AN EVALUATION OF CAREER DEVELOPMENT THEORIES

Yıl 2024, Cilt: 20 Sayı: 1, 162 - 199, 02.08.2024

Kemal Serbes

Öz

Career development is a process that begins at the birth of an individual and continues almost until the end of their life. Career development, which begins with the discovery of talents, interests and values in childhood, continues in adulthood with the individual getting a job and reaches its peak over time with the approach of retirement. The fact that the career development process has become complex and affected by many factors has led to the emergence of different career development theories that try to explain this process. Career development theories, the emergence of the idea of a profession in individuals and its development over time; These are scientific views that try to explain questions such as how career decisions are made and what factors are affected by them. In this study, content analysis, one of the qualitative research methods, was used to evaluate the career theories most frequently mentioned in articles and theses in the national literature.

Anahtar Kelimeler

Career Development,, Career Developmental Theories,, Career Counseling

KARİYER GELİŞİM KURAMLARI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Öz

Kariyer gelişimi, bireyin doğumundan itibaren başlayıp, hayatının neredeyse sonuna kadar devam eden süreçtir. Çocukluk döneminde yetenek, ilgi ve değerlerin keşfiyle başlayan kariyer gelişimi, bireyin işe girmesiyle birlikte yetişkinlik yıllarında devam etmekte ve zaman içinde emekliliğin yaklaşmasıyla zirve konumuna ulaşmaktadır. Kariyer gelişim sürecinin çok sayıda faktörden etkilenerek karmaşık bir hal alması, beraberinde bu süreci açıklamaya çalışan farklı kariyer gelişim kuramlarının ortaya çıkmasına neden olmuştur. Kariyer gelişim kuramları, bireylerde meslek fikrinin ortaya çıkışı ve zaman içinde gelişimi; meslek kararı verilmesinin nasıl oluştuğu ve hangi faktörlerden etkilendiği gibi soruları açıklamaya çalışan bilimsel görüşlerdir. Bu çalışmada nitel araştırma yöntemlerinden içerik analizi ile ulusal yazındaki makale ve tezlerde en sık yer verilen kariyer kuramlarının değerlendirilmesi amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kariyer Gelişimi,, Kariyer Gelişim Kuramları,, Kariyer Danışmanlığı

