Felsefe Tarihi (FDB) Çalışmalarında Söylenenler ve Söylenmeyenler: Türkiye’de İlahiyat Fakültelerinde Yapılan Lisansüstü Tezlerin Tematik Analizi

Yıl 2025, Sayı: 30, 195 - 214, 30.12.2025

Ömer Faruk Karaköse

https://doi.org/10.32950/rid.1632525

Öz

Bu araştırma, 2000-2024 yılları arasında Türkiye’de Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı, Felsefe Tarihi Bilim Dalı kapsamında yayımlanmış yüksek lisans ve doktora tezlerindeki genel eğilimleri belirlemek amacıyla gerçekleştirilmiştir. Çalışmanın temel hedefi, ilgili dönemde yazılan akademik tezlerin hangi konulara odaklandığını, kullanılan yöntemleri ve içeriksel eğilimleri analiz ederek alandaki akademik gelişimi ortaya koymaktır. Bu sayede Felsefe Tarihi Bilim Dalı’nda hangi konuların öne çıktığı, hangi alanların görece ihmal edildiği ve araştırmacıların tercih ettiği metodolojik yaklaşımlar değerlendirilmektedir. Çalışma kapsamında, Yükseköğretim Kurulu (YÖK) Ulusal Tez Merkezi veri tabanı detaylı bir şekilde taranmış ve bu süreçte tamamlanmış 81 doktora ve 214 yüksek lisans tezi olmak üzere toplam 295 tez incelenmiştir. Bu tezler, ele aldıkları konular ve benimsedikleri yöntemler açısından değerlendirilerek hangi filozoflara, dönemlere ve temalara yoğunlaşıldığı belirlenmiştir. Verilerin analizinde betimsel içerik analizi yöntemi kullanılmış, böylece tezlerde ele alınan konuların akademik yönelimleri sistematik biçimde ortaya konmuştur. Araştırma, tezlerin türlerine göre dağılımlarının yanı sıra, hangi yıllarda ve hangi üniversitelerde daha yoğun bir şekilde üretildiğini de ele almıştır. Üniversiteler arasındaki akademik ilgi farklılıkları değerlendirilmiş, belirli üniversitelerde hangi felsefi eğilimlerin öne çıktığı analiz edilmiştir. Ayrıca tezlerin araştırma odakları, dönemsellikleri ve tematik yönelimleri karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Özellikle hangi filozofların, felsefi akımların ve temaların ağırlıklı olarak ele alındığı tespit edilmiştir. Çalışma sonucunda, Felsefe Tarihi alanındaki tezlerin büyük ölçüde modern ve çağdaş felsefe üzerine yoğunlaştığı, ancak Antik ve Orta Çağ felsefesi ile ilgili çalışmaların görece daha sınırlı olduğu belirlenmiştir. Bununla birlikte tezlerin günümüz tartışmalarına ve güncel felsefi meselelere yeterince ele alınmadığı tespit edilmiştir. Özellikle yapay zekâ etiği, göç felsefesi, uygulamalı etik, çevre felsefesi ve teknoloji ile insan arasındaki yeni düşünsel ilişkiler gibi konuların akademik çalışmalarda yeterince temsil edilmediği görülmüştür. Tezlerin çoğu, geleneksel felsefi meseleler ve filozof odaklı incelemeler etrafında şekillenmiş olup, çağdaş sosyal, politik ve teknolojik gelişmelerin felsefi boyutlarını ele alan disiplinler arası yaklaşımlar görece sınırlı kalmıştır. Bu durum alandaki akademik üretimin günümüz tartışmalarıyla etkileşimini artırmaya yönelik bir ihtiyacı ortaya koymaktadır. Araştırmanın sonuç bölümünde, elde edilen bulgular değerlendirilmiş ve özellikle az çalışılan konulara vurgu yapılmıştır. Felsefe Tarihi Bilim Dalı’nda çalışan araştırmacılar için, günümüz tartışmalarına daha fazla yer verilmesi ve metodolojik çeşitliliğin teşvik edilmesi yönünde öneriler sunulmuştur. Böylelikle gelecekteki çalışmaların daha geniş bir perspektife sahip olması ve alandaki akademik çeşitliliğin artırılması hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Felsefe Tarihi , İlahiyat Fakültesi , Tez , Doküman İnceleme , Betimsel İçerik Analiz

