Orta-Ağır Zihin Engeli ve Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Öğrencilere Yönelik Hazırlanan Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretim Programının Değerlendirilmesi

Yıl 2024, Sayı: 27, 49 - 68, 20.10.2024

Tolgahan Ferman Polat , Hacı Yusuf Acuner

https://doi.org/10.32950/rid.1424302

Öz

Bu araştırmada özel eğitim uygulama okullarında görev yapan öğretmen görüşlerine göre, Orta-Ağır Zihinsel Engeli ve Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Öğrenciler İçin Hazırlanan Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretim Programının değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Bu bağlamda Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretim Programının hedef, içerik, öğrenme-öğretme süreci ve değerlendirme boyutları incelenmiştir. Araştırmada betimsel tarama yöntemi kullanılmıştır. Araştırmanın çalışma evrenini üç kademe birden (I. Kademe-ilkokul; II. Kademe-ortaokul; III. Kademe-lise) eğitime yer veren Türkiye’deki tüm özel eğitim uygulama okulları oluşturmaktadır. Araştırmaya 104 Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi ile 171 Özel Eğitim öğretmeni olmak üzere toplam 275 öğretmen katılmıştır. Araştırmada veri toplama aracı olarak, araştırmacı tarafından geliştirilen ve 40 sorudan oluşan bir anket formu kullanılmıştır. Elde edilen veriler betimsel veri analizi kullanılarak çözümlenmiştir. Buna göre öğretim programının hedeflerine ilişkin bulgularda; öğretmenlerin çoğunluğu Din kültürü ve Ahlak Bilgisi dersinin günlük hayatta kullanılacak bilgiler yönünden yeterli olduğu, öğretim programının anlaşılır bir dille ifade edildiği, kademeler ile öğrenme alanları arasındaki sayının tutarlı olduğu ve dersin özel eğitim uygulama okulunun amaçlarına ulaşılmasına katkı sağladığı konusunda kararsızdır. Öğretmenler, hedef ve davranışların sayı olarak birinci kademe için uygun olmadığını düşünürken, ikinci ve üçüncü kademe için uygunluğu konusunda kararsız olduğunu belirtmektedir. Programda yer alan hedeflerin öğretilebilir zihin engelli çocuklara uygun olmadığı, programın hedefleriyle ilgili kısmının daha işlevsel olması amacıyla tekrar gözden geçirilmesi gerektiği anlaşılmaktadır. Tüm kademelerde öğrenme alanlarının bilişsel, duyuşsal ve psikomotor alanlara taksonomik olarak dengeli bir şekilde dağıldığı konusunda öğretmenler kararsızdır ve hedeflerin öğrenme alanlarına dengeli bir şekilde dağılması gerektiği düşünülmektedir. Araştırmaya katılan öğretmenler, programın içerik ögesinin hedeflerle uyumlu olduğunu belirtmektedir. Bunun dışında kalan tüm maddelerde içerik ögesi ile ilgili boyutta öğretmenlerin kararsız kalmaları, öğretim programının içeriği ile ilgili kısmının daha işlevsel olması amacıyla tekrar gözden geçirilmesi gerektiğini düşündürmektedir. Öğretim programının öğrenme-öğretme süreci boyutuna yönelik bulgularda ise: bu okula ve tüm kademe düzeyine yönelik hazırlanan din kültürü ve ahlak bilgisi ders kitaplarının öğrencilere uygunluğu konusundan öğretmenlerin kararsız oldukları belirlenirken; bu ders kapsamında EBA’da yeterince uygulama ve etkinlik olmadığını sonucuna ulaşılmıştır. Bu açıdan programın öğrenme-öğretme süreçleri ile ilgili olan kısmın daha işlevsel olması amacıyla tekrar gözden geçirilerek bazı güncellemelerin yapılması uygun olacaktır. Öğretim programının değerlendirme boyutuna yönelik bulgularda: mevcut ölçme-değerlendirme yöntemleriyle din kültürü ve ahlak bilgisi programında belirtilen hedeflere ulaşılıp ulaşılmadığı konusunda öğretmenlerin kararsız kaldıkları belirlenmiştir. Bu açıdan programın değerlendirme ile ilgili olan kısmının işlevsel olması amacıyla öğrencide öğrenmenin oluşup oluşmadığını ölçen yöntem ve tekniklerin hayata geçirilmesi gerektiği anlaşılmaktadır. Katılımcılar, derste ihtiyaç duyulan materyal ve malzemeleri program incelendiğinde belirlenebileceğini; belli aralıklarla program güncellemelerinin gerekli olduğunu; programı inceleyerek sınıftaki rolünü belirleyebildiğini düşünmektedir.

