Antik Patara Kentinde Paleocoğrafya ve Jeoarkeoloji Araştırmalarına Paleontolojik Analizlerin Katkısı

Yıl 2016, Cilt: Suppl. 1, 33 - 59, 31.08.2016

Hüsna Akbulut Ertuğ Öner

Öz

The
ancient city of Patara to the southwest of the Teke Peninsula was an important
harbour and oracle centre in Lycia. Today, the shore of the 1500 m long Patara bay
is covered by sand dunes, and the inner area is a swamp. These features are
directly related to the recent geo­morphological development of the Eşen delta
plain to the northwest of the bay. Consequently, 30 core drillings have been
made in the Patara swamp area and another 30 in the Eşen plain in order to
explore the environmental changes there. Sediment samples from core drillings
were analysed both on site and in the laboratory to study the envi­ron­mental
characteristics of the area. The evaluation of the data garnered as well as our
general geomorphological knowledge of Turkey’s Mediterranean coast have
furnished new insights into the paleogeographical development of the Eşen plain
and the Patara area. The examination of the macro- and micro-fossils obtained
from 12 core drillings has contributed greatly to a more detailed
interpretation of the changing envi­ron­mental characteristics of the area.

Anahtar Kelimeler

Patara, Eşen Delta, Lycia, palaeogeography, geoarchaeology

Antik Patara Kentinde Paleocoğrafya ve Jeoarkeoloji Araştırmalarına Paleontolojik Analizlerin Katkısı

Öz

Bugünkü Teke Yarımadası’nın güneybatısında bulunan antik Patara kenti Likya medeniyetinin önemli limanı ve bilicilik merkezidir. Günümüzde kıyı bölümü kumullarla kaplı ve bataklık halindeki antik Patara kenti ve çevresinde geçmişten günümüze değişen doğal çevre şartlarının araştırılması amacıyla toplam 60 adet alüvyon delgi sondajı gerçekleştirilmiştir. Patara’nın doğal çevre değişimleri, Eşen Ovası’nın son dönem gelişme evreleri ile sıkı bir şekilde ilişkilidir. Bu nedenle Patara bataklığı ve çevresindeki 30 delgi sondaj yanında bir o kadarı da Eşen Ovası’nda yapılmıştır. Delgi sondajlardan elde edilen sediman örneklerinin arazide ve laboratuvarda analizleri sonucunda, biriktikleri ve dolayısı ile yansıttıkları ortam özellikleri yorumlanmıştır. Bu yorumlar ile Akdeniz kıyılarımıza ait genel jeomorfolojik bilgilerimiz birlikte değerlendirilerek, Eşen Ovası ve Patara çevresinin paleocoğrafya özellikleri ortaya konmuştur. Seçilen 12 sondajdan elde edilen makro ve mikro fosillerin de incelenmesi sonucu sedimanların yansıttıkları ortam şartları daha ayrıntılı bir şekilde yorumlanabilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Patara, Eşen Deltası, Likya, Paleocoğrafya, Jeoarkeoloji

