“TEFSİR-TE’VÎL” AYRIMI VE İŞÂRÎ TEFSİRİN ÖZNEL MAHİYETİ BAĞLAMINDA “YORUM-ALGI” SORUNU

Yıl 2017, Cilt: 4 Sayı: 7, 1 - 27, 30.03.2017

Yunus Emre Gördük

https://doi.org/10.17859/pauifd.293263

Cited By: 4

Öz

Tefsir genel
itibariyle âyetleri izah etme faaliyetini ifade eder. Bu sahada ekseriyetle sûfîlerin
yapmış olduğu işârî açıklamalar, özellikle tasavvuf karşıtı araştırmacılar
tarafından yoğun ve katı tenkitlere hedef olmaktadır. Söz konusu tenkitlerin
iki önemli noktada temerküz ettiği görülür. İlki, bir ayetin birden fazla
anlamının olmayacağı şeklindeki itirazdır. Zira sûfîlerin ortaya koydukları
işaretler, âyetlerin literal boyutuyla sınırlı ve bazen bu boyutla doğrudan
ilişkili değildir. İkincisi ise bu yöntemin âyetlerin zâhirini inkâr anlamı
taşıdığı şeklindedir. Nitekim itham edenlere göre sapkın Bâtınîler de aynı
yöntemle hareket etmektedir. Bu makalede işârî tefsirin genel tefsir disiplini
içerisindeki yeri tespit edilmeye çalışılmış ardından her iki itiraz tahlil
edilmiştir. Klasik işârî tefsirlerden verilen örnekler ışığında âyetlerin sarîh
anlamına yönelik bir inkâr emaresinin olmadığı teyit edilmiştir. Öte yandan sûfîlerin,
yapmış oldukları işârî yorumlarda, bunların herkes tarafından anlaşılması
gereken sarih ikinci anlamlar olduğu şeklinde bir iddialarının bulunmadığı görülmektedir.
Zira her insanın manevî deneyimi öznel bir yapı arz eder ve yapılan izâhlar
âyetin sarîh lafzıyla değil daha ziyâde o lafzın bireyde yaptığı mânevî tesirle
ilgilidir. 

