Sırât-ı müstakim ve Sebîlü’r-reşâd Dergilerinde Kur’ân Tarihi ve Kıraate Yaklaşım

Yıl 2023, Sayı: 24, 209 - 227, 20.10.2023

Ömer Mehmet Ulusoy

https://doi.org/10.32950/rid.1331091

Öz

Allah’ın muradının tam olarak anlaşılabilmesine yönelik çalışmalar ve bu yönde oluşturulan ilimler içerisinde Kur’an tarihi önemli bir konuma sahiptir. Kur’ân Tarihi konuları üç ana başlıkta incelenmektedir. İlki vahyin başlangıcından sonuna kadar Kur’ân’ın Hz. Peygamber’e nüzul edilmesidir. Bu bölümde vahyin mahiyeti, nübüvvet ve onun gerekliliği ele alınmaktadır. İkincisi Kur’ân’ın nüzûlünün nasıl olduğu, bütün olarak mı yoksa tedricen mi inzal olduğu ve vahyin korunması meseleleri incelenmektedir. Üçüncü bölümde ise Kur’ân’ın hıfz, kitâbet, tedvin ve çoğaltılması sürecinde geçirdiği aşamalar, bu sürecin ne zaman kimler tarafından başlatıldığı, kimlerin bu aşamada aktif rol/ler üstlendiği ve 7 harf meselesi ele alınmaktadır. Ayrıca kırâat ile ilgili konular bu bölümde araştırma konusu yapılmaktadır. Sırât-ı Müstakîm ve Sebîlü’r-Reşâd dergileri de yayımlandığı dönem içerisinde Kur’ân tarihine dair meselelere kayıtsız kalmamış, sistematik şekilde olmasa da yukarıda zikri geçen konulara temas etmiştir. Bu bağlamda dergide Kur’ân’ın nüzulü, metinleşme süreci, cem’i, vahiy kâtipliği, resm-i Mushaf, 7 harf meselesi gibi temel konuların yanında kıraat, kıraat öğrenme yolları, kıraat çeşitleri de inceleme konusu edilmiştir. Dergide Kur’ân tarihine dair konular tespit edebildiğimiz kadarıyla 17 farklı cilt ve 32 sayıda yer almıştır. Konumuzla ilgili bilgiler Abdülaziz Çavîş’in yazılarında olduğu gibi bazen tefsire dair makalelerde, Hocazâde Ahmed Hilmi’nin yazılarında olduğu gibi bazen da müstakil olarak kaleme alınmıştır. Dergi yazılarını ele aldığımızda yazarların konuları araştırma ve inceleme yaparken ilmî disipline riayet ettikleri göze çarpmaktadır. Doğruluğunu kontrol etmek maksadıyla baktığımız bazı yerlerde herhangi bir hata olmaması bunu teyit eder niteliktedir.

Anahtar Kelimeler

Kıraat, Kur’ân tarihi, dergi, Sırât-ı Müstakîm, Sebîlü’r-Reşâd

Approach to Qur'anic History and Qiraat in Sırât-ı müstakim and Sebîlü'r-reşâd Journals

Öz

The history of the Qur'an has an important position among the studies aimed at fully understanding the will of Allah and the sciences created in this direction. The subjects of Qur'anic History are examined under three main headings. The first is the revelation of the Qur'an to the Prophet from the beginning to the end of revelation. In this section, the nature of revelation, prophethood and its necessity are discussed. Secondly, it examines how the Qur'an was revealed, whether it was revealed in its entirety or gradually, and the protection of revelation. In the third part, the stages of the Qur'an in the process of hıfz, kitâbet, tedvin and reproduction, when and by whom this process was initiated, who played an active role in this process and the issue of 7 letters are discussed. In addition, issues related to qiraat are the subject of research in this section. The journals Sırât-ı Müstakîm and Sebîlü'r-Reşâd were not indifferent to the issues related to the history of the Qur'ân during the period in which they were published, and although not in a systematic way, they touched upon the aforementioned issues. In this context, in addition to the basic issues such as the revelation of the Qur'an, the process of textualization, the jama'i, the scribe of revelation, the official Mushaf, and the issue of 7 letters, the journal also examined qiraat, ways of learning qiraat, and types of qiraat. As far as we have been able to determine, topics related to the history of the Qur'an appeared in 17 different volumes and 32 issues of the journal. The information on our subject was sometimes written in articles on tafsir, as in the writings of Abdülaziz Çavîş, and sometimes independently, as in the writings of Khojazâde Ahmed Hilmi. When we examine the articles in the journal, it is noticeable that the authors abide by scholarly discipline while researching and analyzing the subjects. This is confirmed by the fact that there are no errors in some of the places we checked for accuracy.