Kaynakça

• Aksu et al. 2008 A. Aksu – G. Jenner – R. Hiscott – E. İşler, Occurrence, stratigraphy and geochemistry of Late Quaternary tephra layers in the Aegean Sea and the Marmara Sea. Marine Geology 252 (3–4), 2008, 174–192.
• Bayrakdar 2012 C. Bayrakdar, Akdağ Kütlesi’nde (Batı Toroslar) Karstlaşma-Buzul İlişkisinin Jeomorfolojik Analizi. İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Coğrafya Anabilim Dalı, Doktora Tezi (2012, Yayınlanmamış), 198 s.
• Bean 1980 G. E. Bean, Kleinasien 4 Lykien. Kohlhammer Kunst- und Reiseführer. Stutt¬gart 1980. (Çeviri: Hande Kökten, 1997. Eskiçağda Likya Bölgesi).
• Bozyiğit 1997 R. Bozyiğit, Eşen Çayı Havzası’nın Jeomorfolojisi. Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Coğrafya Eğitimi Anabilim Dalı, Doktora Tezi (1997, Yayınlanmamış) 178 s.
• Brückner et al. 2010 H. Brückner – D. Kelterbaum – O. Marunchak – A. Porotov – C. Vött, The Holocene Sea Level Story since 7500 BP- Lessons from the Eastern Mediterranean, the Black and the Azov Seas, Quaternary International 225 (2), 2010, 160–179.
• Colin 1962 H. Colin, Fethiye-Antalya-Kaş-Finike (Güneybatı Anadolu) bölgesinde yapılan jeolojik etüdler, MTA Dergisi, 59, 19–59.
• Eastwood et al. 2002 W. Eastwood – J. Tibby – N. Roberts – H. Birks – H. Lamb, The environ¬mental impact of the Minoan eruption of Santorini (Thera): statistical analysis of palaeoecological data from Golhisar, southwest Turkey, The Holo¬cene 12 (4), 2002, 431–444.
• Fouache et al. 2012 E. Fouache – E. Ecochard – C. Kuzucuoğlu – N. Carcuad – M. Ekmekçi – İ. Ulusoy – V. Robert – A. Çiner – J. des Courtils, Palaeogeographical reconst¬ruction and management challenges of an archaeological site listed by UNESCO: the case of the Letoon shrine in the Xanthos Plain (Turkey), Quaestiones Geographicae 31, 2012, 37–49.
• Işık 1990 F. Işık, Patara 1989, XII. Kazı Sonuçları Toplantısı II, 1990, 29–55.
• Işık 2010 F. Işık, Anadolu-Lykia Uygarlığı, Lykia’nın “Hellenleşmesi” Görüşüne Eleştirel Bir Yaklaşım, Anadolu / Anatolia 36, 2010, 65–125.
• Işık – Yılmaz 1989 F. Işık – H. Yılmaz, Patara 1988, XI. Kazı Sonuçları Toplantısı II, 1989, 1–20.
• İslamoğlu – Tchepalyga 1998 Y. İslamoğlu – A.L. Tchepalyga, Marmara Denizi’nde Mollusk toplulukları ile saptanan Neoeuxiniyen-Holosen’deki ortamsal değişiklikler, Türkiye Jeoloji Bülteni 41.1, 1998, 55–62.
• Kayan 1995 İ. Kayan, The Troia bay and supposed harbour sites in the Bronze Age, Studia Troica 5, 1995, 211–235.
• Kayan 1997a İ. Kayan, Bronze Age regression and change on sedimentation on the Aegean Coastal plains of Anatolia (Turkey), şurada: H. H. Dalfes – G. Kukla – H. Weiss (ed.), Third Millennium BC Climate Change and Old World Collapse, Berlin-Heidelberg 1997, 431–450 (NATO ASI Series).
• Kayan 1997b İ. Kayan, Türkiye’nin Ege ve Akdeniz kıyılarında Deniz Seviyesi ve Kıyı Çizgisi Değişmeleri, şurada: E. Özhan (ed.), Türkiye’nin Kıyı ve Deniz Alan¬ları I. Ulusal Konferansı, Türkiye Kıyıları 97 Konferansı Bildiriler Kitabı, Ankara 1997, 735–746.
• Kayan 1999 İ. Kayan, Holocene stratigraphy and geomorphological evolution of the Aegean coastal plains of Anatolia. The Late Quaternary in the Eastern Medi¬terranean Region. Quaternary Science Reviews 18 (4–5), 1999, 541–548.
• Kayan 2012 İ. Kayan, Kuvetarner’de deniz seviyesi değişmeleri, şurada: N. Kazancı – A. Gürbüz (ed.), Kuvaterner Bilimi, Ankara 2012, 59–78 (Ankara Üniversitesi Yay. No: 350).
• Meriç et al. 2000 E. Meriç – E. Kerey – C. Tunoğlu – N. Avşar – B. Ç. Önal, Yeşilçay (Ağva- KD İstanbul) Yöresi Geç Kuvaterner İstiflerinin Mikrofaunası ve Sedimantolojisi, Türkiye Jeoloji Bülteni 43,2, 2000, 83–98.
