Türk Hukukunda Genel İşlem Şartlarında Yer Alan Hukuk Seçimi, Yetki Anlaşması ve Tahkim Anlaşmalarının Hüküm Doğurması

Year 2020, Volume: 40 Issue: 2, 1313 - 1350, 30.12.2020

Berk Demirkol

Abstract

Taraflar sözleşmesel bir hukukî ilişkiye girerken, sözleşmenin bir hükmünde, aralarındaki hukukî ilişkiye uygulanacak hukuku ve bu ilişkiden veya bu ilişkiyle ilgili doğabilecek uyuşmazlıkların belli bir mahkemede ya da tahkimde çözülmesini kararlaştırabilirler. Bu düzenlemelere genel işlem şartları altında yer verilmesi de mümkündür. Bu düzenlemelere genel işlem şartları altında yer verilmesi durumunda, bu düzenlemelerin hüküm doğurup doğurmadığının Borçlar Kanunu’nun 20 ilâ 25. maddelerinde yer alan ve genel işlem şartlarına ilişkin olan düzenleme çerçevesinde değerlendirilmesi gerekir. Genel işlem şartlarında yer alan hükümlerin etki doğurmasını sınırlayan çeşitli hükümlere tüketici hukuku ve ticaret hukukunda da rastlanmaktadır. Bu çalışma tüketici işlemlerinde yer alan hukuk seçimi, yetki anlaşması ve tahkim anlaşmalarını incelememektedir. Bu nedenle, bu çalışmada, söz konusu düzenlemelerin hüküm doğurması için borçlar hukukundaki şartların ne zaman karşılanmış olacağı konusu ele alınacaktır.

Keywords

Genel işlem şartları, tahkim anlaşması, hukuk seçimi, yetki anlaşması, incorporation

Supporting Institution

Yazar bu çalışma için finansal destek almadığını beyan etmiştir.

Effectivity and Validity of Choice of Law, Choice of Court, and Arbitration Agreements Stipulated in Terms and Conditions Under Turkish Law

Abstract

While entering into a contract, parties may stipulate in a clause of this contract a special provision envisaging the law applicable to the legal relationship between the parties or the court or arbitral tribunal before which any dispute arising out of, or in relation to, this contract shall be resolved. These stipulations may be envisaged in contractual terms that are qualified as “terms and conditions” or “general conditions”. If these stipulations are found in terms and conditions, the issue of whether they will be effective will be examined within the context of Articles 20–25 of the Turkish Code of Obligations. In Turkish law, there are other applicable provisions to the validity of terms and conditions under consumer and commercial law. However, this paper does not address the validity of choice of law, choice of court, and arbitration agreements in consumer contracts. It discusses the issue of the effect of the aforementioned stipulations found in terms and conditions against the provisions set forth in contract law and the question of when the requirements in these provisions would be deemed satisfied.

Keywords

Terms and conditions, arbitration agreement, choice of law, choice of court, incorporation

