إعادة التفكير في علم الفقه أو الماضي والحاضر والمستقبل للفقه

Yıl 2025, Sayı: 30, 119 - 134, 30.12.2025

Hacı Yunus Apaydın

https://doi.org/10.32950/rid.1785931

Öz

لقد سعى العلماء والمثقفون المسلمون في العصر الحديث للعثور على طرق للبقاء مسلمين ودمج إيمانهم ومعتقداتهم في الحياة الاجتماعية الحديثة. وفي هذا السياق، بجانب فهم الحفاظ على آراء المذاهب الكلاسيكية، قدّموا اقتراحات متعددة مثل الاجتهاد الحر، تجديد أصول الفقه، إنشاء أصول فقه جديدة، الاقتراب المعتمد على المقاصد، والاقتراب الذي يتجاوز المذاهب. ومع ذلك، لم تنجح أي من هذه الاجتهادات في تحقيق النتائج المتوقعة بالدرجة المطلوبة. تهدف هذه المقالة إلى تسليط الضوء على بنية الفقه ووظيفته في الماضي، بالإضافة إلى الجهود المعاصرة بشكل عام، للإشارة إلى الطريق الواقعي والعقلاني الذي لم يتم تجربته بعد لدمج الفقه في الحياة الحديثة.
وبناءً عليه، يتعين في العصر الحديث تحديد كيفية تحمل الفقه لهذا الدور في الفترة الكلاسيكية أولاً، ثم توضيح خلفيته ومنطقه وطرقه، وأخيرًا يجب تحديث الفقه انطلاقًا من هذه القاعدة الرشيدة. ويُقترح أن يكون الطريق الأكثر صحة وصحة لتحديث الفقه هو الالتزام بالنظام المذهبي.

Anahtar Kelimeler

الدين، الشريعة، الإسلام، الفقه، المُسلِمِيّة، المذهب، الوضع الجديد، التجديد، النظرية/الباراديغم، التحديث، الفقه الجديد، الحنفية الجديدة، المنهج

Reconsidering Islamic Jurisprudence (Fiqh) or: Its Past, Present, and Future

Öz

Muslim scholars and intellectuals in the modern era have sought ways to remain Muslim while incorporating their beliefs and convictions into modern societal life. In addition to the view that the doctrines of the classical schools should be preserved as they are, various proposals have been developed such as unrestricted ijtihad, the renewal of jurisprudential method (uṣūl al-fiqh), the establishment of a new jurisprudential methodology, a maqāṣid-centric approach, and a supra-sectarian approach. However, none of these have succeeded in achieving the intended results. This article aims to present a comprehensive overview of the past structure and function of fiqh and contemporary efforts, showcasing a previously untried realistic and rational path for integrating jurisprudence into modern life. Accordingly, in the modern age, in order for jurisprudence to be included in and intervene in life, it is essential to first identify how jurisprudence fulfilled this role in the classical period, then to explain its background, logic, and method, and finally, to actualize jurisprudence by walking on this rational ground. It is suggested that the most authentic and healthy way to actualize jurisprudence is to adhere to the approach I refer to as “the systematics of the school.

Anahtar Kelimeler

Religion , Sharia , Islam , Jurisprudence , Muslimness , School/sect , New Situation , Modernization , Theory/Paradigm , Actualization , New Jurisprudence