• Meriç et al. 2001 E. Meriç – N. Avşar – Y. Kılıçaslan, Gökçeada (Kuzey Ege Denizi) Bentik Foraminifer Faunası ve Bu Toplulukta Gözlenen Yerel Değişimler, Türkiye Jeoloji Bülteni 44,2, 2001, 39–64.
• Meriç – Avşar 2001 E. Meriç – N. Avşar, Çeşme- Ilıca Koyu (İzmir) termal bölgesi güncel bentik foraminiferlerinin sistematik dağılımı, Yerbilimleri: Hacettepe Üniversitesi Yerbilimleri Uygulama ve Araştırma Merkezi Bülteni 24, 2001, 13–22.
• Meriç et al. 2004 E. Meriç – N. Avşar – F. Bergin, Benthic Foraminifera of Eastern Aegean Sea (Turkey) Systematics and Autoecology. Turkish Marine Research Foun¬dation, İstanbul 2004.
• Meriç – Yokeş 2008 E. Meriç – M. B. Yokeş, Recent benthic foraminifera along the southwest coasts of Antalya (SW Turkey) and the impact of alien species on autho¬chtonous fauna, Micropaleontology 54 (3–4), 2008.
• Nazik 1994 A. Nazik, İskenderun Körfezi Holosen Ostrakodları, MTA Dergisi 116, 15–20.
• Öner 1993 E. Öner, Antik Patara Kenti Sit Alanının Jeomorfolojisi, şurada: İstanbul Teknik Üniversitesi Maden Fakültesi, Türkiye Kuvaterneri Workshop Bildiri Özleri, İstanbul 1993, 21–23.
• Öner 1997a E. Öner, Eşen Çayı Taşkın-Delta Ovasının Jeomorfolojisi ve Antik Patara Limanı, Ege Coğrafya Dergisi 9, 1997, 89–130.
• Öner 1997b E. Öner, Eşen Ovasının Alüvyal Jeomorfolojisi ve Likya Antik Kentleri, A.Ü.Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi 6, 1997, 203–242.
• Öner 1998 E. Öner, Likya Limanlarının Kaderi (Teke Yarımadası Kıyılarında Jeoarkeo¬lojik Araştırmalar), XV. Araştırma Sonuçları Toplantısı I, 1998, 419–440.
• Öner 1999 E. Öner, Zur Geomorphologie der Eşen-Deltaebene und des Antiken Ha¬fens von Patara, Südwesttürkei, Marburger Geographische Schriften 134, 1999, 98–104.
• Öner 2001 E. Öner, Eşen Çayı Delta Ovasının Alüvyal Jeomorfolojisi ve Jeoarkeolojik Değerlendirmeler, şurada: Türkiye Kuvaterneri Çalıştayı Makaleler Kitabı, İstanbul 2001, 103–121.
• Öner 2009 E. Öner, Güneybatı Anadolu’nun Kıyı Jeomorfolojisi (Teke Yarımadası Kıyı Bölümü), İzmir 2009 (TÜBİTAK ÇAYDAG Proje No: 199Y078- Yayın¬lanmamış).
• Öner 2013 E. Öner, Likya’da Paleocoğrafya ve Jeoarkeoloji Araştırmaları, İzmir 2013 (Edebiyat Fakültesi Yayın No: 182).
• Rıbnıkar 1975 M. T. Rıbnıkar, Tatbiki Mikropaleontoloji, Ankara 1975 (Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Yayınları Eğitim Serisi).
• Sullivan 1988 D. G. Sullivan, The Discovery of Santorini Minoan Tephra in Western Turkey, Nature 333, 1988, 552–554.
• Sullivan 1990 D. G. Sullivan, Minoan tephra in lake sediments in Western Turkey, dating the eruption and assessing the atmospheric dispersal of the ash, şurada: D. A. Hardy (ed.), Thera and the Aegean World III: Chronology, Proceedings of the Third International Congress, Londra 1990, 114–119.
• Şenel 1997 M. Şenel, 1/100000 Ölçekli Türkiye Jeoloji Haritaları No: 4 Fethiye-M8 Paftası, Ankara 1998 (MTA Gn.Md. Jeol.Etüt.Dair.).
• Takmer 2002 B. Takmer, Lykia Orografyası, şurada: S. Şahin – M. Adak (eds.), Likya İncelemeleri 1, Istanbul 2002, 33-51.
• Waelbroeck et al. 2002 C. Waelbroeck – L. Labeyrie – E. Michel – J. C. Duplessy – J. F. Mcmanus – K. Lambeck – E. Balbon – M. Labrachherie, Sea-Level and Deep Water Temperature Changes Derived from Benthic Foraminifera Isotopic Records, Quaternary Science Reviews 21, 2002, 295–305.
• Yiğitbaşıoğlu 2003 H. Yiğitbaşıoğlu, Santorini Volkanı ve Minoan Püskürmesinin Türkiye’deki İzleri, Coğrafi Bilimler Dergisi 1 (1), 2003, 69–74.