Kaunos Tiyatrosu’nun Klasik Dönem Sahne Binası

Yıl 2016, Cilt: Suppl. 1, 917 - 925, 31.08.2016

Burhan Varkıvanç

Öz

İnşa dönemleri ve boyutları bulundukları kentin
siyasi, toplumsal ve ekonomik yapısıyla doğrudan bağlantılı olan antik
tiyatroların sahne binaları ilk inşalarının ardından mimari ve dekoratif açıdan
köklü değişim göstermişlerdir. Klasik Dönem’de başlayan bu değişim süreci
oldukça bezeli cepheye sahip bir sahne binasının oluştuğu Roma Dönemi içlerinde
sonlanır. Sonraki dönemlerde ortaya çıkan her bir inşa ve dönüşüm evresi, bir
önceki evrenin mimari ve dekoratif niteliklerinin saptanmasında etken olan kalıntıların
kapanmasına, genellikle de büyük oranda ya da tamamen ortadan kalkmasına neden
olmuştur. Neyse ki, Kaunos’da yürütülen araştırmalar sırasında sahne binası
kalıntılarının, antik tiyatro araştırmalarına önemli katkıda bulunabilecek beş
farklı inşa ve dönüşüm evresi gösterdiği kesin olarak tespit edilmiştir. Bu
çalışma kapsamında sahne binasının ilk evresi detaylı bir biçimde
tartışılmaktadır. Düzenli bir yığmayla sadece her iki parados’da bulunan ve
hiçbir suretle orkestranın zemin kaplamasına işaret etmeyen ana kaya kullanımı
ve düz traverten bloklar sahne binasının, hatta tiyatronun ilk inşa evresiyle
ilişkilidir. Bu yığma taşlar büyük bir olasılıkla ahşap ve kerpiçten yapılmış
basit bir sahne binasının zemini olarak kullanılmıştır. Detaylı araştırmalar
göstermiştir ki Kaunos tiyatrosunun en erken sahne binası en geç İ.Ö. 4.
yüzyılın ilk yarısında oluşmuştur ve Küçük Asya’daki tiyatrolarda o ana kadar
rastlanmayan bir özellikle her iki yanda kanatlarla (paraskenia)
sınırlandırılmıştır. Bu en erken sahne binası daha sonraki evrelerin
orkestrasının aşağı yukarı batı yarısını kaplamış ve Kentin Hellenistik ve Roma
Dönemi tiyatrosunun çekirdeğini oluşturmuştur.

Anahtar Kelimeler

Kaunos; tiyatro; scenae frons; paraskenion; proskenion; periaktos; parodos

Kaunos Tiyatrosu’nun Klasik Dönem Sahne Binası

Öz

Das Bühnengebäude von antiken Theatern, deren
Entstehungszeit und Dimen­sionen mit der politischen, gesellschaftlichen und
wirtschaftlichen Struktur der jeweiligen antiken Stadt zusammenhingen, wurden
nach ihrer Erstentstehung im Hinsicht auf die Architektur und Ausstattung meist
gründlich umgestaltet. Jede nachfolgende Bau- oder Umgestaltungsphase deckt die
Ruinen der vorigen Phase zu, verursacht sogar teils oder gänzlich eine
Zerstörung, die auf bauliche und konstruktive Einzelheiten der älteren Skene
hinweisen könnte.

Bei den Untersuchungen in Kaunos stellte man
fest, daß die Ruinen am Skenengebäude glück­licherweise auf fünf verschiedene
Bau- und Veränderungsphasen hinweisen, die zu den Forschun­gen der antiken
Theater wesentlich beitragen können. Im Rahmen dieser Arbeit wird ausführlich
auf die erste Phase der Skene eingegangen.

Die Felsabarbeitungen und flachen
Travertinblöcke vor dem Bühnengebäude, die in einem regel­mäßigen Versatz
lediglich an beiden Parodoi liegen und keinesfalls auf einen Bodenbelag der
Orchestra hinweisen, lassen sich mit der ersten Phase des Bühnengebäudes, bzw.
des Theaters in Verbindung bringen. Diese Steinsetzung diente
höchstwahrscheinlich als Unterboden einer ein­fachen Konstruktion der Skene aus
Holz und Lehmziegel. Die detaillierten Untersuchungen zeigten, daß die älteste
Skene des kaunischen Theaters spätestens in der ersten Hälfte des 4. Jhs. v. Chr.
entstand und an beiden Seiten mit Flügelbauten (paraskenia) begrenzt war, was
an Theatern in Kleinasien bisher kaum anzutreffen ist. Sie nahm etwa die
westliche Hälfte der Orchestra spä­terer Phasen ein und bildete den Kern des
hellenistischen und römischen Theaters der Stadt.