Kaynakça

• Adıgüzel, O. ve Erdoğan, A. (2014). Anne Roe ve Holland’ın Kişilik Kuramları ile Shein’in Kariyer Değerlerinin İçerik Analizi Yöntemleriyle Değerlendirilmesi, Uluslararası Antalya İşletme Fakültesi Dergisi, 6(3), 15-25.
• Akdemir, A. ve Kılıç A. (2021). Nitel Makalelerin Yöntem Analizi. MSKU Eğitim Fakültesi Dergisi, C.8, S. 2, ss. 489-497.
• Alabucak Cinalioğlu, E. (2021). Planlanmış Öğrenme Kuramı. İçinde Ö. Ulaş Kılıç (Ed.), Vaka Örnekleriyle Desteklenmiş Kariyer Psikolojik Danışması Kuramları (s.171-196). Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Atlı, A. ve Keldal, G. (2017). Mesleki Kişilik Tipleri Envanterinin Geliştirilmesi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18(1), 73-93.
• Aydın, D. (2021). Kariyer Danışmanlığı. İçinde A. Taş ve T. Aytaç (Ed.), Kuram Yöntem Uygulama Kariyer Planlama ve Geliştirme (s.3-35). Ankara: Anı Yayıncılık.
• Aytaç, S. (2005). Çalışma Yaşamında Kariyer, Yönetimi Planlanması Gelişimi ve Sorunları, (2. Baskı). Bursa: Ezgi Kitabevi.
• Aytaç, S. ve Keser, A. (2017). Çalışma Yaşamında Kariyer. (3. Baskı). İstanbul: Umuttepe Yayınları.
• Baily, L. (1993). Patterned Chaos in Human Resource Management. Sloan Management Review,34(7) , 77-83.
• Bandura, A. (2006). Adolescent Development From An Agentic Perspective, In. F. Pajares & T. Urdan (Eds). Self-efficacy Beliefs of Adolescents, CT: Information Age Publishing. Greenwich.
• Baz, F. (2017). FATİH Projesi Üzerine Bir İçerik Analizi Çalışması. Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi, C. 7, S. 2, ss. 95–97.
• Bozgeyikli, H. (2022). Kaos Kuramına Dayalı Kariyer Psikolojik Danışmanlığı, İçinde F. Bacanlı ve A. Büyükgöze
• Kavas (Ed.), Kariyer Psikolojik Danışmasında Çağdaş Kuramlar, Yaklaşımlar ve Modeller (s.217-258). Ankara: Pegem Akademi.
• Brott, P.E. (2001). The Storied Approach: A Postmodern Perspective For Career Counseling. Career Development Quarterly, 49, 304-313.
• Brown, S.D. ve Lent R.W. (2013). Career Development and Counseling Putting Teory and Research To Work, New Jersey: Wiley Pullications.
• Çark, Ö. (2021). Kariyer Seçiminde Sosyo-Bilişsel ve Manevi Yaklaşımlara Bütüncül Bakış. International European Journal of Managerial Research Dergisi (EUJMR), 5(1), 158-176.
• Çaykuş, T.M. (2021). Kariyer Gelişim Kuramları, İçinde Ö. Ulaş Kılıç (Ed.). Vaka Örnekleriyle Desteklenmiş Kariyer Psikolojik Danışması Kuramları (s.91-118). Ankara: Pegem Akademi.
• Çivilidağ, A. ve Durmaz, Ş. (2021). Kariyer Danışmanlığı, Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Çoğadar, E. ve Özdemir N. K. (2021). Kariyer Yapılandırma Kuramı, İçinde Ö. Ulaş Kılıç (Ed.). Vaka Örnekleriyle Desteklenmiş Kariyer Psikolojik Danışması Kuramları (s.199-223). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• De Cenzo, D.A., Robbins S.P., ve Verhulst, S.L. (2017). İnsan Kaynakları Yönetiminin Temelleri (12. Baskı). (Çev. C. Çetin, M. L. Arslan). Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Demirtaş-Zorbaz, S., Mutlu, T., Korkut-Owen, F., ve Arıcı-Şahin, F. (2020). Kariyer uyumu ve iyimserliğini arttırmada kariyer yelkenlisi modeline dayalı psiko-eğitim programının etkililiği. Kastamonu Education Journal, 28(5), 2100-2111. doi: 10.24106/kefdergi.693258.
• Doğan Laçin, B.G. ve Yeşilyaprak, B. (2018). Kariyer Yelkenlisi Modeline Dayalı Grupla Müdahale Programı. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(2), 185-192.
• Elitok, Y. (2019). Kariyer Çalışmalarının Tarihsel Gelişimi, İçinde E. Kaygın ve Y. Zengin (Ed.). Kariyer Temel Kavramlar, Yönetimi, Güncel Konular (s.21-32). Konya: Egitim Yayınevi.
