What is Theology About? Theology and Phenomenology

Yıl 2025, Sayı: 30, 1 - 20, 30.12.2025

Latif Tokat

https://doi.org/10.32950/rid.1785611

Öz

This study will attempt to address what the object of knowledge in the discipline of theology is. What it is about, what its method is, and whether the theological knowledge and topics that are practiced, discussed, and produced in practice are consistent with their theoretical definitions and content. Attention will be drawn to the various problems in the current field of theology in terms of content and method, and phenomenology will be proposed as a method. The idea that phenomenology is appropriate in terms of the content and structure of theology and that it will enable theology to gain a more authentic content will be emphasized. Attention will be drawn to the fact that Islamic theology is not entirely foreign to phenomenology, both as a method and in terms of the content provided by this method, and that Sufi thought largely follows a method and content similar to what is meant by phenomenology today. Phenomenology, which emphasizes the need to turn “to the things themselves,” is important in that it promises to ensure that theology does not forget the fundamental issue, that it sees it directly and focuses on it, and that it avoids falling into speculation, for which theology is very susceptible, and thus straying from the reason for the existence of the object of knowledge.
Regardless of their nature, when God, religion, and the sacred are accepted, it will be emphasized that theology is ultimately the knowledge of “being,” since they speak of principles pertaining to the “being” of man. In our opinion, while “being” constitutes the essence of theology, the human condition is neglected, and therefore theological sciences unknowingly produce speculative knowledge. Theology, metaphysics, ontology, and discussions about God must be freed from speculation.
The human condition has many fundamental metaphysical issues such as the meaning of life, mortality, origin and future of human-being, and the meaning of Being. Also it has social issues such as justice, equality, freedom, and exploitation, economic issues such as welfare, poverty, and income distribution balance, moral issues such as compassion, sacrifice, and sincerity, and existential issues such as hope, hopelessness, what man is, where he comes from and where he is going, what his purpose is. Religions have always been ahead of society, developing a strong culture of criticism, emphasizing the importance of enlightening societies and making them discerning, and recommending that social problems be addressed. Today, religion can become a tool that can be used against the values it promises. Deciphering this situation is only possible with a critical theological understanding that can be achieved through phenomenological analysis. Combating the social problems caused by today's dominant world system is the raison d'être of theology. However, both a culture of criticism and concern for social problems are unfortunately lost among topics that go beyond speculation, dealing with seemingly unrealistic historical and fantastical issues, and attempting to support science or draw support from science despite being incompatible with its structure, which is not really on the agenda of theology.
Since the phenomenological method covers a very broad spectrum, we will draw particularly on Heidegger and Sartre's understanding of phenomenology. In our view, religion, ethics, aesthetics, philosophy, and, naturally, theology are existential issues, so the study will be evaluated from an existential perspective.

Anahtar Kelimeler

Philosophy of Religion , Theology , Phenomenology , To Be , Theology as Criticism , Social Theology.