Anahtar Kelimeler

Özel Eğitim, Orta-Ağır Zihinsel Engeli, Otizm Spektrum Bozukluğu, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi, Öğretim Programı

Teşekkür

Emeği Geçen Herkese Teşekkür Ederim...

Evaluation of the Religious Culture and Ethics Course Curriculum Prepared for Students with Moderate-Severe Intellectual Disability and Autism Spectrum Disorder

Öz

In this research, it was aimed to evaluate the Religious Culture and Ethics Course Teaching Program Prepared for Students with Moderate-Severe Mental Disabilities and Autism Spectrum Disorder, according to the opinions of teachers working in special education practice schools. In this context, the goal, content, learning-teaching process and evaluation dimensions of the Religious Culture and Ethics Course Curriculum were examined. A descriptive scanning method was used in the research. The study population of the research consists of all special education practice schools in Turkey that provide education at three levels (I. Stage - primary school; II. Stage - secondary school; III. Stage - high school). A total of 275 teachers, including 104 Religious Culture and Ethics teachers with 171 Special Education teachers, participated in the research. A survey form consisting of 39 questions, developed by the researcher, was used as a data collection tool in the study. The data obtained was analyzed using descriptive data analysis. Accordingly, in the findings regarding the objectives of the curriculum, the majority of teachers are undecided that the Religious Culture and Moral Knowledge course is sufficient in terms of information to be used in daily life, that the curriculum is expressed in an understandable language, that the number of stages and learning areas is consistent, and that the course contributes to achieving the goals of the special education practice school. While teachers think that the number of goals and behaviors are not suitable for the first stage, they state that they are undecided about their suitability for the second and third stages. It is understood that the goals in the program are not suitable for teachable mentally retarded children and that the part of the program related to the goals should be reviewed in order to be more functional. Teachers participating in the research state that the content element of the program is compatible with the goals. The fact that teachers are undecided about the content element in all other items suggests that the content-related part of the curriculum should be reconsidered in order to be more functional. In the findings regarding the learning-teaching process dimension of the curriculum, it was determined that the teachers were undecided about the suitability of the religious culture and ethics textbooks prepared for this school and all grade levels for the students. Within the scope of this course, it was concluded that there are not enough applications and activities in the Education Information Network. In this respect, it would be appropriate to review the part of the program related to the learning-teaching processes and make some updates in order to make it more functional. In the findings regarding the evaluation dimension of the curriculum, it was determined that teachers were undecided about whether the goals specified in the religious culture and moral knowledge program were achieved with the current measurement-evaluation methods. In this respect, it is understood that in order for the evaluation-related part of the program to be functional, methods and techniques that measure whether the student has learned or not must be implemented. The participants think that the materials and supplies needed in the lesson can be determined when the program is examined, that program updates are necessary at certain intervals, and that they can determine their role in the classroom by examining the program.