What is Said and Unsaid in the Studies of the History of Philosophy (PRS): A Thematic Analysis of Graduate Theses Conducted in the Faculties of Theology in Turkey

Öz

This study was conducted to identify the general trends in master’s and doctoral theses published in the Department of Philosophy and Religious Studies, specifically within the History of Philosophy discipline in Turkey, between 2000 and 2024. The primary aim of the study is to analyze the topics, methodologies, and content orientations of the theses written during this period to reveal the academic development in this field. In doing so, it evaluates which subjects have been prioritized, which areas have been relatively neglected, and the methodological approaches preferred by researchers. As part of the study, the database of the Turkish Council of Higher Education (YÖK) National Thesis Center was thoroughly examined, and a total of 295 theses—comprising 81 doctoral and 214 master’s theses—were analyzed. These theses were assessed in terms of the topics they addressed and the methodologies they employed, identifying which philosophers, periods, and themes were most frequently studied. The descriptive content analysis method was used to systematically outline the academic tendencies reflected in the examined theses. The study not only categorizes the theses based on their types but also examines their distribution over the years and across different universities. Differences in academic interests among universities were evaluated, and an analysis was conducted to determine which philosophical trends were prominent in particular institutions. Furthermore, the study provides a comparative analysis of research focuses, historical periods covered, and thematic orientations, particularly identifying which philosophers, philosophical movements, and themes have been predominantly explored. As a result of the study, it was found that most theses in the field of the History of Philosophy focus on modern and contemporary philosophy, while studies on Ancient and Medieval philosophy remain relatively limited. However, it was also observed that these theses do not sufficiently engage with current philosophical discussions and contemporary issues. In particular, topics such as artificial intelligence ethics, the philosophy of migration, applied ethics, environmental philosophy, and the evolving intellectual relationship between technology and humanity have not been adequately addressed in academic research. Most theses are structured around traditional philosophical issues and philosopher-centered analyses, whereas interdisciplinary approaches that engage with contemporary social, political, and technological developments remain relatively scarce. This indicates a need for increased interaction between academic research and contemporary philosophical debates. In the conclusion section, the findings were evaluated, and special emphasis was placed on under-researched topics. Recommendations were provided for researchers in the field of the History of Philosophy, suggesting greater engagement with contemporary discussions and the encouragement of methodological diversity. In this way, future studies are expected to adopt a broader perspective and contribute to the diversification of academic research in the field.

Anahtar Kelimeler

Philosophy of History , Faculty of Theology , Graduate Thesis , Document Analysis , Descriptive Content Analysis