Anahtar Kelimeler

Kiraat, Qur, magazine, Sırât-ı Müstakîm, Sebîlü

Kaynakça

• Ahmed Hilmi, Hocazâde. “Sırât-ı Müstakîm Cerîde-i İlmiyesine”. Sırât-ı Müstakîm 6/147, (3 Recebülferd 1329 /29 Haziran 1911), 248-250.
• Ahmed Hilmi, Hocazâde. “Ravzatü’l-Kurrâ”. Sırât-ı müstakîm 6/147, (3 Recebülferd 1329/29 Haziran 1911), 249.
• Ahmed Hilmi, Hocazâde. “Ravzatü’l-Kurrâ”. Sırât-ı müstakîm 7/157, (14 Ramazan 1329/7 Eylül 1911), 9-11.
• Ahmed Vehbî, Yunuszâde. “Resm-i Mushaf”. Sırât-ı müstakîm. 21/52, (3 Şa’ban 1327/19 Ağustos 1909), 385-387.
• Ahmed Zâid, “Islâh-ı Medâris”, Sırât-ı Müstakîm, 5/128, 16 Sefer 1326 (16 Şubat 1911), 363-365.
• Ahmed Vehbî Yunuszâde. “Resm-i Mushaf”. Sırât-ı müstakîm 3/53 (24 Şa’ban 1327/9 Eylül 1909), 11-12.
• Algül, Hüseyin. “el-Mevâhibü’l-ledünniye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 29/421. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Altıkulaç, Tayyar, Mesâhif-i Kadîme. İstanbul: Ircıca, 2015.
• Atalay, Eda, Atalay, Kazan’daki Mushaf İmlası Tartışmaları Çerçevesinde “Tashîh-i Resm-i Hatt-ı Kur’an” Risalesi: Neşir ve Tahlil, (Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: 2019.
• Aydüz, Davut. “Sırât-ı Müstakîm ve Sebîlü’r-reşâd Mecmualarında Çıkan Tefsirle ilgili Yazılar”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (1996), 27-56.
• Bennâ, Ahmed b. Muhammed el-. İthâf-u Fudalâi’l-Beşer bi’l-Kıraâti’l-Erbaate Aşer.
• Bereket-zâde İsmail Hakkı, “Envâr-ı Kur’an”, Sırât-ı müstakîm 4/95, (22 Cemâziyelâhir 1328/30 Haziran 1910), 285-287.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük Tefsir Tarihi. 2 Cilt. İstanbul: Semerkand Yayınları, 2. Baskı, 2018.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail el-. el-Câmiu’s-sahih. neşr. Muhammed Zübeyr b. Nasr. 8 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 2. Basım, 1422/2001.
• Cemalüddin, Muhammed Şeref. el-Kıraatü’l-Aşri’l-Mütevatira Min Tarîki eş-Şâtibiyye ve’d-Dürer. Tanta: Daru’s-Sahabe li’t-Türâs, 5. Baskı, 2016.
• Çâvîş, Abdülaziz. “Tefsîr-i Kur’an-ı Kerim”. Sebîlü’r-reşâd 14/342, (27 Receb, 1333/10 Haziran 1915), 30-32
• Çâvîş, Abdülaziz. “Kur’an’ın Kitabet ve Tilavet ve İtibariyle Keyfiyeti Cem’i”. Sebîlü’r-reşâd 14/343, (11 Şaban, 1333/24 Haziran 1915), 39-42.
• Çâvîş, Abdülaziz. “Kur’an’ın Yedi Harf Üzere Nüzûlü Bahsi”. Sebîlü’r-reşâd 14/347, (22 Şevval 1333/2 Eylül 1915), 75-77.
• Çâvîş, Abdülaziz. “Esrâr-ı Kur’an”. Sebîlü’r-reşâd 20/504, (12 Şevval 1340/8 Haziran 1922), 114-115.
• Çâvîş, Abdülaziz. “Kur’an’ın Esâlib ve İbârâtı”, Sebîlü’r-reşâd 15/370, (12 Zilhicce 1336/19 Eylül 1918), 100-101.
• Çağbayır, Yaşar. Ötüken Türkçe Sözlük. 4 Cilt. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2007.
• Demir, Kenan. “Osmanlı’da Dergiciliğin Doğuşu ve Gelişimi”. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 9 (Nisan 2016),71-112.