• Erol, E. ve Özdemir, Y. (2019). Kariyer Seçim Kuramlarına İlişkin Genel Bir Çerçeve, İçinde E. Kaygın ve Y. Zengin (Ed.). Kariyer Temel Kavramlar, Yönetimi, Güncel Konular (s.49-61). Konya: Eğitim Yayınevi.
• Eryılmaz, A. ve Mutlu, T. (2017). Yaşam Boyu Gelişim Yaklaşımı Perspektifinden Kariyer Gelişimi ve Ruh Sağlığı, Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar. Current Approaches in Psychiatry, 9(2), 227-249.
• Gottfredson, L.S. (1981). Circumscription and Compromise: A Developmental Theory of Occupational Aspirations. Journal of Counseling Psychology, 28(6), 545-579.
• Güneri, O.Y. (2012). Psikodinamik Yaklaşımlar, İçinde B. Yeşilyaprak (Ed.). Mesleki Rehberlik ve Kariyer Danışmanlığı Kuramdan Uygulamaya (s.135-164). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Hall, D. T. (2004). The protean career: A quarter-century journey. Journal of Vocational Behavior, 65(1), 1-13. doi: 10.1016/j.jvb.2003.10.006.
• Holland, J. L. (1997a). Making Vocational Choices: A Theory of Vocational Personalities and Work Environments (3. Ed.), Florida: Psychological Assesment Resources.
• Kamaşak, R. ve Bulutlar, F. (2010). Kişilik, Mesleki Tercih ve Performans İlişkisi: Akademik Personel Üzerine Bir Araştırma. Organizasyon ve Yönetim Bilimler Dergisi, 2(2), 119-126.
• Konuk, M. (2020). Umut Odaklı Kariyer Gelişim Modeline Dayalı Psikoeğitim Programının Üniversite Öğrencilerinin Umut ve Kariyer Geleceği Düzeylerine Etkileri, Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Ankara.
• Korkut Owen, F. ve Niles, S.G. (2012). Yeni Yaklaşımlar ve Modeller, İçinde B. Yeşilyaprak (Ed.). Mesleki Rehberlik ve Kariyer Danışmanlığı Kuramdan Uygulamaya (s.273-374). Ankara: Pegem Akademi.
• Korkut Owen, F., Mutlu, T., Şahin, F.A., ve Zorbaz, S.D. (2021). Kariyer Yelkenlisi Modeli, F. Korkut Owen (Ed.). Ankara: Anı Yayıncılık.
• Krumboltz, J.D. (1999). Career Beliefs Inventory: Applications and Technical Guide. Palo Alto: Consulting Psychologists Press.
• Krumboltz, J.D. (2009). The Happenstance Learning Theory. Journal of Career Assesment, 17(2), 135-134.
• Kuzgun, Y. (2014). Meslek Gelişimi ve Danışmanlığı. (4. Baskı). Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Kümbetoğlu, Belkıs (2015). Sosyolojide ve Antropolojide Niteliksel Yöntem ve Araştırma. Bağlam Yayınevi, İstanbul.
• McMachon, M. & Patton, W. (2004). Creating Career Stories Through Reflection: An Application of The System Theory Framework of Career Development. Australian Journal of Career Development, 13(3), 13-17.
• Niles, S. G., In, H., & Amundson, N. (2014). Using an Action Oriented Hope-Centered Model of Career Development. Journal of Asia Pacific Counseling, 4(1), 1-13. doi:10.18401/2014.4.1.1.
• Niles, S.G. & Bolwsbey, J.H. (2013). 21. Yüzyılda Kariyer Gelişim Müdahaleleri. (Çev. F. Korkut Owen). Ankara: Nobel Akademi Yayıncılık.
• Özaydın, S. ve Siyez, D.M. (2023). Kaos Yaklaşımına Dayalı Kariyer Gelişimini Destekleme Programı. Kariyer Psikolojik Danışmanlığı Dergisi, 6(2), 40-65.
• Özdemir, L. ve Ahlas, F. (2019). Kariyer Seçiminde Holland’ın Tipoloji Kuramı, İçinde E. Kaygın ve Y. Zengin (Ed.). Kariyer Temel Kavramlar, Yönetimi, Güncel Konular (s.75-90). Konya: Eğitim Yayıncılık.
• Öztemel, K. (2020). Kariyer Planlama ve Geliştirme, Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Özyürek, R. (2012). Sosyal Bilişsel Yaklaşımlar, İçinde B. Yeşilyaprak (Ed.). Mesleki Rehberlik ve Kariyer Danışmanlığı, Kuramdan Uygulamaya (s.219-268). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Parsons, F. (1909). Choosing a Vocation, Boston NE: Houghton Mifflin.
