A Study on the Some Events Shaping the Perception of Hazrat A‘ishah in Imamiyya Shia

Yıl 2024, Sayı: 27, 281 - 298, 20.10.2024

Abdulalim Demir

https://doi.org/10.32950/rid.1496750

Öz

Since Shia does not accept all the Companions as fair. A‘ishah is one of those whom the Shiites judged negatively. Shia generally examines A‘ishah in the context of issues such as the Ifk incident, hurting the Prophet, and Abu Bakr’s imamate and caliphate. Since the Shia does not accept those involved in the Ifk incident as fair, they did not quote any narrations from them in his basic hadith sources. According to Shia, A‘ishah, made an agreement with the other wives of the Prophet and tormented him with their words and actions. In addition, A‘ishah gave the duty of leading the prayer to Abu Bakr during the Prophet’s illness. When the Prophet heard the takbir sounds, he went to the mosque, dismissed Abu Bakr from the imamate and led the prayer himself. For this reason, Shia argued that all the narrations about the Prophet giving Abu Bakr the duty of leading the prayer were made up by A‘ishah and contained contradictions. Shia also claimed that A’ishah had deprived Fatima of her father’s inheritance, based on a rumor she had made up. When Osman reduced A‘ishah’s atiyya, she contradicted her narration by asking for her share of the Prophet’s inheritance. For these and etc. reasons, Shiites evaluated A‘ishah as unreliable and in the category of narrators who fabricated hadiths in the name of the Prophet. According to Shia A‘ishah mediated between Osman and the people by conveying the requests of those coming from outside Medina to the caliph. When some of her demands were rejected, she fell apart with the caliph. According to Shia, A‘ishah was among those who provoked others to murder Osman. When Osman’s house was besieged, she went on a pilgrimage despite knowing the demands of the rebels. When she returned to Medina and learned about Osman’s martyrdom and Ali’s caliphate, she joined those who demanded Osman’s blood from the caliph. With this, she became rebellious by opposing the requirements of the verse “Stay at home...” addressed to Prophet’s wives. Although A‘ishah played a lesser role in politics during the Muawiyah period, she opposed some of Muawiyah’s actions. The killing of Muhammad bin Abî Bakr and Hujr bin ‘Adî and the inclusion of Ziyad in Abu Sufyan’s generation are among those. Knowing A‘ishah’s position in the Shia thought is important to understand the sect’s perception of the companions and understanding of hadith. Although many studies have been conducted on A‘ishah, the fact that no study revealing the Imamiyya Shiite understanding of A‘ishah has been conducted in the field of hadith made it necessary to prepare this article. In the study, based on Shia narration sources, the events that shaped the perception of A‘ishah in Imamiyya Shia were centered. The main question of the study is: What are the events that shape the perception of A‘ishah in Imamiyya Shiite? To reveal this, some evaluations and suggestions are made based on the findings. In the study, subjects are examined from a descriptive and analytical perspective, paying attention to the connection between idea-event-politics-narration. For this purpose, documentation analysis method, one of the qualitative research methods, is used. In summary, Although Shia has a negative image of Aisha, focused on politics, it is possible to say that some Shiite hadiths use the narrations of A‘ishah due to need.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Hazrat A'ishah, Shia Imamiyya, Hazrat ‘Ali, Ifk.