Fıkıh İlmini Yeniden Düşünmek Ya da Fıkhın Dünü, Bugünü ve Yarını

Öz

Müslüman ulema ve aydınlar, modern dönemde, müslüman olarak kalmanın, inanç ve kanaatlerini modern toplum hayatına dahil etmenin yollarını aramışlardır. Bu yolda klasik mezhep görüşlerinin aynen sürdürülmesi anlayışı yanında, serbest içtihat, fıkıh usulünün yenilenmesi, yeni bir fıkıh usulü ihdas edilmesi, makasıt eksenli yaklaşım, mezhepler üstü yaklaşım gibi çeşitli öneriler geliştirmişlerdir. Ancak bunların hiç birisi beklenen ve hedeflenen sonuçları arzu edilen düzeyde gerçekleştirmeyi başaramamıştır. Bu yazı fıkhın geçmişteki yapı ve işlevini ve çağdaş çabaları genel olarak serimleyerek, fıkhın modern dönemde hayata dahil ve müdahil olmasının hiç denenmemiş gerçekçi ve rasyonel yolunu göstermeyi amaçlamaktadır. Buna göre modern çağda fıkhın hayata dahil ve müdahil olması için öncelikle fıkhın klasik dönemde bu rolü nasıl üstlendiğinin tespit edilmesi, ardından bunun arka planının, mantığının ve yönteminin açıklanması ve nihayetinde bu rasyonel zemin üzerinden yürünerek fıkhın aktüalize edilmesi gerekmektedir. Fıkhın aktüalize edilmesinin en sahih ve sağlıklı yolunun benim "ekol sistematiği" olarak adlandırdığım yola riayetle olabileceği öne sürülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Din , Şeriat , İslam , Fıkıh , Mezhep , Yenileşme , Teori/ Paradigma , Aktüalize

Etik Beyan

Bu çalışma tez, proje, bildiri vb. başka bir çalışmadan üretilmemiştir

Destekleyen Kurum

yok

Kaynakça

• Apaydın, H. Yunus. “Şer’î Hükmün Tabiatı”. Modern Çağda Fıkhın Anlamı ve İşlevi. ed. Osman Güman. 63-77. İstanbul: Ensar Yayınları, 2020.
• Apaydın, H. Yunus. “Fıkhın Aktüel Değeri”, Din ve Toplum Dergisi 18 (Kasım 2024), 24-35.
• Cessâs, Ebu Bekr er-Râzî. Şerhu Muhtasari’t-Tahâvî. haz. Said Bektaş. Beyrut: Dâru’l-beşâir’l-İslâmiyye. 2010.
• Dönmez, İbrahim Kâfi. “İslam Hukukunda Müctehidin Naslar Karşısındaki Durumu ile Hâkimin Kanun Karşısındaki Durumu Arasında Bir Mukayese”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4. (1986), 22-51.
• Ebussuûd Efendi. Ma‘rûzât. haz. Pehlul Düzenli. İstanbul: Klasik Yayınları, 2013.
• el-Fâsî, Allâl. Difâ’ ani’ş-şerîa. İskenderiye/Kahire: Mektebetu’l-İskenderiyye. 2011.
• İbn Teymiyye, Takiyyuddin. el-Fetâva’l-kübrâ. Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1. Baskı, 1987.
• İbn Teymiyye, Takiyyuddin. Mecmûu’l-fetâvâ, Medine: Dâru Advâu’s-selef, 1. Baskı, 2004.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Te’vîlâtu Ehli’s-Sünne, thk. Mecdî Bâsellûm. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1. Baskı, 2005.
• Nehhâs, Ebu Ca’fer Ahmed. b. Muhammed. İ’râbu’l-Kur’ân. Talik: Abdulmün’im Halil İbrahim, Beyrut: 1421.
• Serahsî, Şemsuleimme. Şerhu’s-Siyeri’l-kebîr. y.y.:eş-Şirketu’ş-Şarkıyye li’l-İ’lânât,1971. Şâtıbî, Ebu İshâk. el-Muvâfakât, thk. Ebu Ubeyde Meşhur b. Hasen Alu Selman. Dâru İbn Affân, 1. Baskı, 1997.
• Ulukütük, Mehmet. “Kur’an Tarihsel Kapitalizm Evrensel mi?”. Kritik Bakış. 16.09.2025. Kur’an Tarihsel, Kapitalizm Evrensel mi? - Kritik Bakış.
• Yiğit, İsmail. “Emeviler”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi. 10 Ekim 2025.