Anahtar Kelimeler

Special Education, Medium-Severe Mental Disability, Autism Spectrum Disorder, Religious Culture and Moral Knowledge, Curriculum

Kaynakça

• Aker, Gamze. Öğretmen Adaylarının Kaynaştırma Eğitimi Hakkındaki Tutumları. Edirne: Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Akkuş, Nülifer. Orta Düzeyde Öğrenme Yetersizliği (Eğitilebilir) Olan Çocuklara Günümüzde Uygulanan İlköğretim Eğitim Programına İlişkin Öğretmen Görüşlerinin Değerlendirilmesi. Adana: Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Akmeşe, Pelin Piştav - Kayhan, Nilay. “İşitme Engelli Bireylerin Eğitiminde Öğretimsel Düzenlemeler ve Türk İşaret Dili Kullanımı Hakkında Öğretmen Görüşleri." 28. Ulusal Özel Eğitim Kongresi Tam Metin Bildiri Kitabı (11-13 Ekim 2018). ed. Macid Ayhan Melekoğlu/148-156. Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Özel Eğitim Hizmetleri Uygulama ve Araştırma Merkezi (ÖZHUAM) Yayınları, 2018.
• Avci, Sedat. Ortaöğretim DKAB Öğretim Programına Yönelik Öğretmen Görüşleri. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Aygür, Rabia Şule. İşitme Engelliler Ortaokulunda Okutulan Sosyal Bilgiler Dersine İlişkin Öğretmen ve Öğrenci Görüşlerinin İncelenmesi. Van: Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Baltacı, Ali. "İslam Eğitim Tarihinde Öğretim Teknolojileri ve Materyal Kullanımı: Tarihsel Bir Analiz". Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12 (2018), 75-98.
• Başkonak, Mustafa. Türkiye’deki Lise Mezunu İşitme Engellilerin Din Eğitiminde Karşılaştıkları Güçlüklerin Öğrenci ve Eğitimci Görüşleri Açısından Değerlendirilmesi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016.
• Bilecik, Sümeyra. “Özel Eğitim ve DKAB Öğretmenlerine Göre Otizmlilerde Din-Ahlak Eğitimi ve DKAB Dersleri”. Bilimname XXXVIII (2019a), 553-589.
• Bilecik, Sümeyra. “Otizmli Çocuklar İçin İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretim Programı: Otizmlilerde Din ve Din Eğitiminin İmkanı Tartışmaları Çerçevesinde Bir İnceleme”. Darülfünun İlahiyat 30/1 (Haziran 2019b), 79-109.
• Çakmak, Zafer - Taşkıran, Cengiz. "Sosyal Bilgiler Öğretmenlerinin Perspektifinden Eğitim Bilişim Ağı (EBA) Platformu". Uluslararası Türk Eğitim Bilimleri Dergisi 9 (2017), 284-295.
• Çamurcu, Mustafa. İlköğretim 4. Sınıf DKAB Ders Kitabındaki Görsel Ögelerin Kazanım ve İçerik Bakımından İncelenmesi. Tokat: Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Çiçek, Hasan Basri. Güncellenen İlköğretim DKAB Öğretim Programına Yönelik Öğretmen Görüşleri. Ağrı: Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Çınar, Fatih. İlköğretim DKAB Öğretim Programının Değerlendirilmesi Üzerine Bir Araştırma (Isparta Örneği). Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2005.
• Çınar, Fatih. “İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretim Programına Yönelik Öğretmen Görüşleri”. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 15 (2012), 345-366.
• Demir, Ömer - Cesur, Fatma. "DKAB ve İHL Meslek Dersleri Öğretmenlerinin Derslerinde Kullandıkları Öğretim Teknolojileri-Materyaller ve Konuya İlişkin Görüşleri". Bayburt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/2 (2019), 63-97.
• Demir, Rıdvan. "Hafif (Eğitilebilir) Zihinsel Engelli Öğrencilere Yönelik Hazırlanan Ortaöğretim DKAB Dersi Programının Öğretmen Görüşlerine Göre Değerlendirilmesi". Akademik Bakış Dergisi 64 (2017a), 209-235.
• Demir, Rıdvan. “Özel Eğitim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitabının Çeşitli Açılardan İncelenmesi”. Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9 (2017b), 103-132.