• Demirci, Muhsin. Kur’an Tarihi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 13. Baskı, 2020.
• Edip, H. Eşref. “İcâzetnâme Cemiyeti”, Sebîlü’r-reşâd 12/197, (25 Cumadelahir, 1332/21 Mayıs 1914), 202-203.
• Efe, Adem. “Sebîlü’r-reşâd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 36/251-253. İstanbul: TDV yayınları, 2009.
• Elmalılı Muhammed Hamdi, “Câmia-i İslâmiyye Manası ve Hududu”, Sebîlü’r-reşâd 14/364, (30 Şevval 1336/8 Ağustos 1918), 277-281.
• Eroğlu, Muhammed. “Abdülaziz Çâvîş”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 1/187-188. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Fârisî, Ebî Ali el-Hasan b. Abdilgaffâr en- Nahvî el-. el-Hucce fî İleli’l-Kıraâti’s-Seb’. thk. Adil Ahmed Abdülmevcud- Ali Muhammed Muavviz. 4 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Baskı, 1971.
• Gül, Adnan. “Batılılaşma Sürecinde Sebîlü’r-reşâd Dergisi”. Ekev Akademi Dergisi, 11/31 (Bahar 2007), 39-54.
• Hatib, Abdullatif. el-Mu’cemu’l-Kıraat. 11 Cilt. Dımeşk: Dâru Sâdi’d-Din li’t-Tıbâati ve’n-Neşri ve’t-Tevzi, 2002.
• İhsanoğlu, Ekmeleddin. Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi. 2 Cilt. İstanbul:IRCICA, 3. Baskı, 1998.
• İsmail Hakkı, Bereketzâde. “Envâr-ı Kur’an”. Sırât-ı müstakîm 4/89, (10 Cemâziyelevvel 1328/19 Mayıs 1910), 184-186.
• İbn Mücâhid, Ebûbekir Ahmed b. Mûsâ b. El-Abbâs. Kitâbu’s-Seb’a Fi’l-Kıraât. thk. Şevki Dayf. Kahire: Dâru’l-Maârif, 1119/1707.
• Kâmil, Mehmed. “Vahiy Kâtipleri”, Sebîlü’r-reşâd. 21/532-533, (17 Şevvâl 1341/2 Haziran 1923), 120-121.
• Kâmil, Mehmed. “Cem’-i Kur’an”. Sebîlü’r-reşâd 21/532-533, (30 Ramazan 1341/16 Mayıs 1923), 79-81.
• Kâmil, Mehmed. “Cem’-i Kur’an”. Sebîlü’r-reşâd 21/532-533, (17 Şevvâl 1341/2 Haziran 1923),120-123.
• Kâmil, Mehmed. “Cem’-i Kur’an”. Sebîlü’r-reşâd 21/534-535, 137-140 (24 Şevvâl 1341/9 Haziran 1923); 21/532-533, 120-123.
• Kâmil, Mehmed. “Cem’-i Kur’an”. Sebîlü’r-reşâd 21/538-539, (6 Zilkade 1341/21 Haziran 1923), 184-185.
• Karaçam, İsmail. Kur’an-ıKerîm’in Nüzûlü ve Kıraati. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 6. Baskı, 2018.
• Kazânî, Molla Mahmûd Sâdık El-Îmânkulu el-. “Hatt-ı Mushaf”. Sırât-ı müstakîm 2/46, (5 Receb 1327/22 Temmuz 1909), 293-293.
• Koca, Ferhat. “Mûsâ Kâzım Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 31/221-222. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Mâlik b. Enes, Ebû ʿAbdullâh Mâlik b. Enes b. Mâlik el-Medenî. el-Muvattâʾ. Abu Dabi: Muessesetu Zâyid b. Sultân, 1425/2004.
• Mertoğlu, M. Suat. Sırat-ı Müstakim Mecmuası Açıklamalı Fihrist ve Dizin. İstanbul: Klasik Yayınları, 1. Baskı, 2008.
• Mertoğlu, M. Suat. Osmanlı’da II. Meşrutiyet Sonrası Modern Tefsir Anlayışı (Sırat-ı Müstakim-Sebilürreşad Örneği 1908-1914) İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2001.
