Kent Parklarının Tarihi Süreç İçerisindeki Rolleri ve Sürdürülebilir Kent Parkları

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 2, 137 - 155, 30.12.2023

Hilal Özdemir Şahin , Hayriye Eşbah Tunçay

https://doi.org/10.51552/peyad.1391068

Bu makale için 26 Ağustos 2024 tarihinde bir düzeltme yayımlandı. https://dergipark.org.tr/tr/pub/peyad/issue/86760/1538597

Öz

Bu çalışmanın amacı, kent parklarının kamusal anlamda oluşum ve dönüşümünü ve bu dönüşümde sürdürülebilir kent parkı kavramının yerini anlamaktır. Bu amaç doğrultusunda tarihi gelişim analizi ile kent parklarının değeri ve işlevlerini anlamak, değişimi ve gelişimi araştırmak için kent parkları kronolojik olarak incelenmiş ve sürdürülebilir parkın ortaya çıkışının neden ve nasıl olduğunun izleri sürülmüştür. Ayrıca Türkiye’nin kent parkı serüveni ve bugün ne aşamada olduğu dünyadaki gelişimle eş zamanlı olarak incelenmiş ve karşılaştırma için bir fırsat oluşmuştur. Kent parklarının geçirdiği değişim ve etkilendiği dini inanışlar, tarihi olay ve akımlar park sınıflarının oluşturulmasında bir araç görevi görmüştür. Bu dönemler arasında birbiri içine geçişler ve ülkelere göre değişik başlangıç ve bitiş süreleri söz konusudur. Ancak bütüncül bir akış için uluslararası etkisi ile ‘Modernizm’ bu sınıflamayı oluşturmada yardımcı olmuştur. Modernizm Öncesi Dönem; İlkçağ Bahçeleri, Orta Çağ Bahçeleri, Rönesans Bahçeleri, Barok Bahçeleri ve Peyzaj Bahçesi (Doğal Park) olarak Modernizm Sonrası Dönem ise Kamusal Kent Parkı, Postmodern Kent Parkı, Sürdürülebilir Kent Parkı ve İklim Pozitif Park başlıkları altında değerlendirilmiştir. Sonuç olarak tarihi dönemlerdeki olay ve akımların kent parklarının dönüşümünde ve kentlerdeki rollerinin belirlenmesinde etkili olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Sürdürülebilirlik, kent parkları, Sürdürülebilir kent parkları, Modernizm

Etik Beyan

Bu makalede etik kurul izni veya yasal/özel izin alınması gerekmemektedir.

Destekleyen Kurum

Yok

Teşekkür

Bu çalışma İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı Doktora Programında Prof. Dr. Hayriye EŞBAH TUNÇAY danışmanlığında Hilal ÖZDEMİR ŞAHİN tarafından hazırlanan ‘Sürdürülebilir Kent Parkları İçin Yönetim Stratejileri’ başlıklı doktora tezinden üretilmiştir.

The Roles of Urban Parks in Historical Process and Sustainable Urban Parks

Bu makale için 26 Ağustos 2024 tarihinde bir düzeltme yayımlandı. https://dergipark.org.tr/tr/pub/peyad/issue/86760/1538597

Öz

The aim of this research is to understand the formation and transformation of urban parks in the public sense and the place of the concept of sustainable urban parks in this transformation. For this purpose, with historical development analysis; urban parks history were examined to understand the value and functions of these spaces and to investigate change and development. Thus it has been traced why and how the sustainable park emerged. In addition, the understanding of Türkiye’s urban park adventure and its current stage were examined simultaneously with the development in the world and created an opportunity for comparison. The transformation of urban parks, religious beliefs, historical events, and movements that affected the parks have served as a tool in the creation of park classes. There are transitions between these periods and different start and end times according to countries. However, for a holistic flow, ‘Modernism’ with its international effect helped to create this classification. The Pre-Modernist Period: Ancient Gardens Medieval Gardens, Renaissance Gardens, Baroque Gardens and Landscape Garden (Natural Park) and the Post-Modernist Period was evaluated under the titles: Public Urban Park, Postmodern Urban Park and Sustainable Urban Park and Climate Positive Park. As a result, it has been seen that the events and trends of the historical periods are effective in transformation of urban parks and determining the roles in cities.