İmâmiyye Şîası’nda Hz. Âişe Tasavvurunu Şekillendiren Bazı Olaylar Üzerine Bir İnceleme

Öz

Şîa, sahâbîlerin hepsini adil kabul etmediğinden onları tek tek değerlendirerek karar vermektedir. Şîa’nın âyetlerden ve rivayetlerden hareketle adaletine menfi yönde hüküm verdiklerinden biri de Hz. Âişe’dir. Şîa, Hz. Peygamber döneminde genel olarak Hz. Âişe’yi İfk olayı, Hz. Peygamber’i incitmesi, Hz. Ebû Bekir’in imameti ve halifeliği gibi konular bağlamında incelemektedir. İfk hadisesine karışanları âdil kabul etmediğinden temel hadis kaynaklarında onlardan hiçbir rivayet aktarmamıştır. Şîa’ya göre Hz. Âişe, Hz. Peygamber’in diğer hanımlarıyla anlaşarak söz ve davranışlarıyla ona eziyet etmiştir. Ayrıca Hz. Peygamber’in hastalığında Hz. Ebû Bekir’e namaz kıldırma görevini Hz. Âişe vermiştir. Hz. Peygamber, tekbir seslerini duyunca mescide gidip onu imametten azlederek namazı kendisi kıldırmıştır. Bunun için Hz. Peygamber’in Hz. Ebû Bekir’e cemaate namaz kıldırma görevini verdiğine dair rivayetlerin hepsinin Hz. Âişe tarafından uydurulduğunu ve çelişkiler barındırdığını savunmuştur. Ayrıca Hz. Âişe’nin uydurduğu rivayetle Hz. Fâtıma’yı babasının mirasından mahrum bıraktığını iddia etmiştir. Hz. Osman, Hz. Âişe’nin atiyyesini eksilttiğindeyse Rasulullah’ın mirasından payına düşeni isteyerek rivayetiyle çelişmiştir. Bu vb. sebeplerle Şîa, hadis rivayeti konusunda Hz. Âişe’yi güvenilmez ve Hz. Peygamber adına hadis uyduran râviler kategorisinde değerlendirmiştir. Hz. Âişe, Medine dışından gelenlerin isteklerini halifeye aktarmak suretiyle Hz. Osman ile halk arasında aracılık yapmıştır. Sunduğu bazı talepleri reddedilince halifeyle arası bozulmuştur. Şîa’ya göre Hz. Âişe, Hz. Osman’ı katletmek için başkalarını kışkırtanların başında gelmiştir. Hz. Osman’ın evi muhasara edildiğinde isyancıların taleplerini bilmesine rağmen hacca gitmiştir. Medine’ye dönüşte Hz. Osman’ın şehadetini ve Hz. Ali’nin halifeliğini öğrendiğinde Hz. Osman’ın kanını halifeden isteyenlere katılmıştır. Bununla peygamber eşlerine hitaben “Evinizde oturunuz…” âyetinin gereklerine muhalefet ederek âsi olmuştur. Hz. Âişe, Muâviye döneminde siyasette daha az rol oynamış olmasına rağmen Muâviye’nin bazı icraatlarına muhalefet etmiştir. Muhammed b. Ebî Bekr’in ve Hucr b. Adî’nin katledilmesi ile Ziyâd’ın Ebû Süfyân’ın nesline dâhil edilmesi bunlardandır. Hz. Âişe’nin Şîa katındaki konumunu bilmek mezhebin sahâbe algısını ve hadis anlayışını anlamak için önemlidir. Mamafih Hz. Âişe ile ilgili birçok çalışma yapılmış olmasına rağmen hadis alanında İmâmiyye Şîası’nın Hz. Âişe anlayışını ortaya koyan hiçbir çalışmanın yapılmamış olması bu makalenin hazırlamasını gerekli kılmıştır. Çalışmada Şîa rivayet kaynaklarından hareketle İmâmiyye Şîası’nda Hz. Âişe tasavvurunu şekillendiren olaylar merkeze alınmıştır. Çalışmanın temel problemini, “İmâmiyye Şîası’nda Hz. Âişe tasavvurunu şekillendiren olaylar nelerdir?” sorusu teşkil etmektedir. Bunu ortaya koymak için makalede başka soruların da cevabı aranmakta ve ulaşılan bulgular üzerinden bazı değerlendirme ve önerilerde bulunulmaktadır. Çalışmada fikir-hadise-siyaset-rivayet irtibatına dikkat ederek tasvîrî ve tahlîlî bir bakış açısıyla konular incelenmektedir. Bunun için nitel araştırma metotlarından dokümantasyon analiz yöntemi kullanılmaktadır. Hulasa-ı meram Şîa, siyaset ağırlıklı olumsuz bir Hz. Âişe tasavvuruna sahip olmasına rağmen ihtiyaca binaen bazı Şiî muhaddislerin Hz. Âişe’nin rivayetlerini kullandığı görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Hz. Âişe, İmâmiyye Şîası, Hz. Ali, İfk

Kaynakça

• Abdurrezzâk es-San‘ânî. el-Musannef. thk. Habîbürrahmân el-A‘zamî. Beyrut, 1970.