Anahtar Kelimeler

Kaunos, Theater, scenae frons, paraskenion, proskenion, periaktos, parodos

Kaynakça

• Bean 1974 G. E. Bean, Kleinasien 3: Jenseits des Mäander, Karien mit dem Vilayet Muğla, Stuttgart 1974.
• Bieber 1920 M. Bieber, Die Denkmäler zum Theaterwesen im Altertum, Berlin-Leipzig 1920.
• Bieber 1961 M. Bieber, The History of the Greek and Roman Thaeter, Princeton 1961.
• Chase 2002 R. G. Chase, Ancient Hellenistic and Roman Amphitheatres, Stadiums and Theatres: The Way They Look Now, Portsmouth 2002.
• Collignon 1877 M. Collignon, Emplacement et Ruines de la Ville de Caunos, BCH 1, 1877, 338–346.
• de Bernardi Ferrero 1970 D. de Bernardi Ferrero, Teatri Classici in Asia Minore III, Roma 1970.
• de Bernardi Ferrero 1974 D. de Bernardi Ferrero, Teatri Classici in Asia Minore IV, Roma 1974.
• Diler 1995 A. Diler, Account of the Sanctuary Exposed at Caunus City, AMS 16, 1995, 9–22.
• Doruk 1985 S. Doruk, 1984 Yılı Kaunos Çalışmaları, KST 7, 1985, 523–530.
• Dörpfeld – Humann 1893 W. Dörpfeld – C. Humann, Ausgrabungen in Tralles, AM 18, 1893, 395–413.
• Froning 2002 H. Froning, Bauformen – Vom Holzgerüst zum Theater von Epidauros, şurada: S. Moraw – E. Nölle (edd.), Die Geburt des Theaters in der griechischen Antike, Mainz 2002, 31–59.
• Gogos 1893 S. Gogos, Bühnenarchitektur und antike Bühnenmalerei: Zwei Rekonstruktionsversuche nach griechischen Vasen, ÖJh 54, 1983, 59–86.
• Gogos 1989 S. Gogos, Zur Typologie vorhellenistischer Theaterarchitektur, ÖJh Beibl. 59, 1989, 113–158.
• Heermance 1896 Th. W. Heermance, Excavation of the Theatre at Eretria in 1895, AJA 11, 1896, 317–331.
• Işık 2008 C. Işık, Kaunos/Kbid 2007. Kazı-Konservasyon-Onarım-Arkeolojik Park Çalışmaları ve Etkinlik, KST 30, 2008, 1–10.
• Işık 2010 C. Işık, Kaunos 2009. Çalıştay-Kazı-Araştırma-Restorasyon-Konservasyon-Onarım ve“Arkeolojik Park” Çalışmaları, KST 32, 2010, 17–32.
• Kenner 1986/87 H. Kenner, Zur Archäologie des Dionysos Theaters in Athen, ÖJH 57, 1986/87, 55–91.
• Little 1936 A. M. G. Littel, Scaenographia. The ancient Stage and Painting, Art Bulletin 18.3, 1936, 407–418.
• Maiuri 1921 A. Maiuri, Escursioni nella Caria. Rovine di Caunos, ASAtene 3, 1921, 263–273.
• Öğün 1968 B. Öğün, Kaunos Sondajları 1966–1967, TürkAD 16.1, 1968 [1967], 121–131.
• Öğün 1972 B. Öğün, Kaunos Kazıları 1968–1970, TürkAD 19.2, 1972 [1970], 195–202.
• Öğün 1973 B. Öğün, Kaunos Raporu 1971, TürkAD 20.1, 1973, 163–167.
• Öğün 1974 B. Öğün, Kaunos Kazıları 1972, TürkAD 21.1, 1974, 133–136.
• Öğün 1983 B. Öğün, Kaunos Kazıları 1982, KST 5, 1983, 239–240.
• Öğün et al. 2001 B. Öğün – C. Işık – N. O. Özer – A. Diler – B. Schmaltz – Chr. Marek – M. Doyran, Kaunos / Kbid: 35 Yılın Araştırma Sonuçları (1966–2001), Antalya 2001.
• Rossetto – Sartorio 1994 P. C. Rossetto – G. P. Sartorio (edd.), Teatri greci e romani. Alle origini del linguaggio rappresentato, vol. III, Roma 1994.
• Schwandner 1990 E.-L. Schwandner, Überlegungen zur technischen Struktur und Formentwicklung archaischer Dachterrakotten, Hesperia 59, 1990, 291–300.
• Sear 2006 F. Sear, Roman Theatres. An Architectural Study, Oxford 2006.
• Serdaroğlu 1967 Ü. Serdaroğlu, Kaunos Tiyatrosu Üzerine Bir Çalışma, TürkAD 16.1, 1967, 133–136.
• Stillwell 1952 R. Stillwell, Corinth II: The Theatre, Princeton 1952.
• Townsend 1986 Rh. F. Townsend, The Fourth-Century Skene of the Theater of Dionysos at Athens, Hesperia 55, 1986, 421–438.
• von Gerkan – Müller-Wiener 1961 A. von Gerkan – W. Müller-Wiener, Das Theater von Epidauros Stuttgart 1961.
• Wagner et al. 1977/78 J. Wagner – H. Wagner – G. Klammet, Die türkische Südküste. Das neue Reiseland mit seinen alten Kulturstätten, Frankfurt-Viyana 1977/78.
• Zäh 2001a A. Zäh, Das spätantike und byzantinische Kaunos, IstMitt 51, 2001, 403–413.
• Zäh 2001b A. Zäh, Die Kirchen von Kaunos, TAED 2, 2001, 111–116.