Anahtar Kelimeler

Sustainability, Urban parks, Sustainable urban park, Modernism

Kaynakça

• Aktaş, (2011). İstanbul’un 100 Bahçesi, Uğur Aktaş, İstanbul’un Yüzleri Serisi-36 İstanbul 2010
• Anonim, (2021a). Erişim adresi (11.11.2021): https://birkenhead-park.org.uk/explore/timeline-birkenhead-park/
• Anonim, (2021b). Erişim adresi (15.12.2021): https://www.historylink.org/File/20978
• Anonim, (2022a). Erişim adresi (15.12.2022): https://potamya.co/iyi-yasam/26-birlesmis-milletler-iklim-degisikligi-konferansi-cop26/
• Anonim, (2022b). Erişim adresi (16.12.2022): https://agri-madre.net/project/baix-llobregat-agrarian-park/
• Anonim, (2022c). Erişim adresi (16.12.2022): https://www.arkitera.com/haber/kentsel-alanlarin-yeniden-tasarlanmasi/
• Anonim, (2022d). Erişim adresi (18.12.2022): https://www.archdaily.com/131747/shanghai-houtan-park-turenscape
• Anonim, (2022e). Erişim adresi (18.12.2022): https://www.scapestudio.com/projects/living-breakwaters/
• Anonim, (2022f). Erişim adresi (20.12.2022): https://www.gmka.gov.tr/dokumanlar/yayinlar/Turkiye-Iklim-Degisikligi-Stratejisi.pdf
• Anonim, (2022g). Türkiye’nin İklim Değişikliği Uyum Stratejisi ve Eylem Planı 2011–2023: Erişim tarihi (24.12.2022): https://www.undp.org/speeches/cop26-one-earth-one-future
• Anonim, (2022g). Erişim adresi (20.12.2022): https://divisare.com/projects/433738-turenscape-sanya-mangrove-park
• Anonim, (2022h). Erişim adresi (20.12.2022): https://landprocessdesign.wixsite.com/landprocess-cucentenarypark
• Anonim, (2022ı). (20.12.2022): https://www.scapestudio.com/projects/airline-highway-park/
• Anonim, (2022j). Erişim adresi (30.12.2022): https://belediyehizmetrehberleri.org/takdim/
• Anonim, (2022k). Erişim adresi (30.12.2022):https://belediyehizmetrehberleri.org/rehberler/#
• Anonim, (2023a) Erişim tarihi (02.01.2023):https://unfccc.int/topics/adaptation-and-resilience/the-big-picture/new-elements-and-dimensions-of-adaptation-under-the-paris-agreement-article-7
• Anonim, (2023b). Erişim tarihi (02.01.2023):https://www.un.org/en/climatechange/climate adaptation?gclid=CjwKCAjwj42UBhAAEiwACIhADmBuU5JPjv_XFGiHU6uT6XZdxvYs2coc2INW9YmNdve4DmVo-jcXPRoCZCkQAvD_BwE
• Anonim,(2023c). Erişim adresi (12.01.2023): https://tr.wikipedia.org/wiki/2021_Birle%C5%9Fmi%C5%9F_Milletler_%C4%B0klim_De%C4%9Fi%C5%9Fikli%C4%9Fi_Konferans%C4%B1
• Anonim, (2023d). (13.01.2023): https://www.undp.org/speeches/cop26-one-earth-one-future
• Anonim, (2023e). Erişim adresi (20.12.2022): https://unfccc.int/news/cop27-reaches-breakthrough-agreement-on-new-loss-and-damage-fund-for-vulnerable-countries
• Anonim, (2023f). Erişim adresi (11.01.2022): https://www.csb.gov.tr/tarihcemiz-i-7012
• Anonim, (2023g). Erişim adresi (11.01.2023): https://ab.csb.gov.tr/turkiye-nin-ilk-iklim-surasi-konyada-toplandi-haber-267396
• Anonim, (2023h). Erişim adresi (13.01.2023):https://www.csb.gov.tr/bakan-kurum-cop27-de-yogun-bir-cevre-ve-iklim-diplomasi-trafigi-yuruttu-bakanlik-faaliyetleri-36300
• Anonim, (2023ı). Erişim adresi (13.01.2023): https://csb.gov.tr/bakan-kurum-cop27-zirvesi-bakanlar-oturumunda-konustu-bakanlik-faaliyetleri-36297