• Ahmed b. Hanbel. Müsned. thk. Şuayb el-Arnaût - Âdil Mürşid. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1999.
• Akdoğan, Mehmet Nur. Şiî Kaynaklara Göre Hz. Ömer. Ankara: Araştırma Yayınları, 2017.
• Aksu, Ali. “İfk Olayı Üzerine Bir Değerlendirme (Sebep ve Sonuçları Açısından)”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/1 (2004), 1-22.
• Aksu, Ali. “İmamiye Şiası Kaynaklarına Göre Hz. Aişe”. Mü’minlerin Annesi Hz. Âişe (Uluslararası Sempozyum Bildirileri). 13-19. Sivas: Sivas Belediyesi, 2016.
• Aksu, Ali (ed.). Mü’minlerin Annesi Hz. Âişe (Uluslararası Sempozyum Bildirileri). Sivas: Sivas Belediyesi, 2016.
• Altaş, İlhan. Hz. Âişe’ye Yöneltilen Eleştiriler. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Altaş, İlhan - Özsoy, Abdulvahap. “Hz. Âişe’ye Yöneltilen Eleştiriler”. Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/18 (2022), 629-659. https://doi.org/10.17050/kafkasilahiyat.1130770
• Altun, İsmail. “Hz. Ebû Bekir ile Hz. Fâtıma Arasında Yaşanan Fedek Meselesine Sünnî ve Şiî Yaklaşımların Analizi”. İslam Araştırmaları Dergisi 27 (2012), 1-27.
• Âmilî, Ca‘fer Murtezâ. Hadîsu’l-İfk. Beyrut: Merkezu’l-İslâmî li’d-Dirâsât, 2. Basım., ts.
• Âmilî Nebâtî, Ali b. Muhammed b. Ali. es-Sirâtü’l-müstakîm. thk. Ramazan Mihâil. 3 Cilt. Necef: Mektebetü’l-Haydariyye, 1384.
• Apak, Adem. “Hz. Âişe’nin Hayatı ve Şahsiyeti”. Mü’minlerin Annesi Hz. Âişe (Uluslararası Sempozyum Bildirileri). ed. Ali Aksu. Sivas: Sivas Belediyesi, 2016.
• Arı, Mehmet Salih. İmâmiye Şîası Kaynaklarına Göre İlk Üç Halife. İstanbul: Düşün Yayınları, 2011.
• Askerî, Murtaza. Ehâdîsu Ümmi’l-Mü’minîn ‘Âişe. Beyrut: el-Mecmeu’l-İlmî, 1997.
• Aycan, İrfan. Saltanata Giden Yolda Muaviye b. Ebî Süfyan. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 4. Basım., 2014.
• Ayyâşî, Muhammed b. Mes‘ûd. Tefsîrü’l-ʿAyyâşî. thk. Hâşim Resûlî. 2 Cilt. Tahran: Mektebetü’l-İlmiyyeti’l-İslâmiyye, 1380.
• Bahrânî, Hâşim b. Süleymân. el-Burhân fî tefsîri’l-Kur’ân. 5 Cilt. Kum: Müessesetü’l-Bi‘se, 1415.
• Belâzürî. el-Ensâbu’l-Eşrâf. 13 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1996.
• Belâzürî. Fütûhu’l-büldân. Beyrut: Mektebetü’l-Hilâl, 1988.