Kaynakça

• Anders, Svein. Philosophy of Nature. London and New York: Routledge, 2016.
• Arslan, Ahmet. Felsefeye Giriş. İstanbul: Adres Yayınları, 2013.
• Arslan, İshak. Çağdaş Doğa Düşüncesi. İstanbul: Küre Yayınları, 2016.
• Aylesworth, Gary. “Postmodernism”. The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Spring 2015). ed. Edward N. Zalta. Erişim 17 Ocak 2025. https://plato.stanford.edu/archives/spr2015/entries/postmodernism/
• Bailey, Andrew (ed.). Zihin Felsefesi. çev. Füsun Doruker. Ankara: Fol Kitap, 2019.
• Bartneck, Christoph. An Introduction to Ethics in Robotics and AI. Christchurch: Springer, 2021.
• Başdemir, Hasan Yücel. Çağdaş Epitemolojide Bilginin Tanımı Sorunu. Ankara: Hititkitap Yayınevi, 2011.
• Bhaskar, Roy. Gerçekliği Geri Kazanmak Çağdaş Felsefeye Eleştirel Bir Giriş. çev. Beyza Sumer Aydaş. Ankara: NotaBene Yayınları, 2015.
• Carter, J. Adam. “Metaepistemology”. The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Spring 2022). ed. Edward N. Zalta, ts. Erişim 17 Ocak 2025
• Cevizci, Ahmet. Felsefeye Giriş. İstanbul: Say Yayınları, 2017.
• Demircioğlu, Erhan (ed.). Zihin -Descartes’tan Yapay Zekâya-. Ankara: Fol Kitap, 2023.
• Doko, Enis. Metafiziğin Temelleri Analitik Metafiziğe Giriş. İstanbul: Mona Kitap, 2020.
• Gillies, Donald. Yirminci Yüzyılda Bilim Felsefesi Dört Ana Tema. çev. Melis Tuncel. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım, 2018.
• Gür, Bekir S. (ed.). Matematik Felsefesi. Ankara: Fol Kitap, 2019.
• Herder, Johann Gottfried. Tarih Felsefesi. çev. S. Battal Arvasi. Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2020.
• Karaköse, Ömer Faruk. Khronos & Aristoteles’te Zamanın Doğası. Ankara: Eskiyeni Yayınları, 2022.
• Karaköse, Ömer Faruk. “Platon, Aristoteles ve Augustinus’ta Zaman Kavramı”. Trabzon İlahiyat Dergisi 8/1 (2021), 75-104.
• Karaköse, Ömer Faruk. Rasyonaliteyi Yeniden Düşünmek: Gaston Bachelard ve John R. Searle’ün Perspektifinden Yeni Bir Yaklaşım. Ankara: Ankara Üniversitesi, Doktora Tezi, 2025.
• Kuşçu, Egemen. “Giriş Yeniden: Nedir Bu Metafizik?” Metafizik Filozofların Metafizik Sistemleri. Bursa: Sentez Yayıncılık, 2019.
• Kymlicka, Will. Çağdaş Siyaset Felsefesine Giriş. çev. Ebru Kılıç. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2016.
• Lenard, Patti Tamara. “Culture”. The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Spring 2020). ed. Edward N. Zalta. Erişim 17 Ocak 2025. https://plato.stanford.edu/archives/win2020/entries/culture/
• Little, Daniel. “Philosophy of History”. The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Winter 2020). ed. Edward N. Zalta, 2020. https://plato.stanford.edu/archives/win2020/entries/history/
• Mengüşoğlu, Takiyettin. İnsan Felsefesi. İstanbul: Doğu Batı Yayınları, 2015.
• Moser, Paul K. (ed.). Epistemoloji. çev. Hasan Yücel Başdemir - Nebi Mehdiyev. Ankara: Adres Yayınları, 2018.
• Özcan, Zeki. Dil Felsefesi I (Mantıkçı Paradigma). Ankara: Sentez Yayıncılık, 2021.
• Özlem, Doğan. Kültür Bilimleri ve Kültür Felsefesi. İstanbul: Notos Kitap Yayınevi, 2019.
• Özlem, Doğan. Mantık Klasik/Sembolik Mantık Mantık Felsefesi. İstanbul: İnkılap Kitabevi, 2004.
• Peterson, Michael vd. Akıl ve İnanç : Din Felsefesine Giriş. çev. Rahim Acar. İstanbul: Küre Yayınları, 2006.
• Reydon, Thomas A.C. “Philosophy of Technology”. Internet Encylopedia of Philosophy. Erişim 17 Ocak 2025. https://iep.utm.edu/technolo/
• Searle, John R. “Rationality and Realism, What Is at Stake?” Daedalus 122/4 (1993), 55-83.
• Shapiro, Stewart. “Classical Logic”. The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Spring 2024). ed. Edward N. Zalta, 2024. https://plato.stanford.edu/archives/spr2024/entries/logic-classical/
• Sturm, Thomas. “Historical Epistemology or History of Epistemol The Case of the Relation Between Perception and Judgment”. Erkenntnis 75 (2011), 303-324.
• Türer, Celal (ed.). Cumhuriyet’in 100. Yılında Türkiye’de Felsefe. Ankara: Nobel Yayıncılık, 2023.
• Utku, Ali - Kaya, Cüneyt M. “Türkiye’de Modern Felsefe Tarihi Yazımının Serencamı: Geç-Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Bir Literatür Değerlendirmesi”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 9/17 (2011), 11-48.
• Vural, Muhammet Enes. “Din Bilimleri Çalışmalarında Betimsel Analiz, T-Test ve ANOVA: Örnek Uygulamalarla Veri Betimleme ve Grup Ortalamalarını Karşılaştırma”. Din Bilimlerinde Nicel Yöntem Teorik Temel, Analiz, Yorumlama ve Raporlama. ed. Ali Ayten. 45-73. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2022.
• White, James E. White. Contemporary Moral Problems: War, Terrorism, Torture and Assassination. Boston: Wadsworth, 2012.