• Anonim (2023j). Erişim8 adresi (25.01.2023): https://csb.gov.tr/belediyelerde-sifir-atik-ile-iklim-degisikligi-mudurlukleri-kurulacak-bakanlik-faaliyetleri-29738
• Anonim, (2023k). Erişim adresi (02.01.2023): https://hetpeyzaj.com/tr/kamil-abdus-lagoon-
• Akyol, (2011). Kentsel Tarımın Tarihi Gelişimi ve Kentsel Tarım Tasarım Kriterlerinin Belirlenmesi (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Aslanoğlu Evyapan, G., (1972). Tarih İçinde Formel Bahçenin Gelişimi ve Türk Bahçesinde Etkileri
• Atasoy, N., & İrepoğlu, G. (2002).Hasbahçe: Osmanlı kültüründe bahçe ve çiçek. Koç Kültür Sanat ve tanıtım.
• Aytaç, G. ve Kuşuluoğlu, D., (2015). Kent Parkları. Plant Dergisi
• Baljon, L., 2002. Paris as a laboratory for the park of the 21st century. Parks – Green Urban Spaces in European Cities. Topos, European Landscape Magazine, 59-66.
• Berman, M., (1994. Katı Olan Herşey Buharlaşıyor. Modernite Deneyimi. İstanbul: İletişim Yayıncılık.
• Beuchert, M.,(1998). Çin’in Bahçeleri. Bahçelerin ve Parkların Tarihi. İstanbul: Dost Kitabevi.
• Bozdoğan, S., (2001). Modernizm ve Ulusun İnşası. Erken Cumhuriyet Döneminde Mimari Kültür. İstanbul: Metis Yayınları.
• Brix, M., (1998). Fransız Bahçesi. Bahçelerin ve Parkların Tarihi. Sarkowicz, H., çev.Kayaoğlu, E., Frankfurt.
• Buttlar, A., (2003). İngiliz bahçesi. Bahçelerin ve Parkların Tarihi. Sarkowicz, H., çev.Kayaoğlu, E., Frankfurt.
• Büyükköz, H., (2013). Kentsel mekânda işlevsizleşen sanayi alanlarının park alanlarına dönüştürülmesi (Yüksek Lisans Tezi). Bahçeşehir Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Kentsel Sistemler ve Ulaştırma Yönetimi.
• Campbell, S. (1996). Green cities, growing cities, just cities?: Urban planning and the contradictions of sustainable development. Journal of the American Planning Association 62 (3): 296
• Chenchine, A., (1946). Park ve Bahçe Sanatı (Stilleri, Projeleri ve Tekniği).
• Chiesura, A., 2004. The Role of Urban Parks For The Sustainable City, Elsevier, Landscape and Urban Planning, 68, 129-138.
• Cranz G. ve and Boland, M., (2004). Defining The Sustainable Park: A Fifth Model for Urban Parks, Landscape Journal 23(2), 102-120.
• CoU (2021). Council Of Europe European Landscape Conventıon 11th Council Of Europe Conference On The European Landscape Convention Report “Urban landscapes and climate change: the contribution of Landscape Architects to improve the quality. https://rm.coe.int/0900001680a26a86 (24.04.2022)
• Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (2020). T.C Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Millet bahçeleri Rehberi https://webdosya.csb.gov.tr/db/mpgm/editordosya/milletbahcesirehber.pdf (15.04.2022)
• Duggal, A., & Chib, A. (2014). The role of urban green Spaces for The Sustainable City. Jammu (J&K) Paripex Indian Journal of Research. 3(6). ISSN: 2250-1991.
• Dzionara, K., (1998). Dzionara Karin. Eski Mısır’da Bahçe. Bahçelerin ve Parkları Tarihi. İstanbul: Dost Kitabevi.
• Daş, M. E., (2020). Milenyum Park: Dünyanın En Büyük Çatı Bahçesi https://peyzax.com/milenyum-park/ (20.04.2022)
• Erdoğan, M. (1997). Osmanlı Devrinde İstanbul Bahçeleri.
• Erdönmez, İ. M. Ö., & Ünlü, S. A. A. (2009). Kentsel Açık Alanları Etkileyen Sanat Akımlarının Türkiye'deki Yansımaları: İstanbul Örneği. Journal of the Faculty of Forestry Istanbul University, 59(2), 33-50.