• Bozkurt, Nebi. “Hucr b. Adî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/277-278. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. el-Câmiu’s-sahîh. thk. Muhammed b. Züheyr b. Nâsır. 9 Cilt. Beyrut: Dâru Tevki’n-Necât, 1422.
• Cemmâîlî. Hâdisetü’l-İfk velihi min menâkibi’n- nisâi’s-sahâbiyât. Şâm: Dâru’l-Beşâir, 1994.
• Dadan, Ali. “İslam Toplumundaki İlk Sivil Direniş Hareketlerinden Hucr b. Adî Hareketi ve Toplumsal Etkileri”. İSTEM 5 (01 Aralık 2005), 203-221.
• Demir, Abdulalim. İmâmiyye Şîası’nda Sahâbe Tasavvuru. Ankara: TDV Yayınları, 2022.
• Demircan, Adnan. “Dört Halife Döneminde Hz. Âişe’nin Siyasi Tutumu”. Mü’minlerin Annesi Hz. Âişe (Uluslararası Sempozyum Bildirileri). ed. Ali Aksu. 63-76. Sivas: Sivas Belediyesi, 2016.
• Demircan, Adnan. “Hz. Hasan ve Halifeliği”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1 (01 Haziran 1995), 81-109.
• Demirel, Harun Reşit. “Hz. Âişe ve Siyaset (Hadis-Haber ve Tarihi Bilgiler Işığında)”. Yüzüncü Yıl Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Dergisi 3 (2000), 123-148.
• Ebû Nuaym el-İsfahânî. Ma‘rifetu’s-sahâbe. thk. Âdil b. Yusuf el‘Azâzî. 7 Cilt. Riyâd: Dârü’l-Vatan, 1998.
• Erkocaaslan, Recep. Hz. Âişe’nin Hayatı, Şahsiyeti ve Hz. Peygamber Sonrası İslâm Tarihindeki Rolü. İstanbul: Beyan Yayınları, 2 Basım., ts.
• Erkocaaslan, Recep. “Hz. Mâriye bint Şem‘ûn’a Atılan İftira ve Sünnî-Şiî Geleneklerdeki Rivayet Farklılıklarının Sebepleri”. Eskiyeni 43 (20 Mart 2021), 11-26. https://doi.org/10.37697/eskiyeni.837675
• Erul, Bünyamin. “Eleştiren ve Eleştirilen Bir Sahabî Olarak Hz. Aişe”. Anemon Dergisi 9/İDEKTA (2021), 53-62. https://doi.org/10.18506/anemon.906846
• Eryiğit, Adem. “Şiî-Sünnî İmamet-Siyaset Tartışmaları Bağlamında Hz. Âişe (el-Hillî-İbn Teymiyye Örneği)”. Turkish Journal of Shiite Studies 2/1 (30 Haziran 2020), 71-86.
• Esterâbâdî, Ali. Te’vîlü’l-âyeti’z-zâhire. Kum: Müessesetü’n-Neşri’l-İslâmî, 1409.
• Fayda, Mustafa. “Âişe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/201-205. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Fayda, Mustafa. “İfk Hadisesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/507-509. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Feyz-i Kâşânî. el-Esfâ fi Tefisiri’l-Kur’ân. 2 Cilt. Kum: Mektebe-i İ‘lâmi’i-İslâmî, 1418.
• Feyz-i Kâşânî. Tefsîrü’s-Sâfî. thk. Hüseyin A’lemî. 5 Cilt. Tahran: Mektebetü’s-Sadr, 2. Basım., 1415.
• Habîb, Yaser. el-Fâhişe el-vechü’l-âhir li Âişe. Londra: Hudâm el-Mehdî Yayınları, 6. Basım., 2013.
• Halebî, Ebû Sâlih Takî b. Necm. Takrîbu’l-Me‘ârif. Kum: Neşr-i Hâdî, 1420.
• Hamûd, Muhammed Cemil. Âişe kâtiletü’r-Resûl. Londra: Müessesetü İmâm el-Hâdî, 2011.