Anahtar Kelimeler

Tefsir, işari, sûfî, öznellik, algı

Kaynakça

• Akpınar, Ali, “İşârî Tefsir ve Kuşeyrî’nin Besmele Tefsiri”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, Ankara 2002, sayı 9, s. 53-92.
• el-Âlûsî, Şihâbuddin Mahmud b. Abdillah el-Hüseynî (v. 1270/1854), Rûhu’l-Meânî fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-Azîm ve’s-Seb‘i’l-Mesânî, I-XVI, thk.: Ali Abdülbârî ‘Atıyye, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1993.
• Ateş, Süleyman, İşârî Tefsîr Okulu, Yeni Ufuklar Neşriyat, İstanbul 1998.
• ----------, “İmamiyye Şîasının Tefsir Anlayışı”, AÜİFD (Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi), 1975, cilt: XX, ss. 147-172.
• Ay, Mahmut, Kur’ân’ın Tasavvufî Yorumu -İbn Acîbe’nin el-Bahru’l-Medîd Adlı Tefsiri-, İnsan Yayınları, İstanbul 2011.
• Bilmen, Ömer Nasuhi (v. 1971), Büyük Tefsir Tarihi Tabakatu’l-Müfessirîn, I-II, Ravza Yayınları, İstanbul 2008.
• Bursevî, İsmail Hakkı b. Mustafâ el-İstanbûlî el-Hanefî el-Halvetî (v. 1127/1715), Rûhu’l-Beyân, I-X, Dâru’l-Fikr, Beyrut tsz.
• Cebeci, Lütfullah, “Mefâtîhu’l-Gayb”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi (DİA), Ankara 2003, XXVIII, 348-350.
• Cerrahoğlu, İsmail, Tefsîr Tarihi, Fecr Yayınları, Ankara 2010.
• Cündioğlu, Dücane, Kur’an’ı Anlamanın Anlamı, Kapı Yayınları, İstanbul 2014.
• el-Cürmî, İbrahim Muhammed, Mu‘cemu Ulûmi’l-Kur’ân, Dârü’l-Kalem, Dımaşk 2001.
• Çetin, Abdurrahman, “Vâhidî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi (DİA), Ankara 2012, XLII, 438-439.
• ed-Dehlevî, Şah Veliyyullah (v. 1176/1762), el-Fevzü’l-Kebîr fî Usûli’t-Tefsir, trc.: Selman Hüseyni en-Nedvî, Daru’s-Sahve, Kahire 1986.
• Demirci, Muhsin, Tefsir Tarihi, İFAV (Marmara Üniversitesi İlahiyat Vakfı Yayınları), İstanbul 2006.
• ----------Tefsir Terimleri Sözlüğü, İFAV (Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları), İstanbul 2011.
• Goldziher, Ignaz (v. 1921), Mezâhibu’t-Tefsîri’l-İslamî, trc.: Abdülhalim en-Neccâr, Mısır 1955.
• Gördük, Yunus Emre, Tarihsel ve Metodolojik Açıdan İşârî Tefsir, İnsan Yayınları, İstanbul 2013.
• İbn Acîbe, Ebu’l-Abbas Ahmed b. Muhammed el-Mehdi el-Hasanî el-Encerî el-Fâsî es-Sûfî (v. 1224/1809), el-Bahru’l-Medîd fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-Mecîd, I-V, thk.: Ahmed Abdullah el-Kureşî Ruslan, nşr.: Hasan Abbas Zeki, Kâhire 1997.
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddîn, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Kerîm, Dâru’l-Yakazati’l-Arabî, I-II, Beyrut 1967.
• İmam Gazâlî, Ebû Hamîd Muhammed b. Muhammed (v. 505/ 1111), İhyâu Ulûmi’d-Dîn, I-IV, Dâru’l-Marife, Beyrut, tsz.
• Karataş, Ali, İmam Mâturîdî-Kur’ân’ı Kur’ân’la Te’vîl, Yesevî Yayıncılık, İstanbul 2014.
• el-Kâfiyeci, Muhyiddîn Muhammed b. Süleyman (v. 879/1474), et-Teysîr fî Kavâidi İlmi’t-Tefsir, thk.: Mustafa Muhammed Hüseyin ez-Zehebî, Mektebetü’l-Kudsî, Kahire, 1998.
• Kılıç, Sadık, “Dil ve İnsanın Tarihselliği Bağlamında Dini Metin”, Kur’an ve Dil -Dilbilim ve Hermenötik- Sempozyumu, Yüzüncü Yıl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi (17-18 Mayıs 2001), Bakanlar Matbaası, Erzurum 2001, s. 95-105.
• ----------, “Tefsir Nasıl Bir İlimdir”, Tefsir Nasıl Bir İlimdir, Ensar Neşriyat, İstanbul 2011, ss. 58-75.
• ----------, “En İdeal Tefsir En Gerçekçi Tefsirdir”, I. Din Şûrası-Tebliğ ve Müzakereleri (1-5 Kasım 1993) (II), Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 1995, s. 369-381.
• ----------, “Nesnellik Öznellik Arasında Yorum”, İslâmî Araştırmalar, 1996, cilt: IX, sayı: 1-2-3-4, s. 103-114.
• ----------, Seferler Arefesindeyim Hep, Gelenek Yayıncılık, İstanbul 2004.
• el-Kuşeyrî, Abdülkerim b. Hevâzin Ebû’l-Kâsım (v. 465/1073), er-Risâletü’l-Kuşeyriyye, I-II, thk.: Abdülhalim Mahmud-Mahmud eş-Şerîf, Dâru’l-Maârif, Kahire trz.
• ----------, Letâifü’l-İşârât, I-III, thk.: İbrahim Besyûnî, el-Hey’etü’l Mısriyyeti’l-Âmmeti li’l-Kitab, Mısır 1981.
• Mennâ‘ b. Halîl el-Kattân (v. 1420/1998), Mebâhis fî Ulûmi’l-Kur’ân, Mektebetü’l-Maârif, Riyad 2000.
• Mertoğlu, Suat, “Sa‘lebî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi (DİA), 2009, XXXVI, 28-29.
• Münî‘ b. Abdülhalim el-Mahmud, Menâhicü’l-Müfessirîn, Dârü’l-Kütübi’l-Mısrî, Kâhire 2000.
• en-Nahcivânî, Baba Ni’metullah b. Mahmûd (v. 920/1515), el-Fevâtihu’l-İlâhiyye ve’l-Mefâtihu’l-Gaybiyye, I-II, Dâru Rükâbî, Mısır 1999.
• Okumuş, Mesut, “Gazali’nin Kur’an Anlayışı ve Çok Boyutlu Tefsir Telakkisi Üzerine”, Diyanet İlmi Dergi [Diyanet İşleri Başkanlığı Dergisi], 2011, cilt: XLVII, sayı: 3, s. 27-44.
• Öztürk, Mustafa, Tefsirin Halleri, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2013.
• ----------, “Tefsirde Fahreddin er-Râzî”, İslam Düşüncesinin Dönüşüm Çağında Fahreddin er-Râzî, Editör: Ömer Türker-Osman Demir, İSAM Yayınları, İstanbul 2013, ss. 279-346.
• Polat, Fethi Ahmet, “Dirayet Ağırlıklı Tefsirler”, Tefsir El Kitabı, Editör: Mehmet Akif Koç, Grafiker Yayınları, Ankara 2015, ss. 175-224.
• er-Rûmî, Fehd b. Abdirrahman b. Süleyman, İtticâhâtu’t-Tefsîr fî’l-Karni’r-Râbî‘ Aşer, I-III, Riyâsetu İdârâti’l-Buhûsi’l-İlmiyyeti ve’l-İftâi ve’d-Da‘veti ve’l-İrşâd, Suudi Arabistan 1986.
• Subhî es-Sâlih (v. 1407/1986), Mebâhis fî Ulûmi’l-Kur’ân, Dâru’l-İlm, Beyrut 2000.
• et-Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa es-Sevre (v. 209/825), el-Câmiu’s-Sahîh (Sünenü Tirmizî), I-V, Şirketü Mektebeti ve Matbaati Mustafa el-Bâbî’l-Halebî, Mısır 1975.
• et-Tüsterî, Sehl b. Abdillah (v. 283/897), Tefsirü’t-Tüsterî, thk.: Muhammed Basil Uyûn es-Sûd, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2002.
• Uludağ, Süleyman, İslam Düşüncesinin Yapısı-Selef, Kelâm, Tasavvuf, Felsefe-, Dergah Yayınları, İstanbul 2015.
• Yavuz, Yusuf Şevki, “Te’vîl”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi (DİA), 2012, XLI, 27-28.
• Yıldırım, Suat, Peygamberimiz’in Kur’an’ı Tefsiri, Kayıhan Yayınları, İstanbul 1998.
• ez-Zehebî, Muhammed Hüseyin (v. 1398/1977), et-Tefsîr ve’l-Müfessirûn, I-II, Mektebetü Vehbe, Kâhire trz.