• Patton, W.& McMachon, M. (2006). The Systems Theory Framework Of Career Development And Counseling: Connecting Theory And Practice. International Journal for the Advancement of Counselling, 28(2), 153-156.
• Polat, H. (2020). Halkla İlişkiler Alanındaki Doktora Tezlerinde Yeni Medya Olgusu: Nitel Bir Veri Analizi. Uluslararası Anadolu Sosyal Bilimler Dergisi, C. 4, S. 4, ss. 291–297.
• Polatçı, S. ve Gültekin, Z. (2017). Meslek Yüksekokulunda Okuyorum Seçtiğim Mesleğe Uygun muyum? Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(21), (Özel Sayı), 384-396.
• Pryor, R. G., & Bright, J. E. (2003). Order and chaos: A twenty‐first century formulation of careers, Australian Journal of Psychology, 55(2), 121-128.
• Pryor, R., ve Bright, J. (2011). The Chaos Theory of Careers: A New Perspective On Working in The Twenty-First Century. New York: Routledge.
• Roe, A. (1957). Early Determinants of Vocational Choice. Journal of Counseling Psychology, 4(3), 212-217. Sharf, R.S. (2017). Kariyer Gelişim Kuramlarının Kariyer Danışmanlığına Uygulanması, (Çev. F. Bacanlı ve K. Öztemel), Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık. doi: 10.14527/9786053185741.
• Siyez, D.M. (2012). Gelişimsel Yaklaşımlar, İçinde B. Yeşilyaprak (Ed), Mesleki Rehberlik ve Kariyer Danışmanlığı, Kuramdan Uygulamaya (s.171-217). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Siyez, D.M. (2022) Sistemler Kuramı, İçinde F. Bacanlı, A. Büyükgöze Kavas (Ed.) Kariyer Psikolojik Danışmasında Çağdaş Kuramlar, Yaklaşımlar ve Modeller (191-214). Ankara: Pegem Akademi.
• Snyder, C. R. (2002). Hope theory: Rainbows in the mind. Psychological Inquiry, 13(4), 249–275.doi: 10.1207/S15327965PLI1304_01
• Supper, D. E. (1957). The Psychology of Careers. New York, N.Y: Harper&Row.
• Şahin, S.K. (2021). Roe’nun Kariyer Kuramı, İçinde Ö. Ulaş KILIÇ (Ed.). Vaka Örnekleriyle Desteklenmiş Kariyer Psikolojik Danışması Kuramları (s.67-87). Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Türkmen, M. (2014). Kaos Kuramına Dayalı Kariyer Psikolojik Danışmanlığı Programı ve Vaka Analizi. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 5(2), 256-268.
• Ulaş Kılıç, Ö. (2019). Kariyer Geçişlerinde Umut Değişkeninin Rolü. Kariyer Psikolojik Danışmanlığı Dergisi, 2(2), 125-143.
• Ulaş Kılıç, Ö. (2021). Kariyer Gelişim Kuramları, İçinde K. Öztemel (Ed.), Vaka Örnekleriyle Kariyer Rehberliği ve Kariyer Psikolojik Danışması (s.1-36). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Ulaş Kılıç, Ö. (2021). Kariyer Psikolojik Danışması Alanında Diğer Post Modern Kuramlar ve Bütünleşmeye Doğru, İçinde Ö. Ulaş Kılıç (Ed.). Vaka Örnekleriyle Desteklenmiş Kariyer Psikolojik Danışması Kuramları (s.225-250). Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Ulaş Kılıç, Ö. (2022). Brott’un Kariyer Hikayesi Yaklaşımı, İçinde F. Bacanlı, A. Büyükgöze Kavas (Ed.). Kariyer Psikolojik Danışmasında Çağdaş Kuramlar, Yaklaşımlar ve Modeller (s.29-50). Ankara: Pegem Akademi.
• Ünsal, P. (2014). Kariyer Gelişim Kuramları ve Kariyer Danışmanlığı. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Willimson, E. G. (1939). The Clinical Method of Guidance. Review of Educational Research, 9(2), 214-217.
• Yeşilyaprak, B. (2012). Mesleki Rehberlik ve Kariyer Danışmanlığına Giriş, İçinde B. Yeşilyaprak (Ed.). Mesleki Rehberlik ve Kariyer Danışmanlığı Kuramdan Uygulamaya (s.1-38). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Zunker, V.G. (2006). Career Counseling A Holistic Approach. USA: Thomsan Higher Education.