• Hamûd, Muhammed Cemil. Hiyânetü Âişe. Beyrut: Müessesetü Kamer Benî Hâşim, 2010.
• Haşin, Hüseyin Ahmet. Ebhâs havle es-Seyyide Âişe ru’yetün Şî‘iyye mu‘âsare. Beyrut: Dârü Revâfid, 2017.
• Hatiboğlu, Mehmed Said. “Hazret-i Âişe’nin Hadis Tenkitçiliği”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19/1-4 (01 Temmuz 1973), 59-74.
• Haydar, Esed. İmâm Sâdık ve’l-mezâhibü’l-erbaa. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İslâmî, 2004.
• Hilâlî, Süleym b. Kays. Kitâbu Süleym b. Kays. thk. Muhammed Bâkır ez-Zencânî. 2 Cilt. Kum: Neşru’l-Hâdî, 1405.
• Hillî, İbnü’l-Mutahhar. Minhâcu’l-kerâme fî ma’rifeti’l-imâme. thk. Abdurrahim Mübârek. Meşhed: Tâsûa, 1379.
• Hillî, İbnü’l-Mutahhar. Nehcü’l-hak ve keşfu’s-sıdk. Kum: Dârü’l-Hicre, 1414.
• Himyerî, Abdullah b. Ca‘fer. Kurbü’l-isnâd. Kum: Müessesetü Âl-i Beyt, 1413.
• Husaybî, Ebû Abdillah el-Hüseyin b. Hamdan. el-Hidâyetü’l-Kübrâ. thk. Mustafa Subhî el-Humusî. Beyrut: Şirketu’l-E‘lemî li’l-Metbu‘ât, 2011.
• Husrevânî, Ali Rızâ. Tefsîru Husrevî. 8 Cilt. Tahran: Kitâb Fıruşi-i İslâmî, 1390.
• Huveyzî, Abduali b. Cum‘a. Tefsîru Nûru’s-Sakaleyn. 5 Cilt. Kum: İsmâiliyyân Yay, 4. Basım., 1415.
• Hür el-Âmilî. Tefsilü vesâilü’ş-Şîa ilâ tahsili mesâili’ş-şer’îyye. Kum: Müessesetü Ali Beyt li İhyâi’t-Turâs, 1409.
• İbn Bâbeveyh, Şeyh Sadûk. el-Emâlî. Tahran: Kitâbçî, 6. Basım., 1418.
• İbn Bâbeveyh, Şeyh Sadûk. el-Hisâl. thk. Ali Ekber Ğaffârî. 2 Cilt. Kum: Câmiu’l-Muderrisîn, 1403.
• İbn Bâbeveyh, Şeyh Sadûk. İlelü’ş-şerâi‘. Kum: Mektebetü Dâverî, 1427.
• İbn Bâbeveyh, Şeyh Sadûk. Men lâ yahduruhü’l-fakîh. thk. Ali Ekber Ğaffârî. 4 Cilt. Kum: Defter-i İntişârât-ı İslâmî, 2. Basım., 1413.
• İbn Ebû Şeybe, Ebû Bekir. el-Musannef. thk. Muhammed ‘Avvâme. Beyrut: Dâru’l-Kıble, 2006.
• İbn Ebü’l-Hadîd. Şerhu Nehcü’l-Belâğa li İbn Ebü’l-Hadîd. Kum: Mektebu Âyetullah el-Me‘reşî en-Necefî, 1404.
• İbn Hacer el-Askalânî. el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe. thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd, Ali Muhammed Muavviz. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1415.
• İbn Hallikân. Vefâyâtü’l-a‘yân. thk. İhsan Abbas. Beyrut: Dâru’s-Sâdır, 1978.
• İbn Hişâm. es-Sîretü’n-Nebeviyye, ts.
• İbn İshâk. es-Sîretü’n-nebeviyye. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ. el-Bidâye ve’n-nihâye. 15 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Me‘ârif, 1990.