References

• Akçaal M, ‘Borçlar Kanunun Genel İşlem Koşullarına Dair Hükümleri Hakkında Bir İnceleme’ (2014) 18(1) Gazi üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 49-69
• Akıncı Z, Milletlerarası Özel Hukukta İnşaat Sözleşmeleri (Yetkin, 1996)
• Akıncı Z, ‘Milletlerarası Usul Hukukunda Seçilen Mahkemenin Bağlantılı Olması Koşulu’ (2002) 22 MHB 1-28
• Akıncı Z, Milletlerarası Tahkim (5th edn, Vedat, 2020)
• Ancel ME, Marion L and Wynaednts L, ‘Reflections on one-sided jurisdiction clauses in international litigation (about the Rothshild decision, French Cour de cassation, 26 September 2012’, http://ssrn.com/abstract=2258419 adresinden ulaşılabilir (erişim tarihi: 17 Haziran 2020)
• Arıkan M, ‘6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu’nda Genel İşlem Koşulları’ in O Gökhan Antalya and Murat Topuz (eds), 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu Hükümlerinin Değerlendirilmesi Sempozyumu (3-4 Haziran 2011) 67-74
• Arslan İ and Aydın S, ‘Çarter Partideki Tahkim Klozunun Konişmento Hamilinine Etkisi’ (2013) 17(1-2) Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 123-139.
• Atamer Y, Sözleşme Özgürlüğünün Sınırlandırılması Sorunu Çerçevesinde Genel İşlem Şartlarının Denetlenmesi (Beta, 1999)
• Atamer Y ‘Yeni Türk Borçlar Kanunu Hükümleri Uyarınca Genel İşlem Koşullarının Denetlenmesi – TKHK m. 6 ve TTK m. 55, f. 1, (f) ile Karşılaştırmalı Olarak’ in Başak Şit (ed), Türk Hukukunda Genel İşlem Şartları Sempozyumu (Banka ve Ticaret Hukuku Enstitüsü, 2012) 9-73
• Atamer Y, ‘Genel İşlem Koşulu mu Bireysel Pazarlıkla Kurulan Sözleşme mi? Tüketici ve Tacir İşlemleri Açısından Karşılaştırmalı Olarak Başvurulabilecek Değerlendirme Kriterleri’ in Çiğdem Kırca (ed), Yeni Türk Borçlar Kanunu ve Yeni Türk Ticaret Kanunu Sempozyumu (Vedat, 2013) 103-137.
• Bayata Canyaş A, AB ve Türk Hukuku Uyarınca Sözleşmeye Uygulanacak Hukuka İlişkin Genel Kural (Adalet, 2012)
• Bilgin Yüce M, ‘Edimi Belirleme Yetkisinin Mevcut Genel İşlem Koşulları Teorisi ve 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu Açısından Değerlendirilmesi’ (2013) 8 Journal of Yaşar University (Özel Sayı) 3191-3137
• Bolayır N, ‘Hukuk Muhakemeleri Kanunu’na Göre Yetki Sözleşmeleri’ (2011) 85(5) İBD 131-148.
• Çelikel A and Erdem BB, Milletlerarası Özel Hukuk (15th edn, Beta, 2017)
• Damar D, ‘Konişmentodan Çarter Partiye Yapılan Atıfla Tahkim Anlaşmasının Kurulması Meselesi ve Türk Ticaret Kanunu Tasarısı’ndaki Hükmün Değerlendirilmesi’ (2006) 64(2) İÜHFM 247-271
• Demir Gökyayla C, Milletlerarası Özel Hukukta Tek Satıcılık Sözleşmeleri (Münhasır Bayilik Sözleşmeleri) (2nd edn, Vedat, 2013)
• Demir Gökyayla C, ‘Asimetrik Yetki Sözleşmeleri’ (2016) 11(145-146) BAUHFD (Özer Seliçi’nin Anısına Armağan) 417-458.
• Demirkol B, Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun’un 24. Maddesi Çerçevesinde Sözleşmeye Uygulanacak Hukuk (2nd edn, Vedat, 2014)
• Demirkol B, ‘Türk Milletlerarası Özel Hukuk Sisteminde Tüketicilere İlişkin Hükümlerin Kapsamı’, in Kemal Şenocak (ed), IV. Uluslararası Hukuk Sempozyumu Tam Metin Kitabı (Asos Yayınları, 2018) 215-223
• Demirkol B, Milletlerarası Yetki Anlaşmaları (Vedat, 2018)
• Doğan V, İş Akdinden Doğan Kanunlar İhtilafı Alanında Bağlama Kuralının ve Sınırlarının Tespiti (Yetkin, 1996)
• Doğan V, Uluslararası Ticarette Ödeme Aracı Olarak Akreditif (Savaş, 2005)
• Doğan V, Milletlerarası Özel Hukuk (4th edn, Savaş, 2017)
• Dutoit B, Knoepfler F, Lalive P and Mercier P, Répértoire de droit international privé suisse, Cilt 1 (Staempfli, 1982)
• Ekşi N, ‘Kanunlar İhtilafı Alanında “Incorporation”’ (1999-2000) 19-20 MHB (Özel Sayı: Aysel Çelikel’e Armağan) 263-292
• Eren F, Borçlar Hukuku Genel Hükümler (Yetkin, 16th edn, 2013)
• Erişir E, ‘Yetki Şartlarının Genel İşlem Koşulu Denetimi’ (2014) 16 DEÜHFD (Özel Sayı: Hakan Pekcanıtez’e Armağan) 1141-1213
• Fawcett JJ and Torremans P (eds), Cheshire, North & Fawcett Private International Law (15th edn, OUP, 2017)
• Gaillard E and Savage J (eds), Fouchard Gaillard Goldman on International Commercial Arbitration (Kluwer Law International, 1999)
• Gaudemet-Tallon H, La prorogation volontaire de juridiction en Droit international privé (Dalloz, 1965)
• Güngör G, Milletlerarası Özel Hukukta Tüketicinin Korunması (Yetkin, 2000)