• Dilsiz, Zehra. Görme Engelli İlköğretim Okullarında Müzik Dersi Sürecine İlişkin Öğretmen Görüşleri. Ankara: Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Duzcu, Mustafa Galip. Özel Eğitim Mesleki Eğitim Merkezi Türkçe Dersi Öğretim Programı’nın Değerlendirilmesi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Fırat, Tahsin. Eğitilebilir Zihin Engelli Öğrencilere Yönelik Hazırlanan İlköğretim Sosyal Bilgiler Dersi Programının Öğretmen Görüşlerine Göre Değerlendirilmesi. Malatya: İnönü Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Gümüş, Süleyman. "İlköğretim DKAB Öğretim Programının (2010) Hedefleri Üzerine Bir Değerlendirme". Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/34 (2018), 597-618.
• Gün, Ayşegül. "İşitme Engelliler Ortaokulunda Okuyan Öğrencilerin DKAB Dersine Yönelik Tutum ve Değerlendirmeleri: Amasya ve Samsun Örneği". Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/28 (2015), 61-92.
• Gün, Ayşegül. "İşitme Engelliler Okulunda Görev Yapan DKAB Öğretmenlerinin Değerlendirmeleri Işığında Güçlü ve Zayıf Yönleriyle DKAB Dersi". Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/1 (2020), 141-172.
• Gündoğdu, Yusuf Bahri. İlköğretim DKAB Öğretmenlerinin Öğrenci Başarısını Değerlendirme Yeterlikleri: İstanbul Örneği. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.
• Güneş, Adem. "DKAB Dersinde Teknolojik Materyal Kullanımı ve DKAB Öğretmenlerinin Teknolojik Materyal Kullanma Eğilimleri (Gaziantep İli Örneği)". Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/1 (2012), 479-506.
• Gürgür, Hasan. İşitme Engelliler İlköğretim Okulunda (1. Kademe) Uygulanan Eğitim Programına İlişkin Öğretmen Görüşleri. Ankara: Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2001.
• Karaağaç, Zeliha. 1980 Sonrası Türkiye’de DKAB Ders Programlarındaki Değişimler. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Karabulut, Alpaslan – Öz Nişli, Emine. “Özel Eğitim Uygulama Okullarında Okutulan Ders Kitaplarının Öğretmenler Tarafından İncelenmesi”. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 20/4, (2020), 1773-1791.
• Karasu, Teceli. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretimi Sürecinde Engelliler. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Karasu, Teceli. "İmam Hatip Meslek ve DİKAB Dersi Öğretmenlerinin Eğitim Bilişim Ağı (EBA) İle İlgili Görüşleri". Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 7/2 (2018), 925-943.
• Karasu, Teceli – Şimşek, Eyüp. “Zihin Engelli Kaynaştırma Öğrencilerine Yönelik Din Eğitimi: Yarı Deneysel Bir Çalışma-Destek Eğitim Odası”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 22/3 (Aralık 2018), 1579-1606.
• Karasu, Teceli – Mutlu, Yılmaz. “Öğretmenlerin Perspektifinden Özel Eğitimde Yaşanan Sorunlar ve Çözüm Önerileri: Muş İl Örneği”. Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 2/1 (Haziran 2014), 47-66.
• Karataş, Süleyman - Tabak, Necla. "İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretim Programına İlişkin Öğretmen Görüşleri". Kuramsal Eğitimbilim Dergisi 3/1 (2010), 56-65.
• Korkmaz, Mustafa. Yedinci Sınıf Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretim Programının Öğretmen Görüşlerine Göre İncelenmesi. Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Kurt, Berker. "İşitme Engelliler Okullarında Çalışan Türkçe Öğretmenlerinin Türkçe Eğitimine İlişkin Görüşleri". The Journal of Academic Social Science 43 (2017), 381-392.
• MEB, Milli Eğitim Bakanlığı. "Özel Eğitim Programları". Erişim 13 Temmuz 2022. https://orgm.meb.gov.tr/www/ozel-egitim-ile-ilgili-yayimlar/icerik/123