• İbn Kuteybe. el-İmâme ve’s-siyâse. thk. Ali Şîrî. Beyrut: Dâru’l-Advâ, 1990.
• İbn Manzûr. Muhtasar Târîh Dımaşk li İbn ’Asâkir. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1984.
• İbn Şâzân el-Kummî, Ebû’l-Fadl Şâzân. el-Fedâil. Kum: Redî Yayınları, 2. Basım., 1363.
• İbn Şâzân en-Nîsâbûrî. el-Îzâh. Tahran: Müessese-i İntişârât-ı Dânişgâh-ı Tahran, 3. Basım., 1395.
• İbn Tağrîberdî. en-Nücûmü’z-zâhire fî mülûki Mısr ve’l-Kāhire. Kâhire, 1963.
• İbn Tâvûs. et-Tarâif fî ma‘rifeti mezâhibi’t-tavâif. 2 Cilt. Kum: Hiyâm Yayınları, 1.Basım., 1400.
• İbnü’l-Esîr, İzzeddin. el-Kâmil fi’t-târîh. thk. Ebû’l-Fidâ Abdullah el-Kâdî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1987.
• İbnü’l-Esîr, İzzeddin. Usdü’l-ğâbe fî ma‘rifeti’s-sahâbe. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2012.
• Kara, Seyfullah. “İfk Olayının Etkileri ve Olayla İlgili Ortaya Konan Tavırlar”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15 (30 Haziran 2001). https://dergipark.org.tr/tr/pub/atauniilah/issue/2733/36368
• Kâşânî, Fethullah b. Şükrüllah. Hulâsetü Menhecü’s-Sâdıkîn. 6 Cilt. Tahran, 1363.
• Kâşânî, Fethullah b. Şükrüllah. Zübdetu’t-Tefâsir. 7 Cilt. Kum, 1423.
• Keşşî. Ricâlü’l-Keşşî ihtiyâru ma‘rifeti’r-ricâl( ma’a ta‘likât Mîr Dâmâd el-Esterâbâdî). Kum: Müessesetü ‘Âl-i Beyt, 1404.
• Kûfî, Furât b. İbrâhim. Tefsîru Furât el-Kûfî. Tahran: Vezâretü’s-Sekâfe ve’l-İrşâdi’l-İslâmî, 1410.
• Kummî, ‘Abbâs. Sefînetu’l-Bihâr. Kum, 1.Basım., 1414.
• Kummî, Ali b. İbrâhim. Tefsîru’l-Kummî. Kum: Dâru’l-Kitâb, 3. Basım., 1363.
• Kureşî, Ali Ekber. Kâmûs-u Kur’ân. 7 Cilt. Tahran: Dâru’l-Kütübi’l-İslâmiyye, 1371.
• Kutluay, İbrahim. “İmâmiyye’ye Göre Sahâbenin Adaleti Problemi”. Sahâbe ve Rivâyet İlimleri. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2015.
• Kuzudişli, Bekir. “Şia’da Rivayet Olgusunu Şekillendiren Temel Unsurlar”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 18/1 (31 Mayıs 2018), 59-92.
• Küleynî. el-Kâfî. 25 Cilt. Kum: Dâru’l-Hadîs, 1429.
• Mağribî, Nu‘mân b. Muhammed et-Temimî. Şerhu’l-ahbâr fî fezâili’l-eimmeti’l-ethâr. thk. Muhammed Hüseyin Celâlî. Kum: Cami‘e-i Müderrisîn, 1409.
• Mâmekânî, Abdullah. Tenkîhu’l-mekâl fi ilmi’r-ricâl (Rihlî). 3 Cilt, ts.
• Meclisî, Muhammed Bâkır. Bihârü’l-envâr. 110 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 2. Basım., 1403.
• Medarî, Emir b. Muhammed. Hâdisetü’l-İfk, durûsun ve ‘iberun. San‘a: Dâru’l-Kütübi’l-Yemeniyye, 2017.