İlahiyat Neyin Bilgisidir? İlahiyat ve Fenomenoloji

Öz

Bu çalışmada, ilahiyat disiplininin bilgi objesinin ne olduğu, ne hakkında olduğu, yönteminin ne olduğu ve pratikte gerçekleşen, tartışılan ve üretilen ilahiyat bilgisinin ve konularının teorideki tanım ve içeriğine uygun olup olmadığı ele alınmaya çalışılacaktır. Halihazırdaki ilahiyat alanının içerik ve yöntem bakımından çeşitli sorunlarına dikkat çekilecek, bir yöntem olarak fenomenoloji önerilecektir. Fenomenolojinin, ilahiyatın içeriği ve yapısı açısından uygun olduğu ve daha sahici bir muhteva kazanmasına imkân sağlayacağı fikri üzerinde durulacaktır. İslam ilahiyatının, fenomenolojiye hem yöntem hem de bu yöntemin sağladığı içerik olarak çok da yabancı olmadığı, tasavvufi düşüncenin büyük oranda bugün fenomenoloji ile kastedilen yöntem ve içeriğe benzer hareket ettiğine dikkat çekilecektir. “Şeylerin doğrudan kendisine” yönelmek gerektiğini vurgulayan fenomenoloji, ilahiyat disiplini açısından esas meselenin unutulmamasını, doğrudan görülmesini ve ona odaklanılmasını, ilahiyatın çok müsait olduğu spekülasyona düşmekten ve bu yüzden bilgi objesinin varlık sebebinden uzaklaşmaktan kaçınmasını vadetmesi açısından önemlidir.
Mahiyetleri ne olursa olsun Tanrı, din ve kutsalın kabulü halinde, Tanrı inancı ve din, insanın “olma”sına taalluk eden ilkelerden bahsettikleri için ilahiyatın da netice itibariyle “olma”nın bilgisi olduğu vurgulanacaktır. Kanaatimizce “olma” ilahiyatın özünü oluşturduğu halde, insani durum ihmal edilmekte, dolayısıyla ilahiyat bilimleri farkında olmadan spekülatif bilgi üretir hale gelmektedir. İlahiyatın, metafiziğin, ontolojinin ve Tanrı hakkındaki tartışmaların spekülasyondan kurtarılması gerekir.
İnsani durum, hayatın anlamı, ölümlülük, köken ve gelecek, varlığın manası gibi temel metafizik meselelerden tutun da, adalet, eşitlik, özgürlük, sömürü gibi sosyal meselelere, refah, yoksulluk, gelir dağılımı dengesi gibi iktisadi meselelere, merhamet, fedakârlık, samimiyet gibi ahlaki, umut, umutsuzluk, insanın ne olduğu, nereden gelip nereye gittiği, gayesinin ne olduğu gibi varoluşsal meselelere kadar pek çok boyuta sahiptir. Dinler her zaman toplumun önünden gitmiş, hem güçlü bir eleştiri kültürü geliştirmiş, toplumları aydınlatma ve feraset sahibi kılma konusunu önemsemiş, hem de sosyal sorunları mesele edinmeyi salık vermiştir. Bugün din, vadettiği değerlerin aleyhinde kullanılabilen bir araç haline dönüşebilmiştir. Bu durumu deşifre etmek, ancak fenomenolojik analizlerle yapılabilen eleştirel ilahiyat anlayışıyla mümkün olabilir. Bugün, hakim dünya sisteminin yol açtığı sosyal sorunlarla mücadele etmek ilahiyatın varlık sebebidir. Ancak hem eleştiri kültürü hem de sosyal sorunlarla ilgilenmek, maalesef spekülasyondan öteye geçmeyen konular arasında kaybolup giden, adeta gerçekçi olmayan tarihsel ve fantastik meselelerle ilgilenen, yapısına uygun olmadığı halde bilime destek vermeye veya bilimden destek almaya çalışan ilahiyatın pek gündeminde değildir.
Fenomenoloji yöntemi çok geniş bir yelpazeye sahip olduğu için özellikle Heidegger ve Sartre’ın fenomenoloji anlayışından faydalanılacaktır. Bize göre, din, ahlak, estetik, felsefe ve doğal olarak ilahiyat varoluşsal bir mesele olduğu için çalışmada varoluşsal bakış açısı ile değerlendirmeler yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Din Felsefesi , İlahiyat , Fenomenoloji , Olmak , Eleştirel İlahiyat , Sosyal İlahiyat.

