The Life and Works of the Circassian Scholar Jirik Yusuf Sıddık Efendi and the Examination of his Work Titled 'Translation of Kitâb al- Buyūʿ from al- Qudūrī'

Yıl 2023, , 143 - 155, 20.10.2023

Necmettin Azak

https://doi.org/10.32950/rid.1343120

Öz

Yusuf Sıddık Efendi was born into a Circassian family in the Çifteler village of Eskişehir in the mid-19th century. His father, Abdurrahman Efendi, migrated from the Caucasus to the Ottoman lands with his family when he was still young. He started his scholarly life under his father’s tutelage and after a dream he travelled to Cairo and completed his studies at Al-Azhar and received his ijazat from the leading scholars of the period. The friendship he established with Mahmud Sırrı Pasha, the son-in-law of the former Egyptian Khedive Ismail Pasha, and his family, whom he met during his years in Al-Azhar, led him to settle in Istanbul and to work as a private tutor for Pasha's princes in Beylerbeyi mansions. He prepared some of his works on fiqh as textbooks here, and also wrote many works in Arabic and Ottoman Turkish, most of which are in manuscript form. The details of his life and works can be found in the autobiographical manuscript Hâl Tercemesi, which was dictated by him to his son İbrahim Ethem. Yusuf Sıddık Efendi, who witnessed the last century of the Ottoman Empire, sheds light on many issues ranging from politics, economy, military, wars, religious education and ijazas in the Ottoman geography in this work, which is an example of the "self-narratives" genre. Historically, the difficulties experienced by Ottoman subjects in the Balkans, Tripoli and World War I and the successes of Circassian commanders on the fronts are also included in the work. The book also provides detailed information on how to get from Istanbul to Egypt and from there to Hejaz, the route and stops of the Hejaz railway between Damascus, Medina and Mecca, and the geographical features of the regions. Yusuf Sıddık Efendi, who was born to a Circassian family, described his relations with Circassians living in the Caucasus, Eskişehir, Bursa, Balıkesir, Egypt and Istanbul in his Hâl Tercemesi, in which he tells the biographies of more than a hundred people from his kins. Yusuf Sıddık Efendi carried out his teaching and writing activities together. He fulfilled his teaching and irşâd activities both as a muderris and as a member of the Halvetî order. Yusuf Sıddık Efendi, who was skilful in the art of chronograms, indicates in verse and prose, both in Turkish and Arabic, dates for such occasions as birth and death events as well as for the composition of books. Additionally interested in poetry and literature, he shared his own poems in his works as well as his letters to his children. In this study, Yusuf Sıddık Efendi's life and works are analysed academically for the first time based on two manuscripts. Also, the biographies of certain people and events of his time are discussed from the perspective of self-narratives, and the value of his translation of the Kitab al-büyû' section of al-Qudūrī's al-Mukhtasar on fiqh is revealed from a jurisprudential perspective. The prominent aspects of this book are that the translator develops students' critical thinking and interpretation skills in conveying fiqh principles and fatwas in his work, and not only teaches fiqh issues one by one, but also provides them with the ability to relate similar situations to those principles in centering on the tenets. In addition, it aims to develop the legal notion of students in the teaching of classical fiqh texts, to combine theoretical and practical knowledge and to gain a new perspective on the translation of basic fiqh texts.

Anahtar Kelimeler

Fiqh, al-Mukhtasar, Translation, Jirik Yusuf Sıddık, Majalla

Çerkez Alimlerden Jirik Yusuf Sıddık Efendi’nin Hayatı, Eserleri ve 'Metn-i Kudûrî’den Kitâbü’l-Büyû‘ Tercemesi' Adlı Eserinin İncelenmesi