• Eşbah Tunçay, H. (2021). Suya Duyarlı Şehirler. Türkiye Su Enstitüsü, İstanbul. European Commission, (2022). Erişim adresi: https://environment.ec.europa.eu/topics/nature-and-biodiversity/green-infrastructure_en
• Faizi, M., (2006) The Role of Urban Parks in a Metropolitan City, Iran University of science and Technology, Archive of SID, Environmental Sciences 12, 29-34.
• Garvin, A.,( 2011). Public Parks. The Key To Livable Communities. Ed. Brands, R. New York.
• Gürkaş, T., (2009). Bir Mimarlık Tarihi Alanı Olarak Türkiye’de Peyzaj Mimarlığı Tarihi ve Peyzaj Mimarlığı-Devlet İdeolojisi İlişkisi. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 7(13), 171-190.
• Gürler, E., (2012). Peyzaj Tasarım Kavramlarının Disiplinlerarası Etkileşimler Çerçevesinde Değerlendirilmesi (Doktora Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen bilimleri Enstitüsü. İstanbul.
• GND (2019).16th Congress 1st Session h. Res. 109 Recognizing the duty of the Federal Government to create a Green New Deal (23.04.2022): https://www.congress.gov/116/bills/hres109/BILLS-116hres109ih.pdf
• Hargreaves, G., (2007). A Desginer’s Perspective. Large Parks. Large Parks ed. Czerniak ve Hargreaves, 121-17.
• Harvey, D., (1996). Postmodernliğin Durumu. İstanbul: Metis Yayınları.
• Hough, M. (1984). City Form and Natural Process:Towards a New Urban Vernacular” Croom Helm, London.
• Heynen, H., (2011). Mimarlık ve Modernite. Bir Eleştiri. İstanbul: Versus Yayınevi
• Ibes, D., (2013). Advancing Sustainable Urbanism Through Civic Space And Design, a dissertation presented in partial fulfillment of the requirements for the degree doctor of philosophy, Arizona State University.
• Ibes, D., 2014. Sustainable Urban Park Systems, Cities and The Environment (CATE) ,7(2), 8.
• Jacobs, J., (2011). Büyük Amerikan Şehirlerinin Ölümü ve Yaşamı. İstanbul: Metis Yayınları.
• Karaman, A., 1991. Kamu Mekanları Tasarımında Örneklerle Anlam ve Ölçek Sorunu, Kamu Mekanları Tasarımı ve Kent Mobilyaları Sempozyumu, M.S.Ü. İstanbul.
• Kenan, L. (2019). Sanatın İşlevselliği Bağlamında Kamusal Alan Örneklemeleri, International Journal of Interdsiplinary and Intercultural Art, 4(8), Eylül-Ekim
• Kuhnke, (1998). Bizans ve İslam Bahçeleri. Bahçelerin ve Parkları Tarihi. İstanbul: Dost Kitabevi.
• LAF, (2022). Erişim tarihi (22.04.2022): https://www.lafoundation.org/
• Laurie, I.C. (1979). Nature in Cities: The Natural Environment in the Design and the Development of Urban Green Space. Chichester: John Wiley&Sons.
• Lindsey, G. (2003). Sustainability and urban greenways. Journal of the American Planning Association 69(2):165
• MacHarg, I. L. (1964). Design with Nature, Natural History Press for the American Museum of Natural History, New York.
• Nalbantoğlu, O., (2011). Koruma ve Peyzaj Mimarlığı Sempozyumu- Bildiriler Kitabı. Ankara: Peyzaj Mimarları Odası Yayınları
• Ning, H., Wang, H., Lin, Y., Wang, W., Dhelim, S., Farha, F., Ding, J. Ve Daneshmand, M. (2021). A survey on metaverse: the state-of-the-art, technologies, applications, and challenges. Computers and Society,1-34.https://arxiv.org/ftp/arxiv/papers/2111/2111.09673.pdf