• Mehnâ, Abdullah Ali. Lisânu’l-lisân (Tehzîbü Lisâni’l-Arab). 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1413.
• Mekârim Şîrâzî, Nâsır. el-Emsel fi tefsîri Kitâbillâhi’l-münezzel. 20 Cilt. Kum: Medresetü’l-İmâm Ali b. Ebî Tâlib, 1421.
• Mes‘ûdî, Alî b. Hüseyin. et-Tenbîh ve’l-İşrâf. Mektebetu’t-Târihîyye, 1938.
• Muğniyye, Muhammed Cevâd. et-Tefsîru’l-kâşif. 7 Cilt. Kum: Dâru’l-Kütübi’l-İslâmiyye, 1424.
• Muhsin el-Emîn. A‘yânü’ş-Şîa. thk. Hasan el-Emîn. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’t-Teâruf li’l-Matbuât, 1983.
• Mukaddem, Hüseyin Hüseynîyân. “Berresi-i Tarîh-i Tefsîri Hadise-i İfk”. Tarîh-i İslâm der Âyine-i Pejuheş 7 (1384), 159-190.
• Mûsevî, Abdülhüseyin Şerefüddîn. el-Müracaât. thk. Hüseyin Râzî. Dârü’l-Kitâbi’l-İslâmiyye, ts.
• Müfîd, Şeyh. el-Cemel ve’n-nusra. thk. Ali Mir Şerîfî. Kum: Dârü’l-Müfîd, 1431.
• Müfîd, Şeyh. el-İfsâh fi’l-imâme. thk. Ali Mir Şerîfî. Kum: Dârü’l-Mufîd, 1413.
• Müfîd, Şeyh. el-İhtisâs. Kum: Dârü’l-Müfîd, 1389.
• Müfîd, Şeyh. el-Mukni‘. thk. Müessesetü Neşri’l-İslâmî. Kum: Dârü’l-Müfîd, 1389.
• Müslim b. Haccâc. Sahîhu Müslim. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. Beyrut: Dâru İhyâi Kütübi’l-‘Arabiyye, 1991.
• Nihâvendî, Muhammed. Nefehâtü’r-Rahmân. 6 Cilt. Kum: Müessesetü’l-Bi‘se, 1386.
• Özkan, Mustafa. “Siyasal-Sosyal Gelişmeler Karşısında Hz. Âişe’nin Duruşu Üzerine”. Diyanet İlmi Dergi 45/1 (2009), 57-74.
• Râzî, Seyyid. Nehcü’l-belâğa. çev. Kadri Çelik. İstanbul: Kevser Yayınları, 3. Basım., ts.
• Sabuncu, Ömer. “Emeviler Döneminde Hz. Âişe’nin Siyasî Tutumu”. Mü’minlerin Annesi Hz. Âişe (Uluslararası Sempozyum Bildirileri). ed. Ali Aksu. 89-98. Sivas: Sivas Belediyesi, 2016.
• Sabuncu, Ömer. Hz. Âişe bint Ebî Bekir. İstanbul: Siyer Yayınları, 2019.
• Sabuncu, Ömer. “Hz. Âişe Hakkında Yapılmış Çalışmalar Bibliyografyası”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 33/33 (2015), 130-145.
• Sabuncu, Ömer. “Hz. Âişe’nin Hz. Ali’ye Karşı Siyasî Tutumu ve Sebepleri”. Hz. Ali (Uluslararası Sempozyum Bildirileri). ed. Ali Aksu. 129-142. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, 2020.
• Sadr, Muhammed Sâdık. eş-Şîa. Bağdat, 1352.
• Sâidî, Fehd b. Muhammed. “Mevkifu’r-Râfide min Hâdiseti’l-İfk ‘Dirase Akidiyye’”. Mecelletü’d-Dirâsati’l-İslâmiyye 84 (ts.), 14-56.
• Sekafî, İbrahim b. Muhammed. el-Ğârât. Tahran, 1395.