Öz

Yusuf Sıddık Efendi, 19. yüzyılın ortalarında Eskişehir’in Çifteler köyünde Çerkez bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelmiştir. Babası Abdurrahman Efendi, henüz gençken ailesiyle birlikte Kafkasya'dan Osmanlı topraklarına göç etmiştir. Babasının yanında başladığı ilim hayatını gördüğü bir rüya üzerine Kahire’ye giderek Ezher’de tamamlamış, dönemin önde gelen âlimlerinden icazet almıştır. Ezher yıllarında tanıştığı esbak Mısır Hidivi İsmail Paşa’nın damadı Mahmud Sırrı Paşa ve ailesiyle kurduğu dostluk onun İstanbul’a yerleşmesine ve Paşa’nın mahdumlarına Beylerbeyi yalılarında özel öğretmenlik yapmasına vesile olmuştur. Fıkha dair yazdığı eserlerinin bazılarını burada ders kitabı olarak hazırlamış, ayrıca çoğu yazma halinde bulunan Arapça ve Türkçe pek çok eser kaleme almıştır. Hayatının ve eserlerinin ayrıntıları, kendisinin anlattığı ve oğlu İbrahim Ethem’in yazdığı Hal Tercemesi adlı yazma eserde bulunmaktadır. Osmanlı Devleti’nin son asrına tanıklık eden Yusuf Sıddık Efendi, “Ben-anlatıları” geleneğinin bir örneği olan bu eserde Osmanlı coğrafyasında siyasetten ekonomiye, askeriyeden harplere, dini eğitim ve icazetlere kadar birçok konuya ışık tutmaktadır. Tarihsel olarak Balkan, Trablusgarp ve I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı tebaasının yaşadıkları zorluklar ve Çerkez komutanların cephelerde elde ettikleri başarılar da eserde yer almaktadır. Ayrıca İstanbul’dan Mısır’a ve oradan Hicaz bölgesine nasıl gidildiği, Hicaz demir yolunun Şam-Medine-Mekke güzergâhı ve durakları, bölgelerin coğrafî özellikleri gibi pek çok alanda detaylı bilgiler vermektedir. Çerkez bir ailenin çocuğu olan Yusuf Sıddık Efendi, Kafkasya, Eskişehir, Bursa, Balıkesir, Mısır ve İstanbul coğrafyasında yaşayan Çerkezlerle olan ilişkilerini, kendi sülalesinden yüzden fazla kişinin biyografisini anlattığı Hal Tercemesi’nde aktarmıştır. Tedris ve telif faaliyetlerini birlikte yürüten Yusuf Sıddık Efendi, hem müderrislik hem de Halvetî tarikatının müntesibi olarak eğitim ve irşad faaliyetlerinde bulunmuştur. Tarih düşürme sanatında mahir olan Yusuf Sıddık Efendi, doğum ve vefat tarihleri ile kitap telifi hakkında manzum ve mensur olarak hem Türkçe hem de Arapça ifadelerle tarih düşürmüştür. Ayrıca şiir ve edebiyata ilgi duyan Yusuf Sıddık Efendi, eserlerinde ve çocuklarına yazdığı mektuplarında kendi şiirlerini paylaşmıştır. Bu çalışmada, iki yazma eser üzerinden Yusuf Sıddık Efendi’nin hayatı ve eserleri ilk kez akademik olarak incelenmiş, yaşadığı döneme dair bazı kişilerin biyografileri ve olaylar ben-anlatıları perspektifinden ele alınmış, ayrıca fıkha dair Kudûrî’nin el-Muhtasar’ının Kitabü’l-büyû‘ bölümüne yaptığı tercümenin değeri fıkhî açıdan ortaya konulmuştur. Mütercimin, eserinde fıkhî kaide ve fetvaları aktararak öğrencilerin ilkesel düşünme ve yorumlama becerilerini geliştirmesi, onların sadece fıkhî konuları tek tek öğrenmeyi değil, aynı zamanda kaideleri merkeze alarak benzer durumları kaidelerle ilişkilendirmeyi öğretmesi kitabın öne çıkan yönlerindendir. Ayrıca söz konusu çalışma, klasik fıkıh metinlerinin öğretilmesinde öğrencilerin hukukî nosyonunu geliştirmeyi, teorik ile pratik bilgiyi birleştirerek temel fıkhî metinlerin çevirilerine yeni bir bakış açısı kazandırmayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, el-Muhtasar, Tercüme, Jirik Yusuf Sıddık, Mecelle

Kaynakça

• Alpaydın, Mehmet Akif. “Osmanlı Dönemi Türkçe Tefsir Eserleri”. Kilis 7 Aralık Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Dergisi 3/5 (2016), 131-140.
• Alpaydın, Mehmet Akif. Osmanlılarda Türkçe Tefsir Geleneği. İstanbul: M. Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2016.
• Doğan, Cihan. “Kudûrî’nin El-Muhtasar Adlı Eserinin En Eski Türkçe Tercümesi”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 12/23 (2014), 49-166.
• İbrahim Ethem Temizhan. Hâl Tercemesi. İstanbul: Süleymaniye Ktp., Nuri Arlasez, 294, 1a-24b.
• Jirik Yusuf Sıddık. Kitâbü’z-Zekât. Mısır: Matbaa-i Hindiyye, 1921.
• Jirik Yusuf Sıddık. Metn-i Ḳudûrî’den Kitâbü’l-Büyû‘ Tercemesi. İstanbul: Süleymaniye Ktp., Nuri Arlasez, 97, 1a-19b.
• Jirik Yusuf Sıddık. Terceme-i Tefsîr-i Te’vîlât-ı Kâşânî. Süleymaniye Ktp., Nuri Arlasez, 223, 1-470.
• Kılıç, Mahmud Erol. “Ekberiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 10/544-545. Ankara: TDV Yayınları, 1994.
• Koca, Ferhat. “el-Muhtasar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/64-66. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Korkmaz, Zeynep. “Eski Bir Kudûrî Çevirisi”. Türk Dili Üzerine Araştırmalar. 355-359. Ankara: TDK, 1995.
• Yazar, Sadık. “Osmanlı Döneminde Fıkıh Sahasında Yapılmış Türkçe Tercümeler”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 12/23 (2014), 49-166.
• Muḫtaṡaru’l-Ḳudûrî Tercemesi. İstanbul: Türk Dil Kurumu Ktp., Yazma, A 430, 1a-277b.