1921’de
hazırladığı anayasayla egemenliğin kayıtsız şartsız ulusa ait olduğunu ilân
etmiş olduğu hâlde, savaşın sonuna kadar Osmanlı Sultanlığı’nın yerini alacak bir
yeni devlet kurmakta olduğunu açıklamamıştı. Ancak Sadrazam Tevfik Paşa’nın
Ankara’ya çektiği bir telgrafla Lozan’a iki hükümetin bir arada katılmasını
teklif etmesi, mecliste biriken devrimci potansiyeli açığa çıkardı. 30 Ekim
1922 tarihli müzakerelerde, yalnızca ileride Cumhuriyet Halk Fırkası’nın
çekirdek kadrosunu oluşturacak olan milletvekilleri değil, Mustafa Kemal
Paşa’ya muhalefet eden ya da yakında muhalefete geçecek olan birçok vekil de
Osmanlı İmparatorluğu’nun yerini halk esasına dayanan Türkiye Devleti’nin
aldığını dile getirdiler. Yapılan konuşmalarda cumhuriyetin ilânı, hatta
halifeliğin kaldırılması gerekliliği dile getirildi. Bu gidişata engel olmak
isteyen küçük bir muhalefet grubu, 1 Kasım 1922 günü mecliste çoğunluğun
desteğini alan bir tasarıyı, içinde Şeriye Encümeni temsilcilerinin de
bulunduğu bir üst komisyona havale etmeyi başarabildi. Mustafa Kemal Paşa’nın 1
Kasım 1922 günü yaptığı, egemenlik ve saltanatın müzakereyle değil zorla
alındığına yönelik ünlü konuşma, meclise değil bu komisyona yönelikti. Gerçekleşen
devrimin arkasında katılımcı bir demokratik süreç bulunuyordu.

Anahtar Kelimeler

Saltanatın Kaldırılması, Ulusual Egemenlik, TBMM Tutanakları, Metin Çözümlemesi

Kaynakça

• Ağaoğlu, S. (1999), Kuva-yı Milliye Ruhu, Kaynak Yayınları,, İstanbul.Akşin, S. (1976), İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele, Cem Yayınevi, İstanbul.Akşin, S. (2000), “Siyasal Tarih (1908-1923)”, Türkiye Tarihi, c. 4., Çağdaş Türkiye 1908-1980, Yay. Yön: Sina Akşin, Cem Yayınevi, İstanbul, ss. 27-122.Aktan, C., Vural, İ.Yaşar (2003), Özgürlük Bildirgeleri, Çizgi Kitabevi, Konya.Atatürk, K. (1970), Nutuk, I-III, MEB Basımevi, Ankara.Atatürk, K. (2006), Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, I-III, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara.Goloğlu, M. (1970), Üçüncü Meşrutiyet, Başnur Matbaası, İstanbul.Gologlu, M. (1971), Cumhuriyet’e Doğru (1921-1922), Başnur Matbaası, İstanbul.Jaeschke, G. (1989), Türk Kurtuluş Savaşı Kronolojisi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.Kafadar, C. (2007), Kendine Ait Bir Roma, Diyar-ı Rum’da Kültürel Coğrafya ve Kimlik Üzerine, Metis Yayınları.Kandil, İ. (2010), Türk Basınında Osmanlı Bağımsızlık Günü Kutlamaları, T.C. İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul.Kansu, A. (2002), 1908 Devrimi, İletişim Yayınları, İstanbul.Özakman, T. (2009), Dr. Rıza Nur Dosyası, Bilgi Yayınevi, İstanbul.Özbaran, S. (2004), Bir Osmanlı Kimliği, 14. Yüzyıl’da Rum/Rumî Aidiyet ve İmgeleri, Kitap Yayınevi, İstanbul.Öztürk, K. (1968), Türkiye Cumhuriyeti Hükümetleri ve Programları, Ak Yayınları, İstanbul.Pettit, P. (1998), Cumhuriyet: Bir Özgürlük ve Yönetim Teorisi, Ayrıntı Yayınları, İstanbul.Sarıhan, Z. (1996), Kurtuluş Savaşı Günlüğü IV, Türk Tarih Kurumu, Ankara.Tanör, B. (2004), Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.Tanör, B. (2016), Türkiye’de Kongre İktidarları, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.TBMM (1958), T.B.M.M. Zabıt Ceridesi, Devre: I, İçtima Senesi: 2, TBMM Matbaası, Ankara.TBMM (1960), T.B.M.M. Zabıt Ceridesi, Devre: I, İçtima Senesi: 3, TBMM Matbaası, Ankara.Tunaya (1996), Hürriyet’in İlânı, Arba Yayınları, İstanbul.Üstel, F. (2011), Makbul Vatandaşın Peşinde, II. Meşrutiyet’ten Bugüne Vatandaşlık Eğitimi, İletişim Yayınları, İstanbul.Yılmaz, M.S. (2009), “Kastamonu’da İstiklâl-i Osmani Günü Kutlamaları”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, c. 6, s. 3, ss. 82-102.