• Sûfî, Abdulkâdir b. Muhammed b. Atâ. es-Sâ‘ika fî nesfi ebâtîli ve iftiraâti’ş-Şîiyye alâ Ümmi’l-Mü’minîn Âişe. Riyâd: Dâru Advâi’s-Selef, 1. Basım., 2004.
• Şahan, İsmail. İmâmiyye Şîası Kaynaklarına Göre Hz. Âişe. Bolu: Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2023.
• Şerîf el-Murtezâ. Emâlî (Gurerü’l-fevâid ve dürerü’l-kalâid). thk. Abdüzzehrâ el-Hüseynî el-Hatîb. Kahire: Dârü’l-Fikri’l-’Arabî, 1998.
• Şerîf el-Murtezâ. eş-Şâfî fi’l-imâme. thk. Abdüzzehrâ el-Hüseynî el-Hatîb. 4 Cilt. Tahran: Müessesetü’s-Sâdık li’t-Tebâ‘ati ve’n-Neşr, 1987.
• Şerîf er-Radî. Nehcü’l-belâga. thk. Sübhi es-Salih. Kum: el-Hicre, 1414.
• Şeybânî, Muhammed b. Ali Nakî. Muhtasar Nehcü’l-Beyân (Metin). Tahran: Dâru’l-Usve, 1376.
• Şeybânî, Muhammed b. Hasan. Nehcü’l-beyân. 5 Cilt. Kum: Neşru’l-Hâdî, 1413.
• Şîrâzî, Seyyid Ali Han. ed-Derecetu’r-refi‘a fi tabakâti’ş-Şîa. Beyrut: Müessesetü’l-Vefâ, 1983.
• Taberî Âmilî es-Sağîr, Muhammed b. Cerîr. Delâilü’l-İmâme. Kum: Bi‘set Neşriyât, 1413.
• Taberî Âmilî es-Sağîr, Muhammed b. Cerîr. Nevâdirü’l-mu‘cizât. Kum: Delil-i Mâ, 1427.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. Târihu’r-rusül ve’l-mülûk. Beyrut: Dâru’t-Turâs, 1387.
• Tabersî. Cevâmiu’l-Câmi‘. 4 Cilt. Kum: Havza-i İlmiyye-i Kum, 1412.
• Tabersî. Mecmeu’l-beyân. 10 Cilt. Tahran: Nâsır Husru Yayınları, 3. Basım., 1372.
• Tabersî. Muhtasar Mecmeu’l-beyân. 3 Cilt. Kum: Müessesetü’n-Neşri’l-İslâmî, 3. Basım., 1413.
• Tûsî, Ebû Ca‘fer. et-Tibyân fi Tefsîri’l-Kur’ân. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
• Tûsî, Ebû Ca‘fer. Tehzîbü’l-ahkâm fi şerhi’l-Mukni‘a. thk. Ali Ekber el-Ğafârî. 10 Cilt. Tahran: Dâru’l-Kütübi’l-İslâmiyye, 1386.
• Vâkıdî. Kitâbü’l-meğâzî. 3 Cilt, 1984.
• Ya‘kûbî. Târîhu’l-Ya‘kûbî. thk. Abdulemîr Mehnâ. 2 Cilt. Beyrut, 2010.
• Yavuz, Adil. “Kisâ’ Hadisi Rivayetleri ve Ehl-i Beyt Kimliği”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19/19 (01 Ağustos 2005), 153-177.
• Yazarsız. “Hizb-i Nifâk ve Hadis-i İfk”. Felsefe ve Kelâm Dershâ ez Mekteb-i İslâm 24 (1363), 23-30.
• Yemânî, Muhammed Abduh. Ümmü’l-mü’minîn es-Seyyide Âişe ve emânetü’r-rivâye, ts.
• Zerkeşî, Bedreddin. Hz. Âişe’nin Sahabeye Yönelttiği Eleştiriler. çev. Bünyamin Erul. Ankara: Otto Yayınları, 2016.