• Ocak, E., (2006). İstanbul’daki Tarihi Parkların Günümüz Kullanım İşlevleri Açısından İrdelenmesi (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Oğuz, D., 1998. Kent Parkı Kavramı Yönünden Ankara Kent Parklarının Kullanım Olgusu Üzerinde Bir Araştırma. (Doktora tezi). Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı, Ankara.
• Özdemir, A., (2009). Katılımcı Kentli Kimliğinin Oluşumunda Kamusal Yeşil Alanların Rolü: Ankara Kent Parklari Örneği, Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, Seri: A, Sayı: 1, ISSN: 1302-7085, 144-153.
• Özdemir Şahin, H., Sürdürülebilir Kent Parkları İçin Yönetim Stratejileri (Yayınlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Pares, M. And D. Sauri. 2007. Integrating sustainabilities in a context of economic, social and urban change: The case for public spaces in the metropolitan region of Barcelona. In the sustainable development paradox: Urban political economy in the United States and Europe, edited by R. Krueger and D. Gibbs, 160-191. New York: Guildford Press.
• Pollak, L. (2007). Matrix landscape: Construction of identity in the large park. Large parks, 87-119.
• Pamay, B., (1979). Park- Bahçe ve Peyzaj Mimarisi.
• Polat, H., (2001). Türk Çiçek ve Ziraat Kültürü Üzerine, Cevat Rüştü’den bir Güldeste. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Polat, A. T., (2002). Kent Parkı Kavramı ve Konya İçin Örnek bir Çalışma (Yüksek Lisans Tezi). T.C. Selçuk Üniversitesi, Fen bilimleri Enstitüsü. Konya.
• Ragon, M., (1998). Modern Mimarlık ve Şehircilik Tarihi. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Roth, (2000). Mimarlığın Öyküsü Leleand M. Roth, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Tate, A., (2003). Green City Parks
• Tekeli, İ., (2009). Modernizm Modernite ve Türkiye’nin Kent Planlama Tarihi. Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Tekeli, İ., (2011). Türkiye’nin Kent Planlama ve Kent Araştırmaları Tarihi Yazıları. Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Terzi, F., & Ocakçı, M. (2017). Kentlerin geleceği: akıllı kentler. İTÜ Vakfı Dergisi, 77, 10-13.
• Tolga, H.B., (2006). Endsütriyel Alanların Dönüşümü, Kentsel Mekana Etkileri: Beykoz Kundura ve Deri Fabrikası İçin Bir Dönüşüm Senaryosu (Yüksek Lisans Tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi Mimarlık Anabilim Dalı Mimari Tasarım Programı.
• UNDP (2022). Sustainable Devolopment Goals. Erişim tarihi (22.04.2022): (https://www.undp.org/sustainable-development-goals.
• Urry, J., (1999). Mekanları tüketmek. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Waterman, T., (2012). Peyzaj Mimarlığının Temelleri. İstanbul Literatür Yayınları.
• Wiggershaus, R., (2003). Günümüz Bahçe ve Parkları. Bahçelerin ve Parkların Tarihi. Sarkowicz, H., çev.Kayaoğlu, E., Frankfurt.
• Yiğit, E. ve Türel, H., 2006 İlkçağlardan Günümüze Anadolu’da Açık Mekanın Evrimi. Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi,3(2),187-195.
• Tuğaç, Ç., (2020). Avrupa Kentsel Şartı’ndan Avrupa Yeşil Sözleşmesi’ne: Avrupa’da Kentsel Politikaların Gelişim Süreci ve Geleceği, Ankara Avrupa Çalışmaları Dergisi, 19(1), 225-267