• Mehmed Fahreddin. “Ta’lim ve Terbiyede Üssü’l-Esâs”. Sebîlü’r-Reşâd 8/205, (25 Şaban 1330/8 Ağustos 1912), 422-423.
• Mûsâ Kâzım. “Redd-i Ebâtıl”. Sırât-ı müstakîm 2/34, (13 Rebîülâhir 1327/3 Mayıs 1909), 109-111.
• Muslim, Ebû’l-Hasen Muslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî en-Nîsâbûrî, Sahîhu Muslim. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-ʿArabî, 1374/1955.
• Nehhâs, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. İsmâîl el-Murâdî en-. Meâni’l-Kur’an. thk. Muhammed Ali es-Sabûnî. 6 Cilt. Mekke: Câmiatu Ummi’l-Kurâ, 1409/1988.
• Nesâʾî, Ebû ʿAbdurrahmân Ahmed b. Şuʿayb el-Horâsânî en-. es-Sunenu’l-Kubrâ. Beyrut: Muʾessesetu’r-Risâle, 1421/2001.
• Öztürk, Hayrettin. Ebedi Mucize Kur’an. İstanbul: Ensar Yayınları, 5. Baskı, 2011.
• Sebîlü’r-reşâd. “Hayât-ı Akvâm-ı İslâmiyye”. Sebîlü’r-reşâd 11/280, (25 Safer 1332/22 Ocak 1914), 312-316.
• Sebîlü’r-reşâd, “Medâris-i İlmiye Nizamnâmesi”, Sebîlü’r-reşâd 19/481, (12 Ramazan 1339/21 Mayıs 1921), 144-145.
• Sebîlü’r-reşâd , “Mekteplerde Din Dersleri ve Fransızca Tahsili”, Sebîlü’r-reşâd 19/489, (18 Zilkade 1339/24 Temmuz 1921), 239-241
• Sebîlü’r-reşâd , “Yenigün’ün İnsafsızlıkları”, Sebîlü’r-reşâd 20/500, (9 Ramazan 1340/6 Mayıs 1922), 75-76.
• Sebîlü’r-reşâd , “Daru’l-huffâzlar Hakkında”, Sebîlü’r-reşâd 24/604, (9 Zilkade 1342/12 Haziran 1924), 100-101.
• Sebîlü’r-reşâd , “Dâru’l-huffâzların Seddi”, Sebîlü’r-reşâd 24/605, (16 Zilkade 1342/19 Haziran 1924), 109-110.
• Sebîlü’r-reşâd , “Genç Hristiyanlar Cemiyeti”, Sebîlü’r-reşâd 24/611, (5 Muharrem 1343/7 Ağustos 1924), 211- 212.
• Sertoğlu, Midhat. Mufassal Osmanlı Tarihi. 6 Cilt. Anakara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2. Baskı, 2021.
• Suyûtî, Abdurrahman b. Ebî Bekir Celâleddin es-. el-İtkân Fî Ulûmi’l-Kur’an. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. 4 Cilt. b.y.: Hey’eti’l- Mısriyyeti’l-Âmme 1974.
• Şa’ban Muhammed İsmail. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Külliyyeti’l-Ezheriyye, 1. Basım, 1118/1705. Şen, Ziya. Kur’an’ın Metinleşme Süreci. İstanbul: Kitabî Yayınları, 2021.
• Tirmizî, Ebû ʿÎsâ Muhammed b. ʿÎsâ et-. Sunenu’t-Tirmizî. Mısır: Şirketu Mustafâ’l-Bâbî’l-Halebî, 1395/1975.
• Ülken, Hilmi Ziya. Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi. İstanbul:Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2. Basım, 2014.
• Ünal, Mehmet. “Sırât-ı Müstakîm ve Sebîlü’r-reşâd Dergilerinde Yayımlanan Kur’an ve Tefsirle İlgili Çalışmalar”, Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi IX/2 (2007), 109-146.
• Zerkeşî,Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır. Abdillâh et- Türkî el-Mısrî el-Minhâcî ez-. el-Burhân fî Ulûmi’l-Kur’an, thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhim. 4 Cilt. Kâhire: Mektebetü Dâru’t-türâs, ts.