Kaynakça

• Alatlı, Alev. “Bart Kosko İsimli Bir Devrimci”, Batıya Yön Veren Metinler IV. Der. A. Alatlı, İstanbul: Alfa Yay. 2014.
• Armstrong, Karen. Mitlerin Kısa Tarihi. Çev. Dilek Şendil, İstanbul: Alfa Yay. 2. Baskı. 2017.
• Bardakoğlu, Ali. İslam Işığında Müslümanlığımızla Yüzleşme. İstanbul: Kuramer. 2. Baskı. 2017.
• Cabiri, Muhammed Abid. Arap Aklının Yapısı. Çev. B. Köroğlu-H. Hacak-E. Demirli. İstanbul: Mana Yay. 2020.
• Dawkins, Richard. Tanrı Yanılgısı. Çev. T. Tuncay Bilgin. İstanbul: Kuzey Yay. 3. Baskı. 2007.
• Demirhan, Ahmet. “Heidegger ve Teoloji”. Heidegger ve Teoloji. Der. A. Demirhan. İstanbul: İnsan Yay. 2002.
• Farabi. Kitabü’l-Huruf. Tah. M. Mehdi. Beyrut: Darü’l-Meşrık. 1970.
• Fromm, Erich, Sahip Olmak ya da Olmak, Çev. Aydın Arıtan, İstanbul: Say Yay. 7. Baskı. 2019.
• Garaudy, Roger. İslam ve İnsanlığın Geleceği. Çev. Cemal Aydın. İstanbul: Pınar yay. 8. Baskı. 2013.
• Garaudy, Roger. İslam’ın Vadettikleri. Çev. Salih Akdemir. İstanbul: Pınar Yay. 6. Baskı. 1996.
• Habermas, Jürgen. Doğalcılık ve Din Arasında. çev. Ali Nalbant. İstanbul: YKY, 3. Baskı, 2019.
• Hanefi, Hasan. “Teoloji mi Antropoloji mi?” Çev. M. S. Yazıcıoğlu. Ankara Ünv. İlahiyat Fak. Dergisi. XXII. 505-531.
• Heidegger, Martin. “Fenomenoloji ve Teoloji”, Çev. A. Demirhan, Heidegger ve Teoloji, Der. A. Demirhan. İstanbul: İnsan Yay. 2002.
• Heidegger, Martin. Being and Time. Çev. J. Stambaugh. Albany: State University of New York Press. 1996.
• Hemedani, Aynülkudat. Temhidat, Çev. Halil Baltacı. İstanbul: Dergah Yay. 2. Baskı. 2017.
• İbn Arabi. Fususu’l-Hikem, Çev. Nuri Gençosman. Ankara: MEB Yay. 1992.
• İbn Sina. Kitabu’ş-Şifa Metafizik I. Çev. Ekrem Demirli-Ömer Türker. İstanbul: Litera Yay. 2004.
• İkbal, Muhammed. İslam’da Dini Düşüncenin Yeniden İnşası. Çev. Rahim Acar. İstanbul: Timaş Yay. 6. Baskı. 2017.
• Lyotard, Jean-François. Fenomenoloji. Çev. İsmet Birkan. Ankara: Dost Kitabevi. 2007.
• Magee, Bryan. Yeni Düşün Adamları. Çev. Mete Tunçay. Ankara: Birey ve Toplum Yay. 1985.
• Rahman, Fazlur. İslam. Çev. Mehmet Aydın-Mehmet Dağ. İstanbul: Selçuk Yay. 2. Baskı. 1992.
• Ramazan, Tarık. İslam Medeniyetlerin Yüzleşmesi. Çev. Ayşe Meral. İstanbul: Anka Yay. 2003.
• Sartre, Jean-Paul. Varlık ve Hiçlik. Çev. Turhan Ilgaz-Gaye Çankaya Esen. İstanbul: İthaki Yay. 4. Basım. 2011.
• Smart, Ninian. Worldviews, Crosscultural Explorations of Human Beliefs. New York: Charles Scribner’s Sons. 1983.
• Sönmez, Burhan. “Kötülük ve Aşk Arasında: Sol İlahiyat”. Sol İlahiyat. Der. K. Özdoğan-D. A. Akkoç, İstanbul: Birikim Yay. 2013.
• Tillich, Paul. İmanın Dinamikleri. Çev. F. Terkan-S. Özer. Ankara: Ankara Okulu Yay. 2000.
• Tillich, Paul. Systematic Theology. Chicago: The University of Chicago Press. 1963.
• Ülken, Hilmi Ziya. İslam Düşüncesi. İstanbul: Doğu Batı Yay. 5. Baskı. 2015.
• Wallerstein, Immanuel. Sosyal Bilimleri Düşünmemek. Çev. Taylan Doğan. İstanbul: bgst Yay. 2. Baskı. 2013.
• Wittgenstein, Ludwig. Tractatus Logico-Philosophicus. London: Routledge. 2002.