• Güngör G, ‘Yeni Düzenleme Çalışmalarında Elektronik Akitlerin Kuruluşu ve Click-Wrap Yazılım Lisansı Sözleşmelerinde Hukuk Seçimi Kaydı’ (2002) 51(1) AÜHFD 19-42.
• Hill J, ‘Choice of Law in Contract under the Rome Convention: The Approach of the UK Courts’ (2004) 53 ICLQ 325-350.
• Kalpsüz T, ‘Tahkim Anlaşması’, in Hüseyin Ülgen, Arslan Kaya and Gül Okutan Nilsson (eds), Bilgi Toplumunda Hukuk: Ünal Tekinalp’e Armağan, Cilt II (Beta, 2003) 1027-1053
• Kassis A, Le nouveau droit européen des contrats internationaux (LGDJ, 1993)
• Kaufmann-Kohler G, La clause d’élection de for dans les contrats internationaux (Helbing&Lichtenhahn, 1980)
• Kocayusufpaşaoğlu N, Kocayusufpaşaoğlu/Hatemi/Serozan/Arpacı Borçlar Hukuk Genel Bölüm, Birinci Cilt (6th edn, Filiz, 2014)
• Kurtulan G, ‘Türk Hukukunda Tüketici Uyuşmazlıklarının Tahkime Elverişliliği’ (2017) 131 TBB Dergisi 239-260.
• Kutluay E, ‘Türk Borçlar Kanunu’nda Genel İşlem Koşulları’ (2017) 19 DEÜHFD (Özel Sayı: Şeref Ertaş’a Armağan) 1369-1422
• Merrett L, ‘The Future Enforcement of Asymmetric Jurisdiction Agreements’ (2018) 67(1) ICLQ 37-61.
• Nazzini R, ‘The Law Applicable to the Arbitration Agreement: Towards Transnational Principles’ (2016) 65 ICLQ 681-703.
• Nomer E, Devletler Hususî Hukuku (20th edn, Beta, 2013)
• Oğuzman MK and Barlas N, Medenî Hukuk: Giriş, Kaynaklar, Temel Kavramlar (Vedat, 25th edn, 2019)
• Oğuzman MK and Öz MT, Borçlar Hukuku: Genel Hükümler, Cilt 1 (Vedat, 13th edn, 2015)
• Özel S, Milletlerarası Ticari Tahkimde Kanunlar İhtilafı Meseleleri (Legal, 2008)
• Özmumcu S, ‘6502 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’un Hükümleri ve Yargıtay Kararları Çerçevesinde Tüketici Mahkemelerinin Görev Alanına Giren uyuşmazlıklara Genel Bir Bakış’ (2014) 16 DEÜHFD (Özel Sayı: Hakan Pekcanıtez’e Armağan) 831-871.
• Queirolo I, ‘Choice of Court Agreements in the New Brussels I-Bis Regulation: A Critical Appraisal’ (2013/2014) 15 YPIL 113-143.
• Ratkovic T and Zgrabljic Rotar D, ‘Choice-of-Court Agreements under the Brussels I Regulation (Recast)’ (2013) 9(2) JPIL 245-268.
• Sargın F, Milletlerarası Usûl Hukukunda Yetki Anlaşmaları (Yetkin, 1996)
• Sarıöz Büyükalp Aİ, ‘“Tahkim Anlaşmasının Hükümsüz, Tesirsiz veya İcrasının İmkansız Olması” Kavramları’ (2014) 16 DEÜHFD (Özel Sayı: Hakan Pekcanıtez’e Armağan) 2015-2061.
• Sindres D, ‘Retour sur la loi applicable à la validité de la clause d’élection du for’ (2015) 104(4) RCDIP 787-836
• Stone P, EU Private International Law (3rd edn, Edward Elgar Publishing, 2014)
• Şanlı C, Milletlerarası Ticarî Tahkimde Esasa Uygulanacak Hukuk (Banka ve Ticaret Hukuk Araştırma Enstitüsü, 1986)
• Şanlı C, ‘Konişmentonun Devri, Alacağın Temliki ve “Perdeyi Kaldırma Teorisi” Uygulamasında Sözleşmede Yer Alan Tahkim Şartının Konişmentoyu Devralan, Alacağı Temellük Eden ve Perdenin Arkasında Kalan Bakımından Geçerliliği Sorunu’ (2002) 22 MHB 773-790.
• Şanlı C, Uluslararası Ticari Akitlerin Hazılanması ve Uyuşmazlıkların Çözüm Yolları (Beta, 6th edn, 2016)
• Şanlı C, Esen E and Ataman-Figanmeşe İ, Milletlerarası Özel Hukuk (Beta, 7th edn, 2019)
• Tang ZS, Jurisdiction and Arbitration Agreements in International Commercial Law (Routledge, 2014)
• Tarman ZD, ‘5718 Sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun (MÖHUK) Uyarınca Yabancılık Unsuru Taşıyan Akdi Borç İlişkilerinde Hukuk Seçimi’ (2010) 26(1) BATİDER 143-171.
• Tek GS, ‘Tüketici Mahkemelerinin Görevi, Yetkisi ve Tüketici Mahkemelerinde Yapılan Yargılamanın Usulü’ (2012) 8(99-100) BAUHFD/Kazancı 127-171.
• Tekinay SS, Akman S, Burcuoğlu H and Altop A, Tekinay Borçlar Hukuku: Genel Hükümler (7th edn, Filiz, 1993)
• Tercier P, Pichonnaz P and Develioğlu HM, Borçlar Hukuku: Genel Hükümler (On İki Levha, 2016)
• Tiryakioğlu B, Taşınır Mallara İlişkin Milletlerarası Unsurlu Satım Akitlerine Uygulanacak Hukuk (AÜHF, 1996)
• Toprak S, ‘Tüketici Sözleşmelerindeki Haksız Şartların Bağlayıcı Olmamasının Sonuçları’ (2016) 122 TBB Dergisi 281-314.
• Yeşilova B, ‘6502 Sayılı (Yeni) Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’a Göre Tüketici Uyuşmazlıklarının Çözümü Usulü ve Yargılama Kuralları’ (Kasım 2014) 9 (Özel Sayı) Terazi Hukuk Dergisi 107-143.
• Zengin B, ‘Tahkim Şartının, Genel İşlem Koşullarına İlişkin Kurallar Karşısında Durumu’ (2013/2) Maltepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 129-153.