• MEB, Milli Eğitim Bakanlığı. "Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği". Erişim 3 Mart 2022. http://orgm.meb.gov.tr/www/mevzuat-yonetmelik/icerik/1958
• Odabaşı, Hatice Ferhan (ed.). Özel Eğitim ve Eğitim Teknolojisi. I. Cilt. Ankara: Pegem Akademi Yayınları, I. Basım, 2018.
• Öncü, Züleyha. Din ve Ahlak Eğitim-Öğretiminde Materyal Kullanımı. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Öner, Galip. "Sosyal Bilgiler ve Tarih Dersleri İçin Alternatif Bir Kaynak: eba.gov.tr." Uluslararası Türk Eğitim Bilimleri Dergisi 2017/9 (2017), 227-257.
• Özdemir, Ertuğrul (ed.). Kuramdan Uygulamaya Eğitimde Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi, II. Basım, 2015.
• Özdemir, Saadettin. Engelliler ve Din. İstanbul: C Planı Yayınları, I. Basım, 2016.
• Özdemir, Saadettin & Başkonak, Mustafa (ed.). Özel Eğitimde Din Eğitimi El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları, I. Basım, 2018.
• Özdemir, Servet vd. (ed.). Türkiye'de Okulöncesi Eğitim ve İlköğretim Sistemi Temel Sorunlar ve Çözüm Önerileri. Ankara: Türk Eğitim Derneği, I. Basım, 2007.
• Özkan, Arkın. İşitme Engelliler Ortaokullarında Görev Yapan DKAB Öğretmenlerinin Karşılaştığı Problemler. Kastamonu: Kastamonu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Polat, Tolgahan Ferman. İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin Kaynaştırma Eğitimine Yönelik Tutumlarının Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi -R.T.E.Ü. İlahiyat Fakültesi Örneği- Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Senemoğlu, Nuray. Gelişim, Öğrenme ve Öğretim - Kuramdan Uygulamaya. Ankara: Gazi Kitabevi, 2005.
• Sivrikaya, Tuğba - Yıkmış, Ahmet. "Özel Eğitim Sınıflarında Görev Yapan Özel Eğitim Mezunu Olan ve Olmayan Öğretmenlerin Öğretim Süreciyle İlgili Gereksinimleri". Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 16/4 (2016), 1984-2001.
• Sadioğlu, Ömür. Sınıf Öğretmenlerinin Kaynaştırmaya İlişkin Sorunları, Beklentileri ve Önerilerine Yönelik Nitel Bir Araştırma. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.
• Sönmez, Nursel. Görsel Materyallerle Zenginleştirilmiş Metinlerle Öğrenim Gören İşitme Engelli Öğrencilerin Okuma-Anlama Becerilerinin ve Türkçe Dersine Yönelik Tutumlarının İncelenmesi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Şeker, Mesut. İlköğretim 6, 7 ve 8. Sınıflarda DKAB Dersinde Öğrenci Başarısını Etkileyen Faktörler (Tosya Örneği). Çorum: Hitit Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Şen, Şeref. İlkokullarda DKAB Öğretimi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1997.
• Türker, Abdullah - Güven, Cansel. "Lise Öğretmenlerinin Eğitim Bilişim Ağı (EBA) Projesinden Yararlanma Düzeyleri ve Proje ile İlgili Görüşleri". Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi 5/1 (2016), 244-254.
• Uysal, Aslı. İşitme Engellilerde Türkçe Öğretimi, Sorunlar, Öneriler. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Üzümcü, Muzaffer. Kaynaştırma Uygulamaları ve Din Öğretimi. Ankara: Nobel Yayınları, 1. Basım, 2021.
• Üzümcü, Muzaffer – Nazıroğlu, Bayramali. “DKAB Öğretmenlerinin Kaynaştırma Uygulamalarında Karşılaştığı Problemler ve Bunlarla Başa Çıkma Yolları”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 9/45 (2016), 1546-1557.
• Yıldız, Mehmet. "DKAB (4-8. Sınıf) Öğretim Programı'ndaki Bilişsel Kazanımların Yenilenmiş Bloom Taksonomisine Göre İncelenmesi". Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19/19 (2021), 307-342.
• Zengin, Halise Kader. Eğitsel Oyunlar ve İlköğretim DKAB Dersinde Kullanımı. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2002.